Kāśikāvṛttī1:
tasmādato 'bhyāsād dīrghībhūtāduttarasya dvihalo 'ṅgasya nuḍāgamo bhavati. ānaṅg
See More
tasmādato 'bhyāsād dīrghībhūtāduttarasya dvihalo 'ṅgasya nuḍāgamo bhavati. ānaṅga,
ānaṅgatuḥ, ānaṅguḥ. anañja, ānañjatuḥ, ānañjuḥ. dvihalaḥ iti kim? āṭa, āṭatuḥ, āṭuḥ.
ṛkāraikadeśo repho halgrahaṇena gṛhyate, tena iha api dvihalo 'ṅgasya nuḍāgamo bhavati,
ānṛdhatuḥ, ānṛdhuḥ.
Kāśikāvṛttī2:
tasmān nuḍ dvihalaḥ 7.4.71 tasmādato 'bhyāsād dīrghībhūtāduttarasya dvihalo 'ṅg
See More
tasmān nuḍ dvihalaḥ 7.4.71 tasmādato 'bhyāsād dīrghībhūtāduttarasya dvihalo 'ṅgasya nuḍāgamo bhavati. ānaṅga, ānaṅgatuḥ, ānaṅguḥ. anañja, ānañjatuḥ, ānañjuḥ. dvihalaḥ iti kim? āṭa, āṭatuḥ, āṭuḥ. ṛkāraikadeśo repho halgrahaṇena gṛhyate, tena iha api dvihalo 'ṅgasya nuḍāgamo bhavati, ānṛdhatuḥ, ānṛdhuḥ.
Nyāsa2:
tasmānnuḍdvihalaḥ. , 7.4.71 dvau halau yasya tad()dvihal(). "ānaṅga, ānaṅga
See More
tasmānnuḍdvihalaḥ. , 7.4.71 dvau halau yasya tad()dvihal(). "ānaṅga, ānaṅgatuḥ, ānaṅguḥ" iti. "agi ragi lagi gatyarthāḥ" (dhā.pā.146,144,145), idittvānnum(). "ānañja, ānañjatuḥ, ānañjuḥ" iti. "anjū vyaktimrakṣaṇakāntigatiṣu" (dhā.pā.1458).
"aiauc()" (mā.sū.4) ityatra "pratyāhāre varṇeṣu ye varṇaikadeśā varṇāntarasamānākṛtayaḥ, teṣu tatkāryaṃ na bhavati, tacchāyānukāriṇo hi te, na punasta eva; pṛthakprayatnanirvarttyaṃ hi varṇamicchantyācāryāḥ" ityuktvā "nuḍ()vidhilādeśavināmeṣvṛkāre pratividhātavyam()" ityuktam(). tatrāvasaraprāptyā ṛkāre nuṅ()vidhau pratividhānamāha--"ṛkāraikadeśo rephau halgrahaṇena gṛhrate" iti. "ānudhatuḥ, ānṛdhuḥ" iti. "ṛdhu vṛddhau" (dhā.pā.1271). kathaṃ punarvarmāatmakānāṃ halā grahaṇenāvarṇātmaka ṛkāraikādeśo repho gṛhrate? dvihalgrahaṇasāmamathryāditi bhāvaḥ.
atra "tasmānnuṭ()" ityevaṃ vaktvyam(). na caivaṃ satyāṭatuḥ, āṭurityādau nuṭprasaṅgo bhavati; aśnoterityasya niyamārthatvāt()--advihalo yadi bhavati nuṭ? tadāśnotereva, nānyasyeti. aśnāti nivṛttyarthaṃ tadetannāśaṅkanīyam(); yadyetāvat? prayojanaṃ syāt? "nāśnaḥ" ityevaṃ brāūyāt(). tasmānniyama evāsya prayojanam(). tadevamantareṇāpi dvihalgrahaṇaṃ siddhe yato dvihalgrahaṇaṃ karoti tasyaitat? prayojanam()--dvihalsamānākṛterapi yathā syāt(). yasyāpyeko hal? mukhyo'vayavo dvitīyastvamukhyastacchāyānukāritvādupacāreṇa halavyapadeśārhaḥ, tasyāpi yathā syādityevamartham(). etasya kathaṃ lyate? yadyatra dvihala ityevaṃśrutistacchāyānukāriṇyapi ṛkārāvayave rephe vatrtate, nānyathā. tasmād()dvihalgrahaṇasāmathryādatra halgrahaṇena ṛkāraikadeśo repho gṛhrate; anyathā dvihalgrahaṇamanarthakaṃ syāt()॥
Laghusiddhāntakaumudī1:
dvihalo dhātordīrghībhūtātparasya nuṭ syāt. ānarca. ānarcatuḥ. arcitā.
arciṣyat Sū #466
See More
dvihalo dhātordīrghībhūtātparasya nuṭ syāt. ānarca. ānarcatuḥ. arcitā.
arciṣyati. arcatu. ārcat. arcet. arcyāt. ārcīt. ārciṣyat.. vraja
gatau.. 10.. vrajati. vavrāja. vrajitā. vrajiṣyati. vrajatu. avrajat. vrajet.
vrajyāt..
Laghusiddhāntakaumudī2:
tasmānnuḍ dvihalaḥ 466, 7.4.71 dvihalo dhātordīrghībhūtātparasya nuṭ syāt. ānarc
See More
tasmānnuḍ dvihalaḥ 466, 7.4.71 dvihalo dhātordīrghībhūtātparasya nuṭ syāt. ānarca. ānarcatuḥ. arcitā. arciṣyati. arcatu. ārcat. arcet. arcyāt. ārcīt. ārciṣyat॥ vraja gatau॥ 10॥ vrajati. vavrāja. vrajitā. vrajiṣyati. vrajatu. avrajat. vrajet. vrajyāt॥
Bālamanoramā1:
liṭi ṇali dvitve halādiśeṣe ata āderityabhyāsākārasya dīrghe ā ardeti
sthite–ta Sū #132
See More
liṭi ṇali dvitve halādiśeṣe ata āderityabhyāsākārasya dīrghe ā ardeti
sthite–tasmānnuṭ. dvau halau yasya tasyeti vigrahaḥ. tacchabdena `ata āde'riti
kṛtadīrghaḥ parāmṛśyate. tadāha—dīrghībhūtāditi. ṭakāra it. uccāraṇārthaḥ.
ṭittvādādyavayavaḥ. tadāha– ānardeti. ārdīditi. `iṭa īṭī'ti sijlopaḥ. nardetyādi
spaṣṭam. kardeti. kutsitaśabdena kutsitaviśeṣo vivakṣita ityāha– kaukṣa iti.
kukṣibhave ityarthaḥ. khardeti. dandaśūkaḥ– daṃśanasvabhāvaḥ sarpaḥ. `dandaśūko bileśayaḥ'
ityamaraḥ. nanu sarpasya kriyātvā'bhāvātkathaṃ dhātvarthatvamityata āha–daṃśaneti. ati
adīti. idittvānnum. tadāha–antatīti. ānanteti. `ata āde'riti dīrghaḥ.
`tasmānnuḍ dvihalaḥ' iti nuṭ. evam-andati. ānandeti. nuṭ. āndīt. idīti.
paramai\ufffdāryam = parame\ufffdārībhavanam. indatīti. idittvānnum.
indāṃcakāreti. `ijādeśce'tyām. bidīti. idittvānnumityāha–bindatīti.
nanvavayavasya akriyārūpatvātakthaṃ dhātvarthamityata āha– avayavaṃ karotītyartha iti.
abindīt. abindiṣṭāmityādi. pāṭāntamiti. pavargīyacaturthādirityarthaḥ. gaḍīti.
vadanaikadeśa iti. tatkriyāyāmityarthaḥ. gaṇḍati. agaṇḍīt. antatyādaya iti. ati adi
bandhane, idi paramai\ufffdārye, bidi avayave, gaḍi vadanaikadeśe iti pañca
dhātavastiṅ?prakṛtayo na bhavantīti kāśyapamatamityarthaḥ. anya iti. kāśyapādanye
munayastiṅamapi ebhy icchantītyarthaḥ. ṇidīti. idittvānnum. ṇopadeśatvāṇṇasya
natvam. tadāha–nindatīti. praṇindatīti. `upasargādasamāse'pī'ti ṇatvam. ṭu nadīti.
samṛddhiḥ–prajāpa\ufffdāādisampattiḥ.
Bālamanoramā2:
tasmānnuḍ dvihalaḥ 132, 7.4.71 liṭi ṇali dvitve halādiśeṣe ata āderityabhyāsākār
See More
tasmānnuḍ dvihalaḥ 132, 7.4.71 liṭi ṇali dvitve halādiśeṣe ata āderityabhyāsākārasya dīrghe ā ardeti sthite--tasmānnuṭ. dvau halau yasya tasyeti vigrahaḥ. tacchabdena "ata āde"riti kṛtadīrghaḥ parāmṛśyate. tadāha---dīrghībhūtāditi. ṭakāra it. uccāraṇārthaḥ. ṭittvādādyavayavaḥ. tadāha-- ānardeti. ārdīditi. "iṭa īṭī"ti sijlopaḥ. nardetyādi spaṣṭam. kardeti. kutsitaśabdena kutsitaviśeṣo vivakṣita ityāha-- kaukṣa iti. kukṣibhave ityarthaḥ. khardeti. dandaśūkaḥ-- daṃśanasvabhāvaḥ sarpaḥ. "dandaśūko bileśayaḥ" ityamaraḥ. nanu sarpasya kriyātvā'bhāvātkathaṃ dhātvarthatvamityata āha--daṃśaneti. ati adīti. idittvānnum. tadāha--antatīti. ānanteti. "ata āde"riti dīrghaḥ. "tasmānnuḍ dvihalaḥ" iti nuṭ. evam-andati. ānandeti. nuṭ. āndīt. idīti. paramai()āryam = parame()ārībhavanam. indatīti. idittvānnum. indāṃcakāreti. "ijādeśce"tyām. bidīti. idittvānnumityāha--bindatīti. nanvavayavasya akriyārūpatvātakthaṃ dhātvarthamityata āha-- avayavaṃ karotītyartha iti. abindīt. abindiṣṭāmityādi. pāṭāntamiti. pavargīyacaturthādirityarthaḥ. gaḍīti. vadanaikadeśa iti. tatkriyāyāmityarthaḥ. gaṇḍati. agaṇḍīt. antatyādaya iti. ati adi bandhane, idi paramai()ārye, bidi avayave, gaḍi vadanaikadeśe iti pañca dhātavastiṅ()prakṛtayo na bhavantīti kāśyapamatamityarthaḥ. anya iti. kāśyapādanye munayastiṅamapi ebhy icchantītyarthaḥ. ṇidīti. idittvānnum. ṇopadeśatvāṇṇasya natvam. tadāha--nindatīti. praṇindatīti. "upasargādasamāse'pī"ti ṇatvam. ṭu nadīti. samṛddhiḥ--prajāpa()āādisampattiḥ.
Tattvabodhinī1:
tasmāt. tacchabdena kṛtadīrghākāraḥ parāmṛśyata ityāha– dīrghībhūtāditi. kharda Sū #106
See More
tasmāt. tacchabdena kṛtadīrghākāraḥ parāmṛśyata ityāha– dīrghībhūtāditi. kharda
[dandaśūke] dandaśūkasya sarpatvāttadvācitve dhātutvaṃ na saṅgacchata ityāha-
- dandaśūkakriyāyāmiti. dandaśūkakartṛkāyāmityarthaḥ. ānanteti. idittvānnum.
tasmānnuḍ dvihalaḥ iti nuṭ. vadanaikadeśa iti. tatkriyāyāmityarthaḥ.
Tattvabodhinī2:
tasmānnuḍ dvihalaḥ 106, 7.4.71 tasmāt. tacchabdena kṛtadīrghākāraḥ parāmṛśyata i
See More
tasmānnuḍ dvihalaḥ 106, 7.4.71 tasmāt. tacchabdena kṛtadīrghākāraḥ parāmṛśyata ityāha-- dīrghībhūtāditi. kharda [dandaśūke] dandaśūkasya sarpatvāttadvācitve dhātutvaṃ na saṅgacchata ityāha-- dandaśūkakriyāyāmiti. dandaśūkakartṛkāyāmityarthaḥ. ānanteti. idittvānnum. tasmānnuḍ dvihalaḥ iti nuṭ. vadanaikadeśa iti. tatkriyāyāmityarthaḥ.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents