1/20:astigrahaṇam kimartham |
2/20:iha mā bhūt |
3/20:anusṛtam , visṛtam iti |
4/20:na etat asti prayojanam |
5/20:yadkriyāyuktāḥ tam prati gatyupasargasañjñe bhavataḥ na ca etam sakāram prati kriyāyogaḥ |
6/20:iha api tarhi na prāpnoti abhiṣanti viṣanti iti na hi astiḥ kriyāvacanaḥ |
7/20:kaḥ punaḥ āha na astiḥ kriyāvacanaḥ iti |
8/20:kriyāvacanaḥ astiḥ |
9/20:ātaḥ ca kriyāvacanaḥ vyatyanuṣate kartarikarmavyatihāre iti anena ātmanepadam bhavati |
10/20:karmavyatihāraḥ ca kaḥ |
11/20:kriyāvyatihāraḥ |
12/20:prāduḥśabdāt tarhi mā bhūt |
13/20:prāduḥśabdaḥ ca niyataviṣayaḥ kṛbhvastiyoge eva vartate |
14/20:upasargāt tarhi syateḥ mā bhūt iti |
15/20:iṣyate upasargāt syateḥ ṣatvam |
16/20:ātaś ca iṣyate |
17/20:evam hi āha : upasargāt sunotisuvatisyatistautistobhatisthāsenayasedhasicasañjasvaṅjām iti |
18/20:prāduḥśabdāt tarhi syateḥ mā bhūt iti |
19/20:prāduḥśabdaḥ ca niyataviṣayaḥ kṛbhvastiyoge eva vartate |
20/20:idam tarhi prayojanam iha mā bhūt : anusūteḥ apratyayaḥ anusūḥ anusvaḥ apatyam ānuseyaḥ

upasargasthān nimittāt prādusśabdāc ca uttarasya yakāraparasya acparasya ca astisakārasya mūrdhanyo bhavati. abhiṣanti. niṣanti. viṣanti. prāduḥṣanti. abhiṣyāt. niṣyāt. viṣyāt. prāḍuḥṣyāt. upasargātiti kim? dadhi syāt. madhu syāt. asti iti kim? anusṛtam. visṛtam. atha asatyapi astigrahaṇe sakāram eva prati upasarga āśrīyate, prāduḥśabdasya ca kṛbhvastiṣveva prayogaḥ iti anyatrāprasaṅgaḥ? tathāpi etat pratyudāhartavyam, anusūte anusūḥ, anusvo 'patyaṃ ānuseyaḥ. śubhrāditvāḍ ḍhak 4-1-123, ḍhe lopo 'kadrvāḥ 6-4-147 iti uvarnalopaḥ. yacparaḥ iti kim? nistaḥ. vistaḥ. prādustaḥ.

upasargaprādurbhyām astir yacparaḥ 8.3.87 upasargasthān nimittāt prādusśabdāc ca uttarasya yakāraparasya acparasya ca astisakārasya mūrdhanyo bhavati. abhiṣanti. niṣanti. viṣanti. prāduḥṣanti. abhiṣyāt. niṣyāt. viṣyāt. prāḍuḥṣyāt. upasargātiti kim? dadhi syāt. madhu syāt. asti iti kim? anusṛtam. visṛtam. atha asatyapi astigrahaṇe sakāram eva prati upasarga āśrīyate, prāduḥśabdasya ca kṛbhvastiṣveva prayogaḥ iti anyatrāprasaṅgaḥ? tathāpi etat pratyudāhartavyam, anusūte anusūḥ, anusvo 'patyaṃ ānuseyaḥ. śubhrāditvāḍ ḍhak 4.1.123, ḍhe lopo 'kadrvāḥ 6.4.147 iti uvarnalopaḥ. yacparaḥ iti kim? nistaḥ. vistaḥ. prādustaḥ.

upasargaprādubhryāmastiryacparaḥ. , 8.3.87 idamapi pūrvavadaprāpte vacanam(). yaścācca tau yacau, cacau paro yasmāt? sa yacparaḥ. prāduḥśabdasyānupasargatvāt? pṛthaggrahaṇam(). "abhiṣanti" iti. "asa bhuvi" (dhā.pā.1065) adāditvācchapo luk(), "śnasorallopaḥ" (6. 4.111) ityakārasya. "abhiṣyāt()" iti. liṅ(). anusunam()" iti. "sṛ gatau" (dhā.pā.935). nanu ca sakārasya prṛtatvāt? tameva pratyupasargatvamāśrīyate, na cānusṛtamityatra yaḥ sakārastaṃ pratyanuśabdalyopasargasaṃjñā; tanmātrasya'kriyāvacanatvāt(), kriyāvacanaṃ ca prati prādīnāmupasargasajñāvidhānāt(). "ye prati kriyuktāḥ prādayastaṃ prati gatyupasargasaṃjñakā bhavanti" (ma.bhā.1.4.40) iti vacanāt(). tasmādasatyapyastigrahaṇe naivātra mūrdhanyaḥ prasajyeta. tatkimastigrahaṇena? tatraitat? syāt()--asati tasmin? prāduḥśabdāduttarasya dhātvantarasakārasya bhūrdhanyaḥ prāpnoti; atastannivṛttyarthamastigrahaṇam(), etacca nāsti; prāduḥśabdasya niyataviṣayatvāt(). sa hi sarvadā kṛbhvastithiṣaya eva prayujyate. tat? kuto'yaṃ prasaṅga iti yo deśayitukāmastadīyaṃ matam? "atha" ityādinā darśayati. pratyudāharaṇāntaraṃ vaktukāma āha--"anyatra" iti. anusutamityatra pratyudāharaṇe. "tathāpi" iti. evamapītyarthaḥ. etenaitaddarśayati--evamapi kalpyamāne'stigrahaṇanyānuseya ityetat? pratyudāharaṇamastyeva. tasmāt? katrtavyamevāstigrahaṇam(). "ṣūṅ? prāṇigarbhavimocane" (dhā.pā.1031) ityetasmādanupūrvāt? kvip(), anusūta ityanusūḥ, tasyāpatyaṃ śubhrāditvāt? 4.1.123 ḍhak(), eyādeśaḥ, "ḍhe lopenā'kadravāḥ" 6.4.147 ityūkāralopaḥ. atra sakāraṃ pratyanuśabdasyopasargasaṃjñetyasatyastigrahaṇe [saṃjñetyastigrahaṇe--kāṃu.pāṭhaḥ] syādeva mūrdhanyaḥ॥

upasargeṇaḥ prādusaścāsteḥ sasya ṣo yakāre'ci ca pare. niṣyāt. praniṣanti, prāduḥ ṣanti. yacparaḥ kim?. abhistaḥ..

upasargaprādurbhyāmastiryacparaḥ 578, 8.3.87 upasargeṇaḥ prādusaścāsteḥ sasya ṣo yakāre'ci ca pare. niṣyāt. praniṣanti, prāduḥ ṣanti. yacparaḥ kim?. abhistaḥ॥

upasargaprādubhryām. upasargaḥ prādus anayodrvandvaḥ. iṇkorityadhikṛtam. tatra iṇa ityupasargeṇa saṃbadhyate, na prādusi, tataḥ parasya asteḥ sasya iṇaḥ paratvā'saṃbhavāt. korityapi asaṃbhavānna saṃbadhyate. astiriti ṣaṣṭha\ufffdrthe prathamā. `saheḥ sāḍaḥ saḥ' ityataḥ sa iti ṣaṣṭha\ufffdntamanuvartate, mūrdhanya ityadhikṛtam. y ac –anayodrvandvaḥ. yacau parau yasmāditi vigrahaḥ. yakāre aci ca pare iti labhyate. tadāha– upasargeṇa iti. upasargeṇa iti. upasargasthādiṇa ityarthaḥ. parasyeti. asteḥ sasya viśeṣaṇamidam,na tvasteḥ, tena prādurāsīdityatra na ṣatvam. yakāraparakatve udāharati– niṣyāt prāduṣṣyāditi. prādusiti sāntamavyayam. sasya ṣatve pūrvasya sasya ṣṭutvena ṣaḥ. ṣāntatve tu `prādubhryā'miti rutvanirdeśo nopapadyate. acparakatvane udāharati– niṣanti prāduṣṣantīti. mṛjūṣ śuddhāviti. ūdittvamiḍvikalpārtham. `ṣidbhidādibhyo''ṅityaṅarthaṃ ṣittvam. vastutastu bhidādigaṇe mṛjāśabdapāṭhādeva siddheriha ṣitkaramamanārṣamityāhuḥ.

upasargaprādubhryāmastiryacparaḥ 303, 8.3.87 upasargaprādubhryām. upasargaḥ prādus anayodrvandvaḥ. iṇkorityadhikṛtam. tatra iṇa ityupasargeṇa saṃbadhyate, na prādusi, tataḥ parasya asteḥ sasya iṇaḥ paratvā'saṃbhavāt. korityapi asaṃbhavānna saṃbadhyate. astiriti ṣaṣṭha()rthe prathamā. "saheḥ sāḍaḥ saḥ" ityataḥ sa iti ṣaṣṭha()ntamanuvartate, mūrdhanya ityadhikṛtam. y ac --anayodrvandvaḥ. yacau parau yasmāditi vigrahaḥ. yakāre aci ca pare iti labhyate. tadāha-- upasargeṇa iti. upasargeṇa iti. upasargasthādiṇa ityarthaḥ. parasyeti. asteḥ sasya viśeṣaṇamidam,na tvasteḥ, tena prādurāsīdityatra na ṣatvam. yakāraparakatve udāharati-- niṣyāt prāduṣṣyāditi. prādusiti sāntamavyayam. sasya ṣatve pūrvasya sasya ṣṭutvena ṣaḥ. ṣāntatve tu "prādubhryā"miti rutvanirdeśo nopapadyate. acparakatvane udāharati-- niṣanti prāduṣṣantīti. mṛjūṣ śuddhāviti. ūdittvamiḍvikalpārtham. "ṣidbhidādibhyo"'ṅityaṅarthaṃ ṣittvam. vastutastu bhidādigaṇe mṛjāśabdapāṭhādeva siddheriha ṣitkaramamanārṣamityāhuḥ.

upasargaprādubhryām. prādusiti sāntamavyayam. `prāduṣaśce'ti pāṭhe prādubhryāmiti nirdeśo na yujyate iti prācāṃ ṣāntapāṭhaḥ prāmādikaḥ. parasyeti. ayamasteḥ sasya viśeṣaṇaṃ, na tvasteḥ. tena prādurastītyatra na ṣatvam. upasargetyādi kim ?. dadhi syāt. asteḥ kim ?. parisṛjati. mṛjū śuddhau. ayaṃ na ṣit, bhidādipāṭhasāmathryāt.

upasargaprādubhryāmastiryacparaḥ 262, 8.3.87 upasargaprādubhryām. prādusiti sāntamavyayam. "prāduṣaśce"ti pāṭhe prādubhryāmiti nirdeśo na yujyate iti prācāṃ ṣāntapāṭhaḥ prāmādikaḥ. parasyeti. ayamasteḥ sasya viśeṣaṇaṃ, na tvasteḥ. tena prādurastītyatra na ṣatvam. upasargetyādi kim?. dadhi syāt. asteḥ kim?. parisṛjati. mṛjū śuddhau. ayaṃ na ṣit, bhidādipāṭhasāmathryāt.