Kāśikāvṛttī1:
kapi pratyaye parato 'ṇo hrasvo na bhavati. bahukumārīkaḥ. bahuvadhūkaḥ. bahulak
See More
kapi pratyaye parato 'ṇo hrasvo na bhavati. bahukumārīkaḥ. bahuvadhūkaḥ. bahulakṣmīkaḥ.
gostriyorupasarjanasya 1-2-48 ityayam api hrasvaḥ kapi na bhavati. samāsārthe hi
uttarapade kapi kṛte, paścāt kabantena saha samāsena bhavitavyam iti
strīpratyayāntasamāsaprātipadikaṃ na bhavati.
Kāśikāvṛttī2:
na kapi 7.4.14 kapi pratyaye parato 'ṇo hrasvo na bhavati. bahukumārīkaḥ. bahuv
See More
na kapi 7.4.14 kapi pratyaye parato 'ṇo hrasvo na bhavati. bahukumārīkaḥ. bahuvadhūkaḥ. bahulakṣmīkaḥ. gostriyorupasarjanasya 1.2.48 ityayam api hrasvaḥ kapi na bhavati. samāsārthe hi uttarapade kapi kṛte, paścāt kabantena saha samāsena bhavitavyam iti strīpratyayāntasamāsaprātipadikaṃ na bhavati.
Nyāsa2:
na kapi. , 7.4.14 "bahukumārīkaḥ" iti. bahvyaḥ kumāryo yasya saḥ. &quo
See More
na kapi. , 7.4.14 "bahukumārīkaḥ" iti. bahvyaḥ kumāryo yasya saḥ. "nadyṛtaśca" 5.4.156 iti kap(); anubandhalopaḥ.
athātrāsmin? hyasvatve pratiṣiddha upasarjanahyasvatvaṃ kasmānna bhavati? ata #eva pratiṣedhānna bhaviṣyatīti cet()? na; "anantarasya vidhirāvā pratiṣedho vā" (vyā.pa.19) ityanantarasyaiva hyasvasya hrayaṃ pratiṣedho na sarvasya. kapīti vacanasāmathryādupasarjanahyasvatvamiti na bhaviṣyatīti cet()? yatra hrupasarjanahyasvatvasya prāptirasti, "gostriyorupasarjanasya" 1.2.48 iti hyasvaśāsane strīśabdena stryadhikāravihitānāṃ pratyayānāṃ ṭābādīnāṃ grahaṇāt(). tasmādbahukumārīka ityatropasarjanasya hyasvatvena bhavitavyamityata āha--"gostriyorupasarjanasya" ityādi. kasmānna bhavati? ityāha--"samāsārthe hi" ityādi. upasarjanahyasvatvaṃ hi strīpratyayāntasya samāsaprātipadikasaya vidhīyate, taddhidhāne "hyasvo napuṃsake prātipadikasya" 1.2.47 ityataḥ prātipadikagrahaṇānuvṛtteḥ samāsaprātipadikasyaiva strīpratyayāntasyopasarjanahyasvaḥ syāt(). na ca bahukumārīka ityādau strīpratyayāntaṃ samāsaprātipadisaṃ bhavati; yasmāt? "samāsāntāḥ" 5.4.68 ityadhikāra evāyāṃ kabvidhīyate. "samāsāntāḥ" ityatrāntagrahaṇasyaitat? prayojanam()--samāsasyānto'vacayo yathā syāditi, sa ca kathaṃ samāsasyāvayavo bhavati? yadi tena saha samāsasaṃjñā bhavati. kathañca tena samāsasaṃjñā bhavati? yadyakṛte samāse samāsārthāduttarapadāt? kabbhavati, paścāt? kadantena samāso bhavati, nānyathā. tasmāt? samāsāntādhikāre kapo vidhānāt? samāsārthāduttarapadāt? kapi kṛte paścāt? samāsena bhavitavyam(). tataśca strīparatyayāntamiha samāsaparātapadekaṃ na bhavatīti na bhavatyupasarjanahyasvatvam().
Bālamanoramā1:
na kapi. aṇo hyasva iti.`ke'ṇaḥ' ityataḥ, `śṛ?dṛ?prā'mityataśca tadan Sū #825
See More
na kapi. aṇo hyasva iti.`ke'ṇaḥ' ityataḥ, `śṛ?dṛ?prā'mityataśca tadanuvṛtteriti
bhāvaḥ. nanu `kalyāṇapañcamīkaḥ pakṣa' ityatra pañcadaśāhorātrātmake pakṣe'nyapadārthe
pañcamyā rātreḥ praveśātprādhānyaṃ durvāramityata āha–atra tirohiteti. rātre
tatpraveśā'bhāvādaprādhānyamiti bhāvaḥ. bhāṣye evamudāharaṇevātra liṅgam.
ṛdantottarapadātkapamudāharati–bahukartṛka iti. bahavaḥ kartaro yasyeti vigrahaḥ.
tadevamapūraṇīpriyādiṣityatra pūraṇīviṣayaṃ prapañcya priyādiṣu pareṣu
puṃvadbhāvaniṣedhasya prayojanaṃ pṛcchati–apriyādiṣu kimiti. kalyāṇīpriya iti.
kalyāṇī priyā yasyeti vigrahaḥ. priyādigaṇaṃ paṭhati–priyā manojñetyādi.
Bālamanoramā2:
na kapi 825, 7.4.14 na kapi. aṇo hyasva iti."ke'ṇaḥ" ityataḥ, "śṛ
See More
na kapi 825, 7.4.14 na kapi. aṇo hyasva iti."ke'ṇaḥ" ityataḥ, "śṛ()dṛ()prā"mityataśca tadanuvṛtteriti bhāvaḥ. nanu "kalyāṇapañcamīkaḥ pakṣa" ityatra pañcadaśāhorātrātmake pakṣe'nyapadārthe pañcamyā rātreḥ praveśātprādhānyaṃ durvāramityata āha--atra tirohiteti. rātre tatpraveśā'bhāvādaprādhānyamiti bhāvaḥ. bhāṣye evamudāharaṇevātra liṅgam. ṛdantottarapadātkapamudāharati--bahukartṛka iti. bahavaḥ kartaro yasyeti vigrahaḥ. tadevamapūraṇīpriyādiṣityatra pūraṇīviṣayaṃ prapañcya priyādiṣu pareṣu puṃvadbhāvaniṣedhasya prayojanaṃ pṛcchati--apriyādiṣu kimiti. kalyāṇīpriya iti. kalyāṇī priyā yasyeti vigrahaḥ. priyādigaṇaṃ paṭhati--priyā manojñetyādi. nanu bhaktiśabdasya priyādiṣu pāṭhe dṛḍhā bhaktiryasya sa dṛḍhabhaktirityatra kathaṃ puṃvattvamityata āha--sāmānye napuṃsakamiti. "āśritye"ti śeṣaḥ. dṛḍhamiti. padasaṃskārapakṣe sāmānyaparatacvamāśritya dṛḍhaśabdo napuṃsakaliṅgo vyutpādyaḥ, tatastasya bhaktiśabdenānvaye pūrvapravṛttaṃ napuṃsakatvaṃ nāpaiti, liṅgaviśeṣasyā'vivakṣitatvāt, "vedāḥ pramāṇa"mitivat. atra cārthe pasphaśāhnikabhāṣye "śakyaṃ cānena ()āmāṃsādibhirapi kṣutpratihantu"miti prayogo liṅgam. nanvevaṃ sati priyādiṣu bhaktiśabdapāṭho vyartha ityata āha--strītvavivakṣāyāṃ tviti. vākyasaṃskārapakṣe viśeṣyānusāreṇa strītvapratīterniyamāditi bhāvaḥ.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents