Kāśikāvṛttī1:
abhyāsasya halādiḥ śiṣyate, anādir lupyate. jaglau. mamlau. papāca. papāṭha. āṭa
See More
abhyāsasya halādiḥ śiṣyate, anādir lupyate. jaglau. mamlau. papāca. papāṭha. āṭa, āṭatuḥ,
āṭuḥ. ādiśeṣanimitto 'yam anāder lopo vidhīyate, tatra abhyāsajāteḥ āśrayaṇāt
kvacidapi vartamāno halādiḥ anadeḥ sarvatra nivṛttiṃ karoti. apare tu bruvate,
śeṣaśabdo 'yaṃ nivṛttyā viśiṣṭam avasthānam āha. tadavasthānam uktito yadyapi
pradhānam, avidheyatvāt tu tadapradhānam. nivṛttireva tu vidheyatvāt pradhānam. tatra
ayam artho 'sya jāyate, abhyāsasya anāder halo nivṛttiḥ bhavati iti. sā kim iti
āderavidheyāṃ satīm anivṛttim apekṣiṣyate iti.
Kāśikāvṛttī2:
halādiḥ śeṣaḥ 7.4.60 abhyāsasya halādiḥ śiṣyate, anādir lupyate. jaglau. mamlau
See More
halādiḥ śeṣaḥ 7.4.60 abhyāsasya halādiḥ śiṣyate, anādir lupyate. jaglau. mamlau. papāca. papāṭha. āṭa, āṭatuḥ, āṭuḥ. ādiśeṣanimitto 'yam anāder lopo vidhīyate, tatra abhyāsajāteḥ āśrayaṇāt kvacidapi vartamāno halādiḥ anadeḥ sarvatra nivṛttiṃ karoti. apare tu bruvate, śeṣaśabdo 'yaṃ nivṛttyā viśiṣṭam avasthānam āha. tadavasthānam uktito yadyapi pradhānam, avidheyatvāt tu tadapradhānam. nivṛttireva tu vidheyatvāt pradhānam. tatra ayam artho 'sya jāyate, abhyāsasya anāder halo nivṛttiḥ bhavati iti. sā kim iti āderavidheyāṃ satīm anivṛttim apekṣiṣyate iti.
Nyāsa2:
halādiḥ śeṣaḥ. , 7.4.60 "halādiḥ" iti. hal? cāsāvādiśceti halādiḥ--kar
See More
halādiḥ śeṣaḥ. , 7.4.60 "halādiḥ" iti. hal? cāsāvādiśceti halādiḥ--karmadhārayo'yam(), na tu ṣaṣṭhīsamāsaḥ--halāmādirhalādiḥ. yadi ṣaṣṭhīsamāsaḥ syāt(), tadāyamarthaḥ syāt()--abhyāsasya yai halasteṣāmādiḥ śiṣyata iti. tathā ca--ānakṣatuḥ, ānakṣurityatra "akṣū vyāptau" (dhā.pā.654) ityasyājāditvād()dvitīyasyaikāco'bhāvāt? prathamasyaikāco dvirvacane kṛte yadyapyabhyāsādiḥ kakāro na bhavati, tathāpi halādirbhavati, tasya śeṣaḥ prasajyeta. karmadhāraye tu na doṣaḥ, tatrābhyāsāpekṣaṃ halāditvaṃ vidhīyate, na cātra kakāro'bhyāsādiḥ. tasmāt? karmadhārayo'yam(). "jaglau" "mamlau" iti. "glai harvakṣaye" (dhā.pā.903), "mlai gātravināme" (dhā.pā.904), "ādeca upadeśe'śiti" 6.1.44 ityāttvam(), "āta au ṇalaḥ" 7.1.34 ityauttvam(). "āṭatuḥ" āṭuḥ" iti. "ata ādeḥ" 7.4.70 ityabhyāsasya dīrghatve kṛte savarṇadīrghatvam().
nanu ca śeṣo'vasthānam(), taccāneḥ siddhameva, tatkimartha vidhīyate? ityāha--"ādiśeṣanimitto'yam()" ityādi. ādiśaṣo nimittaṃ yasya lopasya sa tathoktaḥ. na hratrādeḥ śeṣo vidhīyate, kiṃ tarhi? tannimitto'yamanāderlopo vidhīyate. siddha eva hrāderavasthāne halādiśeṣa itīdaṃ vidhīyamānaṃ niyamārthaṃ vijñāyate--ādereva halo'vasthānaṃ bhavati, tvanāderiti evamādiśeṣanimittamanāderadarśanaṃ vihitaṃ bhavati. yadi tahrrādiśeṣanimitto'yamanāderlopo vidhīyate, evaṃ satyāduturāṭurityatra lopo na bhavati; nimittābhāvāt(), abhyāsasya haleva tāvadādirnāsti, kutaḥ punastasya śeṣaḥ? ityata āha--"tatra" ityādi. anādilope katrtavye'bhyāsajātirāśrīyate, nābhyāsavyaktiḥ. tena yadyapi sarvāsvabhyāsavyaktiṣu halādirna vatrtate, tathāpi kvacidapi papācetyādau vatrtamāno halādiranādeḥ sarvatrāṭatuḥ, āṭurityevamādāvapi nivṛtiṃ()ta karoti; abhyāsajāterabhinnatvāt(). yaiva hi papācetyādāvabhyāsajātiḥ, saivāṭatuḥ āṭurityādāvapi.
"apare tu" ityādi. āṭatuḥ, āṭurityādāvanāderlopaṃ pratipādayitumapare brāuvata iti. śeṣaśabdo'yaṃ nāvasthānamātramāha, kiṃ tarhi? nivṛttyā viśiṣṭamavasthānam(), yadyevam(), avasthānasya viśeṣyatvāt? prādhānyam(), nivṛttestu viśeṣaṇāvādaprādhānyam(). tathā ca--paradhānānuyāyitvādaprādhānyaṃ guṇānām(). yatraivābhyāsasya halāderavasthānaṃ papācetyādau, tatraidānāderhalo nivṛttyā bhavitavyam(); tataḥ sa eva doṣaḥ--āṭatuḥ, āṭurityādāvanāderhalo nivṛttirna prāpnotīti? ata āha--"tadavasthānam()" ityādi. yadyapi niśeṣyabhūtaṃ tadavasthānaṃ śeṣaśabdenābhidhīyata ityuktitaḥ pradhānam? tathāpyavidheyatvādapradhānam(). avidheyatvaṃ tu tasya siddhatvāt(). nivṛttareva viśeṣaṇabhūtāpi vidheyatvāt? pradhānam(). tathā coktam()--siddhamupakārakaṃ parārthamaṅgam(), sādhyo'nupakārakastvaṅgīti kṛtvā pradhānam(). tatra nivṛttau vidheyatvāt? pradhānabhūtāyāmayamasya sūtrasyārtho jāyate--"abhyāsasyānāderhalo nivṛttirbhavati" iti. tataścāsau vidheyatvāt? prādhānyamāpannā satī kimityāderavidheyāmapradhānabhūtāmanivṛttimapekṣidhyate. kena kāraṇenāpekṣiṣyate? na kenacidityarthaḥ. na hi pradhānasya guṇānuya#āyitvaṃ yuktam(). tasmādasatyapi halāderavasthāne'vāderlopena bhavitavyamiti bhāvaḥ॥
Laghusiddhāntakaumudī1:
abhyāsasyādirhal śiṣyate anye halo lupyante. iti valopaḥ.. Sū #398
Laghusiddhāntakaumudī2:
halādiḥ śeṣaḥ 398, 7.4.60 abhyāsasyādirhal śiṣyate anye halo lupyante. iti valop
Bālamanoramā1:
halādiḥ śeṣaḥ. `atra lopo'bhyāsasye'tyasmādabhyāsasyetyanuvartate. śiṣyata Sū #28
See More
halādiḥ śeṣaḥ. `atra lopo'bhyāsasye'tyasmādabhyāsasyetyanuvartate. śiṣyata iti
śeṣaḥ, karmaṇi ghañ. śiṣadhāturitaranivṛttipūrvakāvisthitau. tadāha-
- abhyāsasyetyādinā. iti valopa iti. bhūv bhūv ityatra abhyāsavakārasya lopa
ityarthaḥ.
Bālamanoramā2:
halādiḥ śeṣaḥ 28, 7.4.60 halādiḥ śeṣaḥ. "atra lopo'bhyāsasye"tyasmādab
See More
halādiḥ śeṣaḥ 28, 7.4.60 halādiḥ śeṣaḥ. "atra lopo'bhyāsasye"tyasmādabhyāsasyetyanuvartate. śiṣyata iti śeṣaḥ, karmaṇi ghañ. śiṣadhāturitaranivṛttipūrvakāvisthitau. tadāha-- abhyāsasyetyādinā. iti valopa iti. bhūv bhūv ityatra abhyāsavakārasya lopa ityarthaḥ.
Tattvabodhinī1:
abhyāsasyeti jātiparo nirdeśastena āṭatuḥ āṭurityādau takārādinivṛttiḥ
sidhyati Sū #24
See More
abhyāsasyeti jātiparo nirdeśastena āṭatuḥ āṭurityādau takārādinivṛttiḥ
sidhyati, kvacidabhyāse āderhalaḥ sattvamāśritya sarvatrānāderlopavidhānāt॥
Tattvabodhinī2:
halādiḥ śeṣaḥ 24, 7.4.60 abhyāsasyeti jātiparo nirdeśastena āṭatuḥ āṭurityādau t
See More
halādiḥ śeṣaḥ 24, 7.4.60 abhyāsasyeti jātiparo nirdeśastena āṭatuḥ āṭurityādau takārādinivṛttiḥ sidhyati, kvacidabhyāse āderhalaḥ sattvamāśritya sarvatrānāderlopavidhānāt॥
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents