1/38:acaḥ upasargāt tatve ākāragrahaṇam |*
2/38:acaḥ upasargāt tatve ākāragrahaṇam kartavyam |
3/38:na kartavyam |
4/38:alaḥ antyasya vidhayaḥ bhavanti iti ākārasya bhaviṣyati |
5/38:na sidhyati |
6/38:kim kāraṇam |
7/38:ādeḥ hi parasya |*
8/38:atra hi tasmāt iti uttarasya ādeḥ parasya iti dakārasya prāpnoti |
9/38:na eṣaḥ doṣaḥ |
10/38:avarṇaprakaraṇāt siddham |*
11/38:asya iti vartate |
12/38:kva prakṛtam |
13/38:asya dvau iti |
14/38:yadi avarṇagrahaṇam anuvartate dadbhāve doṣaḥ bhavati |
15/38:evam tarhi evam vakṣyāmi daḥ adghoḥ iti |
16/38:daḥ yaḥ ākāraḥ tasya at bhavati |
17/38:tataḥ acaḥ upasargāt taḥ |
18/38:asya iti eva |
19/38:evam api sūtrabhedaḥ kṛtaḥ bhavati |
20/38:na asau sūtrabhedaḥ |
21/38:sūtrabhedam kam upācaranti |
22/38:yatra tat eva anyat sūtram kriyate bhūyaḥ vā |
23/38:yat hi tat eva upasaṃhṛtya kriyate na asau sūtrabhedaḥ |
24/38:atha vā dvitakārakaḥ nirdeśaḥ kriyate saḥ anekāl śit sarvasya iti sarvasya bhaviṣyati |
25/38:iha api tarhi prāpnoti |
26/38:adbhiḥ , adbhyaḥ iti |
27/38:acaḥ iti vartate |
28/38:tat ca avaśyam ajgrahaṇam anuvartyam lavābhyām iti evamartham |
29/38:atha vā tritakārakaḥ nirdeśaḥ kariṣyate ihārthau dvau uttarārthaḥ ca ekaḥ |
30/38:dyateḥ ittvāt acaḥ taḥ |*
31/38:dyateḥ ittvāt acaḥ taḥ iti etat bhavati vipratiṣedhena |
32/38:dyateḥ ittvasya avakāśaḥ |
33/38:nirditam , nirditavān |
34/38:acaḥ taḥ iti asya avakāśaḥ |
35/38:prattam , avattam |
36/38:iha ubhayam prāpnoti |
37/38:nīttam , vīttam |
38/38:acaḥ taḥ iti etat bhavati vipratiṣedhena

ajantādupasargāduttarasya dā ityetasya ghusaṃjñakasya ta ityayam ādeśo bhavati takārādau kiti. prattam. avattam. nīttam. parīttam. acaḥ iti kim? nirdattam. durdattam. upasargātiti kim? dadhi dattam. madhu dattam. ghoḥ ityeva, avadātam mukham. upasargātiti paccamīnirdeśādāderalaḥ prāpnoti? tatra samādhimāhuḥ. acaḥ ityetad dvirāvartayitavyam, tatra ekaṃ paccamyantaṃ upasargaviśeṣaṇārtham, aparam api ṣaṣṭhyantaṃ sthāninirdeśartham ityākārasya sthāne takāro bhavati. dvitakāro vā saṃyogo 'yam ādiśyate, so 'nekāltvāt sarvasya bhaviṣyati. apo bhi 7-4-48 ityatra pañcamyantam acaḥ ityanuvartate. tena pakāramātrasya bhavisyati. dyaterittvādacasta ityetad bhavati vipratiṣedhena. avattam. prattaṃ juhoti.

aca upasargāt taḥ 7.4.47 ajantādupasargāduttarasya dā ityetasya ghusaṃjñakasya ta ityayam ādeśo bhavati takārādau kiti. prattam. avattam. nīttam. parīttam. acaḥ iti kim? nirdattam. durdattam. upasargātiti kim? dadhi dattam. madhu dattam. ghoḥ ityeva, avadātam mukham. upasargātiti paccamīnirdeśādāderalaḥ prāpnoti? tatra samādhimāhuḥ. acaḥ ityetad dvirāvartayitavyam, tatra ekaṃ paccamyantaṃ upasargaviśeṣaṇārtham, aparam api ṣaṣṭhyantaṃ sthāninirdeśartham ityākārasya sthāne takāro bhavati. dvitakāro vā saṃyogo 'yam ādiśyate, so 'nekāltvāt sarvasya bhaviṣyati. apo bhi 7.4.48 ityatra pañcamyantam acaḥ ityanuvartate. tena pakāramātrasya bhavisyati. dyaterittvādacasta ityetad bhavati vipratiṣedhena. avattam. prattaṃ juhoti.

aca upasargāttaḥ. , 7.4.47 dadādeśasyāyamapavādaḥ. "ta ityayamādeśo bhavati" iti. akāra uccāraṇārthaḥ. prattamityādāvākārasya takāre kṛte dakārasya catrvam()--takāraḥ "nīttam()" iti. "dasti" 6.3.123 iti dīrghatvam(). "avadāttam()" iti. "daip? śodhane" (dhā.pā.924) ityetasyaitadrūpam(). "āderalaḥ prāpnoti" iti. "ādeḥ parasya" 1.1.53 iti vacanāt(). "aca ityetaddvirāvatrtayitavyam()" iti. "acaḥ" ityetasya dvirāvṛttāvaco'ca iti dve śabdarūpe bhavataḥ. tatraikaṃ pañcamyantam(); aparaṃ ṣaṣṭha()ntam(). tatraikenopasargo viśiṣyate--ajantādupasargāditi. itareṇāpi sthānī nirdiśyata ityevamākārasyāyamādeśo bhavati. "dvitakāro vā" iti. atha vā--"aca upasargāttaḥ" iti. dvitakāra eva saṃyogādeśo nirdiśyate, tenāsyānekāstvāt? sarvasyaiva bhavati, yadi tarhi dvitakārako'yaṃ nirdeśastadā "apo bhi" 7.4.48 ityanenāpi sarvādeśaḥ prāpnoti, nekāltvādityāha--"aṣo bhi" ityādi. "apo bhi" ityatra pañcamyantamaca ityanuvatrtate, tena satyapyanekāltve "tasmādityuttarasya" 1.1.66 iti pakāramātrasya bhaviṣyati, na sarvasyeti. "dyateḥ" ityādi. dyaterityasyāvakāśaḥ--yatrājanta upasargo na bhavati--nirditam(), durditamiti; asyādeśasyāvakāśaḥ--ajantādupasargāt? paro yo'nyo ghusaṃjñakaḥ--"ḍudāñ? dāne" (dhā.pā.1091), avattam(), parīttamiti; ajantādupasargāduttarasya dyaterubhayaprasaṅge sati takāra eva bhavati vipratiṣedhena--avattam(), prattamiti॥

aca upasargāttaḥ. ta ityatrā'kāra uccāraṇārthaḥ. `aca' ityāvartate, ekamupasargaviśeṣaṇaṃ, dvitīyaṃ tu sthānisamarpakaṃ. tadāha– ajantāditi. ghoriti. ghoravayavasyetyarthaḥ. taḥ syāditi. takāraḥ syādityarthaḥ. dadādeśāpavādaḥ. cattrvamiti. pra dā ta iti sthite dakārādākārasya takārādeśe dakārasya cartvena takāra ityarthaḥ. avadattaṃ vidattaṃ ceti. bhāṣyasthaśloko'yam. atra ādikarmaṇītyetat pradattamityatraiva saṃbadhyate. nā'yam `aca upasargāttaḥ' ityasyā'pavāda iti bhramitavyamityāha– caśabdādyathāprāptamiti. tathā cā'vadattādiśabdeṣu dadādeśo'pi kadācillabhyate ityarthaḥ. ata eva prakṛtasūtrabhāṣye `aca upasargāttaḥra' ityasyāvakāsaḥ– prattamavattamiti saṅgacchate iti bhāvaḥ.

aca upasargāttaḥ 884, 7.4.47 aca upasargāttaḥ. ta ityatrā'kāra uccāraṇārthaḥ. "aca" ityāvartate, ekamupasargaviśeṣaṇaṃ, dvitīyaṃ tu sthānisamarpakaṃ. tadāha-- ajantāditi. ghoriti. ghoravayavasyetyarthaḥ. taḥ syāditi. takāraḥ syādityarthaḥ. dadādeśāpavādaḥ. cattrvamiti. pra dā ta iti sthite dakārādākārasya takārādeśe dakārasya cartvena takāra ityarthaḥ. avadattaṃ vidattaṃ ceti. bhāṣyasthaśloko'yam. atra ādikarmaṇītyetat pradattamityatraiva saṃbadhyate. nā'yam "aca upasargāttaḥ" ityasyā'pavāda iti bhramitavyamityāha-- caśabdādyathāprāptamiti. tathā cā'vadattādiśabdeṣu dadādeśo'pi kadācillabhyate ityarthaḥ. ata eva prakṛtasūtrabhāṣye "aca upasargāttaḥra" ityasyāvakāsaḥ-- prattamavattamiti saṅgacchate iti bhāvaḥ.

aca upasaṅakhyārgāttaḥ. takārādakāra uccāraṇārthaḥ. `aca' ityāvartate. tatraikaṃ pañcamyantamupasargaṃ viśinaṣṭi. aparaṃ ṣaṣṭha\ufffdntaṃ sthānalābhāyeti vyācaṣṭe- - ajantādityādinā. yadvā `aca ityanāvṛttaṃ pañcamyantamevāstu kiṃ tu dvitakārako'yamādeśastenānekāltvātsarvasya ghorbhavaviṣyati. ekatakāro hi `alo'ntyasye'ti bādhitvā `ādeḥ parasye' tyādereva syāda ca iti pañcamīnirdeśāt. yadyevam `apo bhī' tyuttarasūtre'pi dvitakāra eveti sarvādeśaḥ syāditi cet. atrāhuḥ– pañcamyāntasyā'ca ityanuvṛtteracaḥ parasya pakārasyaiva bhaviṣyata tatrāntyasya saṃyogāntalope pūrvasya jaśtvena siddhamiṣṭamiti. avadattamityādi. ādikarmaṇītyetatpradattamityasyaiva viśeṣaṇaṃ, netareṣām , asaṃbhavāt. dātuṃ prakrāntamārabdhamiti pradattamityasyā'rthaḥ. iṣyate iti. tādeśabādhanārthaṃ nipātanamiṣyata ityarthaḥ. anye tu avādīnāmapusargapratirūpakatvāśrayaṇe hravadattaṃ vidattamityādi sidhyati, upasargatvāśrayaṇe tu pūrvoktamavattaṃ vīttamityādīti nā'pūrvamidaṃ vacanamityāhuḥ.

aca upasargāttaḥ 728, 7.4.47 aca upasaṅakhyārgāttaḥ. takārādakāra uccāraṇārthaḥ. "aca" ityāvartate. tatraikaṃ pañcamyantamupasargaṃ viśinaṣṭi. aparaṃ ṣaṣṭha()ntaṃ sthānalābhāyeti vyācaṣṭe-- ajantādityādinā. yadvā "aca ityanāvṛttaṃ pañcamyantamevāstu kiṃ tu dvitakārako'yamādeśastenānekāltvātsarvasya ghorbhavaviṣyati. ekatakāro hi "alo'ntyasye"ti bādhitvā "ādeḥ parasye" tyādereva syāda ca iti pañcamīnirdeśāt. yadyevam "apo bhī" tyuttarasūtre'pi dvitakāra eveti sarvādeśaḥ syāditi cet. atrāhuḥ-- pañcamyāntasyā'ca ityanuvṛtteracaḥ parasya pakārasyaiva bhaviṣyata tatrāntyasya saṃyogāntalope pūrvasya jaśtvena siddhamiṣṭamiti. avadattamityādi. ādikarmaṇītyetatpradattamityasyaiva viśeṣaṇaṃ, netareṣām , asaṃbhavāt. dātuṃ prakrāntamārabdhamiti pradattamityasyā'rthaḥ. iṣyate iti. tādeśabādhanārthaṃ nipātanamiṣyata ityarthaḥ. anye tu avādīnāmapusargapratirūpakatvāśrayaṇe hravadattaṃ vidattamityādi sidhyati, upasargatvāśrayaṇe tu pūrvoktamavattaṃ vīttamityādīti nā'pūrvamidaṃ vacanamityāhuḥ.