Kāśikāvṛttī1:
sravati śṛṇoti dravati pravati plavati cyavati ityeteṣām abhyāsasya oḥ avarnapar
See More
sravati śṛṇoti dravati pravati plavati cyavati ityeteṣām abhyāsasya oḥ avarnapare yaṇi
vā ikārādeśo bhavati sani parataḥ. sisrāvayiṣati, susrāvayiṣati. śṛṇoti śiśrāvayiṣati,
śuśrāvayiṣati. dravati didrāvayiṣati, dudrāvayiṣati. pravati piprāvayiṣati,
puprāvayiṣati. plavati piplāvayiṣati, puplāvayiṣati. cyavati cicyāvayiṣati,
cucyāvayiṣati. vacanasāmarthyādekena varṇena yaṇo vyavadhānamāśrīyate. pūrvasūtrena tu
anantara eva yaṇi bhavitavyam iti aprāptabibhāṣeyam. apare ityeva, susrūṣati.
śuśrūṣate.
Kāśikāvṛttī2:
stravatiśṛṇotidravatipravatiplavaticyavatīnāṃ vā 7.4.81 sravati śṛṇoti dravati
See More
stravatiśṛṇotidravatipravatiplavaticyavatīnāṃ vā 7.4.81 sravati śṛṇoti dravati pravati plavati cyavati ityeteṣām abhyāsasya oḥ avarnapare yaṇi vā ikārādeśo bhavati sani parataḥ. sisrāvayiṣati, susrāvayiṣati. śṛṇoti śiśrāvayiṣati, śuśrāvayiṣati. dravati didrāvayiṣati, dudrāvayiṣati. pravati piprāvayiṣati, puprāvayiṣati. plavati piplāvayiṣati, puplāvayiṣati. cyavati cicyāvayiṣati, cucyāvayiṣati. vacanasāmarthyādekena varṇena yaṇo vyavadhānamāśrīyate. pūrvasūtrena tu anantara eva yaṇi bhavitavyam iti aprāptabibhāṣeyam. apare ityeva, susrūṣati. śuśrūṣate.
Nyāsa2:
ruāvatiśrṛṇotidravatipravatiplavaticyavatīnāṃ vā. , 7.4.81 "su ruāu gatau&q
See More
ruāvatiśrṛṇotidravatipravatiplavaticyavatīnāṃ vā. , 7.4.81 "su ruāu gatau" (dhā.pā.940) "śru śravaṇe" (dhā.pā.942) "du dru gatau" (dā.pā.944,945)"pruṅ()pluṅ cyuṅ? gatau" (dhā.pā.957,958,956) "siruāāvayiṣati" ityādi. ebhyo ṇyantebhyaḥ sarvatra san().
nanu ca sakārādinā varṇenātra yaṇo vyavadhānam(), atrāvarṇapare yaṇi parata ittvamucyamānaṃ vyavadhāne kathaṃ bhavati? ityāha--"vacanasāmathryāt()" iti. savatraiva hi sakārādinaikavarṇena vyavadhānam(), ucyate cedaṃ vacanam(), tasmādatra vacanasāmathryādekena varṇena vyavadhānamāśrīyate; anyathā hi vacanamidamanarthakaṃ syāt. "pūrvasūtreṇa" ityādenā'prāptavibhāṣeyamiti darśayati.
"śuśruṣati" [śuśrūyate--kāśikā] iti. pūrvavadiṅguṇayorabhāvaḥ. śtipaḥ nirdeśo dhātunirdeśārthaḥ, na yaṅalagnivṛttyarthaḥ. atra guṇe kṛta ukārāntatābhāvādittvaṃ na bhavatīti. "soruāviṣati"॥[nāsti--kīśikā]
Bālamanoramā1:
ruāvatiśṛṇoti. apara ityanuvartate, na tu puyaṇjīti,
pavargajakārayorasaṃbhavāt Sū #406
See More
ruāvatiśṛṇoti. apara ityanuvartate, na tu puyaṇjīti,
pavargajakārayorasaṃbhavāt,ruāvatyādau yaṇaḥ sattve'pyavyabhicārāt. tadāha – avarṇapare
dhātvakṣare iti. akṣaraśabdo varṇaparaḥ. asiruāvat asuruāvaditi. dvihalvyadhānena
Bālamanoramā2:
ruāvatiśṛṇotidravatipravṛtiplavaticyavatīnāṃ vā 406, 7.4.81 ruāvatiśṛṇoti. apara
See More
ruāvatiśṛṇotidravatipravṛtiplavaticyavatīnāṃ vā 406, 7.4.81 ruāvatiśṛṇoti. apara ityanuvartate, na tu puyaṇjīti, pavargajakārayorasaṃbhavāt,ruāvatyādau yaṇaḥ sattve'pyavyabhicārāt. tadāha -- avarṇapare dhātvakṣare iti. akṣaraśabdo varṇaparaḥ. asiruāvat asuruāvaditi. dvihalvyadhānena laghuparakatvā'bhāvānna sanvattvamiti bhāvaḥ. aśiśravat aśuśravat.adidravat adudravat. apipravat apupravat. apiplavat apuplavat. acicyavat.acucyavat. atha sāsudhatoraśaśādityatrāha-- nāglopīti. aḍuḍhaukaditi. ḍhaukṛ gatāvityasya ṛdittvāditi bhāvaḥ. acīcakāsaditi. cakāsṛ dīptau. ṛdittvānnopadhāhyasvaḥ. "caṅpare ṇau yadaṅgaṃ tasya yo'bhyāso laghupara" iti pakṣe sanvattvam, abhyāsadīrghaśceti bhāvaḥ. matānte tviti. "aṅgaṃ yatra dvirucyate" iti mate" caṅ pareṇau yallaghu tatparo yo'ṅagasya abhyāsa" iti mate cetyarthaḥ. āglopītīti. aglopina upadhāhyasvaniṣedhe mā bhavānūnanaditi udāhmatam. atitirāyadityādyudāhaṇāntaraṃ subdhāturanirūpaṇe vakṣyate ityarthaḥ. nanu "cura steye" ityasmātsvārthe ṇici upadhāguṇe "cori iti rūpam,tasmāddhetumaṇṇau prathamasya ṇerlope sati "coriṭa ityeva hetuṇṇyantam. tasamāllaṭi tipi śapi guṇe ayādeśe "corayatī"tyeva rūpama#iṣyate. tannopapadyate, hetumaṇṇau pare prathamasya ṇerlopaṃ bādhitvā paratvādvṛddhāvāyādeśe corāy i ityasmāllaṭi corāyayatītyāpatterityata āha-- ṇyantāṇṇicīti. ṇyantāṇṇici vṛdiṃ()dha bādhitvā ṇilopaityanvayaḥ. kuta ityata āha-- pūrvavipratiṣedhāditi. "ṇyallopāviyaṅ()yaṇguṇavṛddhidīrghebhyaḥ pūrvavipratiṣedhene"ti vārtikeneti bhāvaḥ. apavādatvādveti. "kamu kāntau" iti dhātau dvidhā prapañcitatvāditi bhāvaḥ. atha ṇyantāṇṇau tato hetumaṇṇerlope curityasya dvitve sanvadbhāvaviṣayatvāha-- dīrgho laghoriti. tathā ca acūcuraditi siddham. nanu upadāhyasvo'bhyāsadīrghaśceti dvayamapi caṅpare ṇau vihitaṃ, tadubhayamapyatra pratyayalakṣaṇamāśritya prathamaṇicamādāya na saṃbhavati, tasya dvitīyaṇicā vyavahitatvena caṅ()parakatvā'bhāvāt. nāpi dvitīyaṇicamādāyatadubhayasaṃbhavaḥ, dvitīyaṇicprakṛteḥ prathamasaṃbhavo na śaṅkya ityarthaḥ. kuta ityata āha-- ṇyākṛtinirdeśāditi. "caṅpare ṇā"vityatra ṇāvityasya caṅparakamitvajātyāśrayaikā'nekaṇijvyaktiparakatvaṃ vivakṣitam. tathā ca ṇidvayasya caṅparakatvā'bhāve'pi ṇitvasya caṅparakatvamastīti hyasvadīrghayorasti pravṛttiriti bhāvaḥ. atra jātina#irdeśo'yukta iti śabdenduśekhare prapañcitam. "ṭu o ()iā gativṛddhayoḥ" asmāddhetumaṇṇau vṛddhyāyādeśayoḥ ()āāyītyasmāllaḍādau ()āāyayatīti rūpam. luṅi caṅi a()iā i a t iti sthite viśeṣamāha--
Tattvabodhinī1:
ruāvatiśṛṇoti. `apare' ityanuvartate na tu puyaṇjīti' pavargajakārayo Sū #355
See More
ruāvatiśṛṇoti. `apare' ityanuvartate na tu puyaṇjīti' pavargajakārayorasaṃbhavāt. yaṇaḥ
saṃbhave'pyavyabhicārāttadāha– avarṇapare dhātvakṣare iti. `akṣara' śabdo'tra varṇaparaḥ.
avarṇapare kim ?. suruāūṣati. śṛmotyāderudāharaṇaṃ tu– aśiśravat. aśuśravat.
adidravat. adudravat. rāpipravat. apupravat. acicyavat. acucyavat. aḍuḍhaukaditi.
`ḍhaukṛ gatau'. `caṅpare ṇau yadaṅgaṃ tasya yo'bhyāso laghupara' iti pakṣāśrayeṇāha–
- acīcakāsaditi. matāntara iti. `aṅgaṃ yatra dvirucyate' iti mate, `caṅpare ṇau yallaghu
tatparo yo'ṅgasyā'bhyāsa'iti mate cetyarthaḥ. subdhātuprakaraṇa iti. atitirāyat.
asasadhrāyat. aviviṣvadrāyat. adidevadrāyadityādyudāhariṣyata ityarthaḥ. vṛdiṃ?dha
bādhitveti. `ṇyallopāviya'ṅṅityādivacanāt,
lopāṃ'śapratyākhyānapakṣe'pavādatvādvetyarthaḥ. asaṃbhava iti. tathā ca acucoradityeva
rūpamiti bhāvaḥ. ṇyākṛtinirdeśāditi. `caṅpare ṇā'vityatra caṅpare ṇitve ityarthaḥ.
tena ṇidvaye satyapi ṇitvaṃ caṅparamastīti hyasvadīrghayorasti saṃbhava iti bhāvaḥ. etena
`avīvadadvīṇāṃ parivādakene'tyādau sanvadbhāvo vyākhyātaḥ, tatrāpīkatthameva
pūrvapakṣasiddhāntayostulyatva#āt.
Tattvabodhinī2:
ruāvatiśṛṇotidravatipravatiplavaticyavatīnāṃ vā 355, 7.4.81 ruāvatiśṛṇoti. "
See More
ruāvatiśṛṇotidravatipravatiplavaticyavatīnāṃ vā 355, 7.4.81 ruāvatiśṛṇoti. "apare" ityanuvartate na tu puyaṇjīti" pavargajakārayorasaṃbhavāt. yaṇaḥ saṃbhave'pyavyabhicārāttadāha-- avarṇapare dhātvakṣare iti. "akṣara" śabdo'tra varṇaparaḥ. avarṇapare kim?. suruāūṣati. śṛmotyāderudāharaṇaṃ tu-- aśiśravat. aśuśravat. adidravat. adudravat. rāpipravat. apupravat. acicyavat. acucyavat. aḍuḍhaukaditi. "ḍhaukṛ gatau". "caṅpare ṇau yadaṅgaṃ tasya yo'bhyāso laghupara" iti pakṣāśrayeṇāha--- acīcakāsaditi. matāntara iti. "aṅgaṃ yatra dvirucyate" iti mate, "caṅpare ṇau yallaghu tatparo yo'ṅgasyā'bhyāsa"iti mate cetyarthaḥ. subdhātuprakaraṇa iti. atitirāyat. asasadhrāyat. aviviṣvadrāyat. adidevadrāyadityādyudāhariṣyata ityarthaḥ. vṛdiṃ()dha bādhitveti. "ṇyallopāviya"ṅṅityādivacanāt, lopāṃ'śapratyākhyānapakṣe'pavādatvādvetyarthaḥ. asaṃbhava iti. tathā ca acucoradityeva rūpamiti bhāvaḥ. ṇyākṛtinirdeśāditi. "caṅpare ṇā"vityatra caṅpare ṇitve ityarthaḥ. tena ṇidvaye satyapi ṇitvaṃ caṅparamastīti hyasvadīrghayorasti saṃbhava iti bhāvaḥ. etena "avīvadadvīṇāṃ parivādakene"tyādau sanvadbhāvo vyākhyātaḥ, tatrāpīkatthameva pūrvapakṣasiddhāntayostulyatva#āt.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents