Kāśikāvṛttī1:
saher dhātoḥ sāḍrūpasya yaḥ sakāraḥ tasya mūrdhanyaḥ ādeśo bhavati. jalāṣāṭ. tur
See More
saher dhātoḥ sāḍrūpasya yaḥ sakāraḥ tasya mūrdhanyaḥ ādeśo bhavati. jalāṣāṭ. turāṣāṭ.
pṛtanāṣāṭ. saheḥ iti kim? saha ḍena vartate saḍaḥ, tasya apatyaṃ sādiḥ. sāḍgrahaṇaṃ
kim? yatrāsya etad rūpaṃ tatra yathā syāt, iha mā bhūt jalāsāham. turāsāham. saḥ
iti kim? ākārasya mā bhūt.
Kāśikāvṛttī2:
saheḥ sāḍaḥ saḥ 8.3.56 saher dhātoḥ sāḍrūpasya yaḥ sakāraḥ tasya mūrdhanyaḥ āde
See More
saheḥ sāḍaḥ saḥ 8.3.56 saher dhātoḥ sāḍrūpasya yaḥ sakāraḥ tasya mūrdhanyaḥ ādeśo bhavati. jalāṣāṭ. turāṣāṭ. pṛtanāṣāṭ. saheḥ iti kim? saha ḍena vartate saḍaḥ, tasya apatyaṃ sādiḥ. sāḍgrahaṇaṃ kim? yatrāsya etad rūpaṃ tatra yathā syāt, iha mā bhūt jalāsāham. turāsāham. saḥ iti kim? ākārasya mā bhūt.
Nyāsa2:
saheḥ sāḍaḥ saḥ. , 8.3.56 "sāḍa()pasya" iti. sāḍityetadrūpamāpannasyet
See More
saheḥ sāḍaḥ saḥ. , 8.3.56 "sāḍa()pasya" iti. sāḍityetadrūpamāpannasyetyarthaḥ. "jalāṣāṭ()" iti. jalaṃ sahata iti "bhajo jviḥ" 3.2.62 ityanuvatrtamāne "chandasi sahaḥ" 3.2.63 iti ṇviḥ, "ata upadhāyāḥ" 7.2.116 iti vṛddhiḥ, "ho ḍhaḥ" 8.2.31 iti ḍhatvam(), tasya jaśtvam--ḍakāraḥ, "anyeṣāmapi dṛśyate" 6.3.136 iti dīrghaḥ. sakārasyoṣmaṇo ghoṣavata āntaratamyāt? tādṛśa eva ṣakāraḥ. "saha ḍena" ityādi. ḍīṅaḥ "saptamyāṃ janerḍaḥ" 3.2.97 ityanuvatrtamāne "anyeṣvapi dṛśyate" 3.2.101 iti ḍapratyayaḥ; apiśabdasya sarvopādhivyabhicārārthatvāt(). saha ḍena vatrtata iti "tena saheti tulyayoge" 2.2.28 iti bahuvrīhiḥ, "vopasarjanasya" 6.3.81 iti sahaśabdasya sabhāvaḥ, saḍasyāpatyamiti ata iñi 4.1.95 "yasyeti ca" 6.4.148 ityakāralopaḥ, ādivṛddhau ca sāḍirityetadrūpaṃ bhavatīti, asati saherityetasmin? mūrghanyaḥ prasajyeta. "acaḥ parasmin? pūrvavidhau" (1.1.57) ityakārasya sthānivattvānnāsti sāḍityetattadrūpamiti cet()? na; "pūrvatrāsiddhe na sthānivat()" (jai.pa.vṛ.48) iti sthānivadbhāvaniṣedhāt(). nanvevamapi naivātra sāḍityetadrūpamasti? ṣatve katrtavye bahiraṅgāyā vṛddherasiddhatva#āt(). ihāpi tarhi na syāt()--jalāṣāḍiti? ṣatve katrtavye bahiraṅgāyā vṛddherasiddhatvādeva; sā hraṅgamāśritya bhavati, aṅgasaṃjñā ca pratyaye sati, pratyayo hru papadāśraya iti vyaktamupadhādṛddhervahiraṅgatvam(). ṣatvaṃ tvantaraṅgaṃ sāṅbhūtasya vidhīyata iti "asiddhaṃ bahiraṅgamantaraṅge" (vyā.pa.42) ityasiddhatvāt? ṣatvaṃ na bhaviṣyatīti vacanamidamanarthakaṃ syāt(). tasmānmā bhūdvacanasya vaiyathryamiti naiyaṃ paribhāṣopatiṣṭhate. "turāsāham()" iti. dvitadīyaikavacanāntametat(). kvacit? "jalāsāham()" iti pāṭhaḥ, sa tvayuktaḥ; iṣṭatvādiha ṣatvasya. tathā ca vakṣyati--8.3.110 "savanādiṣva()āsanigrahaṇamaniṇo'pi ṣatvaṃ bhavatīti jñāpanārtham(). tena jalāṣāham(). a()āṣāhamityetat? siddhaṃ bhavati" iti.
"sa iti kim()" iti. evaṃ manyate--alo'ntyaparibhāṣayā 1.1.51 antasya tāvaṅḍakāreṇa bhavitavyam(), antasya bhavannāntaratamyāḍukāraḥ syāt(), etaccāyuktam(); ḍakārasya ḍakāravidhāne prayojanābhāvāt(). tasmādantareṇāpi sagrahaṇaṃ sakārasyaiva bhaviṣyati. itarastu "sa" ityetasminnasati "anantyavikāre'ntyasadeśasya" (vyā.pa.63) ityākārasya dvimātrikasyāntaratamyāt? tādṛśa ṛkāro mūrdhanyaḥ syādityanenābhiprāyeṇāaha--"ākārasya mā bhūt()" iti॥
Laghusiddhāntakaumudī1:
sāḍarūpasya saheḥ sasya mūrdhanyādeśaḥ. turāṣāṭ, turāṣāḍ. turāsāhau. turāsāhaḥ. Sū #264
See More
sāḍarūpasya saheḥ sasya mūrdhanyādeśaḥ. turāṣāṭ, turāṣāḍ. turāsāhau. turāsāhaḥ.
turāṣāḍbhyāmityādi..
Laghusiddhāntakaumudī2:
saheḥ sāḍaḥ saḥ 264, 8.3.56 sāḍarūpasya saheḥ sasya mūrdhanyādeśaḥ. turāṣāṭ, tur
See More
saheḥ sāḍaḥ saḥ 264, 8.3.56 sāḍarūpasya saheḥ sasya mūrdhanyādeśaḥ. turāṣāṭ, turāṣāḍ. turāsāhau. turāsāhaḥ. turāṣāḍbhyāmityādi॥
Bālamanoramā1:
ata turāsāh?śabdātsohryalṅyādilope hasya ḍhatve kṛte viśeṣamāha–sahe) sāḍaḥ saḥ.
See More
ata turāsāh?śabdātsohryalṅyādilope hasya ḍhatve kṛte viśeṣamāha–sahe) sāḍaḥ saḥ.
`ik?śtipau dhātunirdeśe' iti `ṣaha marṣaṇe' iti dhātorik?pratyaye `dhātvādeḥ ṣaḥ
saḥ' iti ṣasya satve sahiśabdaḥ. ṣahdhātorityarthaḥ. sāḍiti kṛtaḍhatvaḍatvavṛddheranukaraṇaṃ.
tadāha–sāḍa\ufffdpasyeti. mūrdhanyeti. `apadāntasya mūrdhanyaḥ' iti tadadhikārāditi
bhāvaḥ. mūrdhani bhavaḥ–mūrdhanyaḥ. mūrdhasthānaka ityarthaḥ. turāṣaṭ turāṣāḍiti. sulope
ḍhatve jaśtvena ḍatve sasya mūrdhanyaḥ ṣakāraḥ, vivṛtaprayatnasāmyāt. `vā'vāsāne'
iti catrvapakṣe'pi mūrdhanyo bhavatyeva, sūtre `sāḍa' iti kṛtajaśttvanirdeśasya
padāntopalakṣaṇatvāditi bhāvaḥ. turāsāhāviti. apadāntatvānna mūrdhanya iti bhāvaḥ.
ityādīti. turāṣāḍbhiḥ. turāṣāḍbhyaḥ. turāsāhe. turāsāhaḥ. turāsāhaḥ. turāsāhoḥ.
turāṣāṭsu-turāṣāṭtsu. atha turāṣāṭśabdaṃ vyutpādayati–turaṃ sahate ityarthe
chandasi saha itīti. karmaṇyupapade saherṇviḥ syācchandasīti tadarthaḥ. ṇakāra it,
upadāvṛddhiḥ, apṛktalopaḥ. nanu ṇvipratyayasya chandoviṣayatvena turāsāhśabdasya kathaṃ
loke prayoga ityata āha–loke tviti. saherṇyantātkvipi ṇilope'pṛktalope ca sati
loke prayojya iti bhāvaḥ. nanu `nahivṛttivṛṣivyadhiruāāvasāhataniṣu kvau' iti hi sahau
kvibante para eva pūrvapadasya vihito dīrghaḥ kathamiha syādityata āha–anyeṣāmapīti.
saheḥ kim ?. ḍakāreṇa sahitaḥ saḍaḥ=mṛḍādiśabdaḥ, sa yasya nāma soṣa?pi lakṣaṇayā saḍaḥ.
tasyāpatyam. [sāḍiḥ]. ata iñ. `yasyeti ce'tyakāralopaḥ. ādivṛddhiḥ. sāḍiriti
rūpam. atra na mūrdhanya iti bhāṣye sthitam. iti hantāḥ. atha vakārāntāḥ. divśabdaḥ
strīliṅgaḥ. `dyodivau dve striyāmabhraṃ vyoma puṣkaramambara'mityamaraḥ. su=śobhanā
dyauryasyeti bahuvrīhau puṃsi sudiva s iti sthite-.
Bālamanoramā2:
saheḥ sāḍaḥ saḥ , 8.3.56 ata turāsāh()śabdātsohryalṅyādilope hasya ḍhatve kṛte v
See More
saheḥ sāḍaḥ saḥ , 8.3.56 ata turāsāh()śabdātsohryalṅyādilope hasya ḍhatve kṛte viśeṣamāha--sahe) sāḍaḥ saḥ. "ik()śtipau dhātunirdeśe" iti "ṣaha marṣaṇe" iti dhātorik()pratyaye "dhātvādeḥ ṣaḥ saḥ" iti ṣasya satve sahiśabdaḥ. ṣahdhātorityarthaḥ. sāḍiti kṛtaḍhatvaḍatvavṛddheranukaraṇaṃ. tadāha--sāḍa()pasyeti. mūrdhanyeti. "apadāntasya mūrdhanyaḥ" iti tadadhikārāditi bhāvaḥ. mūrdhani bhavaḥ--mūrdhanyaḥ. mūrdhasthānaka ityarthaḥ. turāṣaṭ turāṣāḍiti. sulope ḍhatve jaśtvena ḍatve sasya mūrdhanyaḥ ṣakāraḥ, vivṛtaprayatnasāmyāt. "vā'vāsāne" iti catrvapakṣe'pi mūrdhanyo bhavatyeva, sūtre "sāḍa" iti kṛtajaśttvanirdeśasya padāntopalakṣaṇatvāditi bhāvaḥ. turāsāhāviti. apadāntatvānna mūrdhanya iti bhāvaḥ. ityādīti. turāṣāḍbhiḥ. turāṣāḍbhyaḥ. turāsāhe. turāsāhaḥ. turāsāhaḥ. turāsāhoḥ. turāṣāṭsu-turāṣāṭtsu. atha turāṣāṭśabdaṃ vyutpādayati--turaṃ sahate ityarthe chandasi saha itīti. karmaṇyupapade saherṇviḥ syācchandasīti tadarthaḥ. ṇakāra it, upadāvṛddhiḥ, apṛktalopaḥ. nanu ṇvipratyayasya chandoviṣayatvena turāsāhśabdasya kathaṃ loke prayoga ityata āha--loke tviti. saherṇyantātkvipi ṇilope'pṛktalope ca sati loke prayojya iti bhāvaḥ. nanu "nahivṛttivṛṣivyadhiruāāvasāhataniṣu kvau" iti hi sahau kvibante para eva pūrvapadasya vihito dīrghaḥ kathamiha syādityata āha--anyeṣāmapīti. saheḥ kim?. ḍakāreṇa sahitaḥ saḍaḥ=mṛḍādiśabdaḥ, sa yasya nāma soṣa()pi lakṣaṇayā saḍaḥ. tasyāpatyam. [sāḍiḥ]. ata iñ. "yasyeti ce"tyakāralopaḥ. ādivṛddhiḥ. sāḍiriti rūpam. atra na mūrdhanya iti bhāṣye sthitam. iti hantāḥ. atha vakārāntāḥ. divśabdaḥ strīliṅgaḥ. "dyodivau dve striyāmabhraṃ vyoma puṣkaramambara"mityamaraḥ. su=śobhanā dyauryasyeti bahuvrīhau puṃsi sudiva s iti sthite-.
Tattvabodhinī1:
saheḥ sāḍaḥ saḥ. sahepiti kim?. saha ḍena vartate saḍaḥ. yasya nāmni `ḍa'ś Sū #295
See More
saheḥ sāḍaḥ saḥ. sahepiti kim?. saha ḍena vartate saḍaḥ. yasya nāmni `ḍa'śabde'sti.
yathā `mṛḍa'iti. saḍasyāpatyaṃ sāḍiḥ. iti hāntāḥ.
Tattvabodhinī2:
saheḥ sāḍaḥ saḥ 295, 8.3.56 saheḥ sāḍaḥ saḥ. sahepiti kim(). saha ḍena vartate s
See More
saheḥ sāḍaḥ saḥ 295, 8.3.56 saheḥ sāḍaḥ saḥ. sahepiti kim(). saha ḍena vartate saḍaḥ. yasya nāmni "ḍa"śabde'sti. yathā "mṛḍa"iti. saḍasyāpatyaṃ sāḍiḥ. iti hāntāḥ.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents