sattvam सत्त्वम्
Definition: सत्त्वम् [सतो भावः] (Said to be m. also in the first ten senses) 1 Being, existence, entity. -2 Nature, essence. -3 Natural character, inborn disposition; अच्योष्ट सत्त्वान्नृपतिश्च्युताशः Bk.3.2. -4 Life, spirit, breath, vitality, principle of vitality; उद्गतानीव सत्त्वानि बभूवुरमनस्विनाम् Rām.2.48.2; चित्रे निवेश्य परिकल्पित- सत्त्वयोगा Ś.2.1. -5 Consciousness, mind, sense; वाक्च सत्वं च गोविन्द बुद्धौ संवेशितानि ते Mb.12.46.4; Bg.16.1; Bhāg.7.15.41. -6 An embryo. -7 Substance, thing, wealth. -8 An elementary substance such as earth, air, fire &c. -9 (also m.) A living or sentient being, animal, beast; वन्यान् विनेष्यन्निव दुष्टसत्त्वान् R.2.8;15.15; किं नो$पत्यनिर्विशेषाणि सत्वानि विप्रकरोषि Ś7; Māl.9; यश्चासूनपि संत्यजेत् करुणया सत्त्वार्थमभ्युद्यतः Nāg.2.1. -1 An evil spirit, a demon, ghost; अद्य नूनं दशरथः सत्त्वमाविश्य भाषते Rām.2.33.1. -11 Goodness, virtue, excellence. -12 Truth, reality, certainty. -13 Strength, energy, courage, vigour, power, inherent power, the stuff of which a person is made; निजमेव सत्त्वमुपकारि साम् Ki.18. 14; Mb.12.313.17; क्रियासिद्धिः सत्त्वे भवति महतां नोपकरणे Subhāṣ.; R.5.31; Mu.3.22. -14 Wisdom, good sense. -15 The quality of goodness or purity regarded as the highest of the three Guṇas q. v.; (it is said to predominate most in gods and heavenly beings). -16 A natural property or quality, characteristic. -17 A noun, substantive. -18 Intellect (बुद्धि); अघ्राणमवितर्कं च सत्त्वं प्रविशते परम् Mb.12.24.18. -19 The subtle body of individual soul (लिङ्गशरीर); गृहाणीव हि मर्त्यानामाहुर्देहानि पण्डिताः । कालेन विनियुज्यन्ते सत्त्वमेकं तु शाश्वतम् ॥ Mb.11.3.8. -Comp. -अनुरूप a. 1 according to one's inborn disposition or inherent character; सर्वः कृच्छ्रगतो$पि वाञ्छति जनः सत्त्वानुरूपं फलम् Bh.2.3. -2 according to one's means or wealth; सत्त्वानुरूपाहरणीकृतश्रीः R.7.32. (Malli's interpretation does not appear to suit the context). -आत्मन् m. the individual soul (लिङ्गदेह); वशे तिष्ठति सत्त्वात्मा सततं योगयोगिनाम् Mb.12.253.6. -उत्साहः 1 natural energy. -2 energy and courage. -उद्रेकः 1 excess of the quality of goodness. -2 pre-eminence in strength or courage. -गुणः the quality of purity or goodness. -तनुः epithet of Viṣṇu; श्रेयांसि तत्र खलु सत्त्वतनोर्नृणां स्युः Bhāg.1.2.23. -धातुः the animal sphere. -धामन् epithet of Viṣṇu. -योगः 1 dignity; Kau. A.1.9. -2 association with life; चित्रे निवेश्य परिकल्पितसत्त्वयोगा Ś.2.1. -लक्षणम् signs of pregnancy; तत्कथमिमामभिव्यक्तसत्त्वलक्षणां ... प्रतिपत्स्ये Ś.5. -लोकः a world of living beings. -विप्लवः loss of consciousness. -विहित 1 caused by nature. -2 caused by goodness. -3 virtuous, upright. -संशुद्धिः f. purity or uprightness of nature; अभयं सत्त्वसंशुद्धिः Bg.16.1. -संपन्न a. 1 endowed with goodness, virtuous. -2 equable, evenminded. -संप्लवः 1 loss of strength or vigour. -2 universal destruction. -सारः 1 essence of strength. -2 a very powerful person. -स्थ a. 1 being in the nature of things. -2 inherent in animals. -3 animate. -4 characterized by goodness, good, excellent. -स्थः a Yogi; कर्मस्था विषयं ब्रूयुः सत्त्वस्था समदर्शिनः Mb.12.238.6.
|
|
Dictionary: Apte
Literary Sources:
Synonyms:
Wikipedia: |