Grammatical Sūtra: छन्दस्यनेकमपि साकाङ्क्षम् chandasyanekamapi sākāṅkṣam
Individual Word Components: chandasi anekam api sākāṅkṣam Sūtra with anuvṛtti words: chandasi anekam api sākāṅkṣam padasya (8.1.16 ), padāt (8.1.17 ), anudāttam (8.1.18 ), sarvam (8.1.18 ), apādādau (8.1.18 ), tiṅ (8.1.28 ), na (8.1.29 ), hi (8.1.34 ) Type of Rule: pratiṣedhaPreceding adhikāra rule: 8.1.18 (1anudāttaṃ sarvam apādādau)
Description:
In the Veda, the finite verb retains its accent (but not always), in connection with ((hi)), when it stands in correlation to another verb, even more than one. Source: Aṣṭādhyāyī 2.0
In the domain of Chándas more than one (ánekam ápi) [padá ending in 1.1.72 the l-substitute tiṄ 28 does not 29 all become ánudātta 18 when co-occurring with 30 the particle hí `for, because' 34] and are dependent (sākāṅkṣa-m) [on the first verbal padá]. Source: From Aṣṭādhyāyī of Pāṇini In Roman Transliteration translated by Sumitra M. Katre, Copyright © 1987. Courtesy of the University of Texas Press.
Mahābhāṣya: With kind permission: Dr. George Cardona 1/8:anekam iti kim udāharaṇam | 2/8:yadā hi asau mattaḥ bhavati atha yat tapati |3/8:na etat asti | 4/8:ekam atra hiyuktam aparam yadyuktam tataḥ ubhayoḥ api anighātaḥ | 5/8:idam tarhi | See More
1/8:anekam iti kim udāharaṇam | 2/8:yadā hi asau mattaḥ bhavati atha yat tapati | 3/8:na etat asti | 4/8:ekam atra hiyuktam aparam yadyuktam tataḥ ubhayoḥ api anighātaḥ | 5/8:idam tarhi | 6/8:anṛtam hi mattaḥ vadati pāpmā enam vipunāti | 7/8:ekam khalu api | 8/8:agniḥ hi pūrvam udajayat tam indraḥ anūdajayat iti
Collapse Kielhorn/Abhyankar (III,375.10-13) Rohatak (V,329)
Commentaries:
Kāśikāvṛttī1 : hi ca iti vartate. chandasi viṣaye hiyuktaṃ tiṅantaṃ sākāṅkṣaṃane kam ap i nā nu dā See More
hi ca iti vartate. chandasi viṣaye hiyuktaṃ tiṅantaṃ sākāṅkṣaṃane kam api nānudāttaṃ
bhavati, ekam api. kadācidekaṃ kadācidanekam ityarthaḥ. tatra anekaṃ tāvat anṛtaṃ hi matto
vadati, pāpmā enaṃ vipunāti. tiṅantadvayam apyetan na nihanyate. ekaṃ khalvapi agnir
hi pūrvamudajayat tamindro 'nūdajayat tiṅantadvayam api hiśabdayuktam etat. tatra
ekam udajayatityādyudāttam, aparam anudāttam. ajā hyagnerajaniṣṭa garbhāt sā vā
apaśyaj janitāram agne. ajaniṣṭa ityādyudāttam, apaśyatityanudāttam.
Kāśikāvṛttī2 : chandasyanekam api sākāṅkṣam 8.1.35 hi ca iti vartate. chandasi viṣaye hi yu kt aṃ See More
chandasyanekam api sākāṅkṣam 8.1.35 hi ca iti vartate. chandasi viṣaye hiyuktaṃ tiṅantaṃ sākāṅkṣaṃane kam api nānudāttaṃ bhavati, ekam api. kadācidekaṃ kadācidanekam ityarthaḥ. tatra anekaṃ tāvat anṛtaṃ hi matto vadati, pāpmā enaṃ vipunāti. tiṅantadvayam apyetan na nihanyate. ekaṃ khalvapi agnir hi pūrvamudajayat tamindro 'nūdajayat tiṅantadvayam api hiśabdayuktam etat. tatra ekam udajayatityādyudāttam, aparam anudāttam. ajā hyagnerajaniṣṭa garbhāt sā vā apaśyaj janitāram agne. ajaniṣṭa ityādyudāttam, apaśyatityanudāttam.
Nyāsa2 : chandasyanekamapi sākāṅkṣam?. , 8.1.35 "hi ca 8.1.34 ityeva. sahākā ṅk ṣa yā v See More
chandasyanekamapi sākāṅkṣam?. , 8.1.35 "hi ca 8.1.34 ityeva. sahākāṅkṣayā vatrtata iti sākāṅkṣam(). etacca tiṅantasyārthadvārakaṃ viśeṣaṇaṃ veditavyam(). "ekamapi" iti. hītyanena yukta tiṅantaṃ sākāṅakṣaṃ bhavatīti prakṛtena sambandhaḥ. atra ca yo'pyayamekasyānudāttatvapratiṣedhaḥ, so'pi yatrānekatiṅantaṃ hiyuktaṃ tatraida vaditavyaḥ; anyathā yadi yatraikaṃ hiyuktaṃ tatrāyamekasya hiyuktasya nighātapratiṣedho'piśabdaprāyitaḥ syāt(), sūtramidamanurthakaṃ syāt(); samānenaikasyā nekasya vā pūrveṇaiva siddhatvāt(). yathā yatrānekasya hiyuktasya upanipātastatraivaikasyānudāttatvapratiṣedhaḥ, tathā na bhavati vaiyathryaprasaṅgaḥ; pūrveṇa nitye prāpte vikalpārthatvāt. "kadācit()" ityādinā tamevānantaroktamarthaṃ vispaṣṭo karoti. "anṛtaṃ hi matto yadati pāpmā enaṃ vipunāti" iti. atra dvayorapi tiṅantayorhetuhetumadbhāve sākāṅkṣatā. pāpmā mada ucyate. yasmādanṛtaṃ matto vadati tasmāt? pāpmā enaṃ ṣipunāti śuddhimāpādayati, mattasyānṛtamadoṣa iti kṛtvā. dve api caite hiśabdena yukte; tadarthagatasta hetuhetumadbhāvasya tena dyotetatvāt(). tatra vadatītyetat? pacatītyanena tulyasvaram(). punātītyetattu vikaraṇasvara#eṇa madhyodāttam().
"agnirhi" ityādi. atrāpi hetuhetumadbhāvāt? sākāṅkṣatā. yasmādagniragre pūrvamudajayat? tasmādagnimindra anuścādudajayat(). "udajayat()" iti. utpūrvājjayaterlaṅi rūpam(). "ekamudajayadityādyudāttatam()" iti. tadbhaktaspāṭa udāttatvāt(). "aparamanudāttam()" iti. tatra nighātapratiṣedhasyāprāpteḥ. "ajā hranterajaniṣṭa" ityādi. tatrāpi tata eva heto sākāṅkṣatvam(). tasmādajā hragnergarbhasya janitāramapaśyat? tasmādagnergarbhamajaniṣṭa janitavatī. "janiḥ prādurbhāve" (dhā.pā.1149) luṅ(), "cleḥ sic()" 3.1.44 iṭ(), ṣatvam(), ṣṭutvam(). antarbhāvitavyartho'tra janirveditavyaḥ, anyathā karmatvaṃ garbhasya nopapadyate; akarmakatvāt(). "apaśyat()" iti. dṛśerlaṅ? pādhrādisūtreṇa 7.3.78 paśyadeśaḥ. "ajaniṣṭa" iti. ādyudāttam(). "apaśyadityanudāttam()" iti. pūrvavat()॥
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam 2.Source: Sanskrit Documents
Research Papers and Publications