Kāśikāvṛttī1:
tu iti sautro 'yaṃ dhātuḥ, ru śabde, ṣṭuñ stutau, śamu upaśame, ama gatyādiṣu
it
See More
tu iti sautro 'yaṃ dhātuḥ, ru śabde, ṣṭuñ stutau, śamu upaśame, ama gatyādiṣu
ityetebhyaḥ parasya sārvadhātukasya halāder vā īḍāgamo bhavati. uttauti, uttavīti.
uparauti, uparavīti. upastauti, upastavīti. śāmyadhvam, śamīdhvam. abhyamati, abhyamīti.
śamyamoḥ bahulaṃ chandasi 2-4-73 iti vikaraṇaluki sati halādisārvadhātukam anantaraṃ
sambhavati. āpiśalāḥ turustuśamyamaḥ sārvadhātukāsucchandasi iti paṭhanti. tatra
sarveṣām eva chandasi viṣaye vidhirayaṃ bhavati. sārvadhātuke iti anuvartamāne punaḥ
sārvadhātukagrahaṇam apidartham, stuvīta, śamīdhvam ityatra api yathā syātiti.
Kāśikāvṛttī2:
turustuśamyamaḥ sārvadhātuke 7.3.95 tu iti sautro 'yaṃ dhātuḥ, ru śabde, ṣṭuñ s
See More
turustuśamyamaḥ sārvadhātuke 7.3.95 tu iti sautro 'yaṃ dhātuḥ, ru śabde, ṣṭuñ stutau, śamu upaśame, ama gatyādiṣu ityetebhyaḥ parasya sārvadhātukasya halāder vā īḍāgamo bhavati. uttauti, uttavīti. uparauti, uparavīti. upastauti, upastavīti. śāmyadhvam, śamīdhvam. abhyamati, abhyamīti. śamyamoḥ bahulaṃ chandasi 2.4.73 iti vikaraṇaluki sati halādisārvadhātukam anantaraṃ sambhavati. āpiśalāḥ turustuśamyamaḥ sārvadhātukāsucchandasi iti paṭhanti. tatra sarveṣām eva chandasi viṣaye vidhirayaṃ bhavati. sārvadhātuke iti anuvartamāne punaḥ sārvadhātukagrahaṇam apidartham, stuvīta, śamīdhvam ityatra api yathā syātiti.
Nyāsa2:
turustuśamyamaḥ sārvadhātuke. , 7.3.95 "tu" iti sautro dhāturvṛddhyart
See More
turustuśamyamaḥ sārvadhātuke. , 7.3.95 "tu" iti sautro dhāturvṛddhyarthe ityeke, hiṃsārthe ityapare. asya ca lugvikaraṇatvaṃ smaryate, tacca "bahula chandasi" 2.4.73 iti bahulagrahaṇena bhāṣāyāmapi lukasampādanāllabhyate. "śamīṣpam()" iti. loṭ(). "aśamīdhvam()" iti. laṅ(). "abhyamīti" iti. loṭ(). "aśamīdhvam()" iti. laṅ(). "abhyamīti" iti. "ama gatyādiṣu" (dhā.pā.465) laṭ(), tip(). kathaṃ punaḥ śamyamibhyāmanantaraṃ halādi sārvadhātukaṃ sambhavati, yāvatā śamevryavadhāyakenaiva śyānā bhavitavyam(). amerapi śap? kriyate? ityāha--"śadhyamoḥ" ityādi. vikaraṇasyātra luk? "bahulaṃ chandasi" 2.3.73 ityamena.
"sārvadhātukāsu" iti. strīliṅganirdeśā. strīliṅgasya sārvadhātukāśabdasyāpiśalinā saṃjñātyena pracītatvāt().
atha sārvadhātukagrahaṇaṃ kimartham(), yāvatā "nābhyastasyāci piti sārvadhātuke" (7.3.87) ityataḥ sūtrāt? sārvadhātukagrahaṇamanuvartate? ityāha--"sārvadhātuka ityanuvatrtamāne" ityādi. taddhi sārvadhātukagrahaṇaṃ pitītyanena sambaddham(). atastadanuvṛttau pidgrahaṇamapyamuvatrteta tathā cāpiti na syāt(). tasmādapityapi yathā syādiyevamarthaṃ tsārvadhātukagrahaṇaṃ kriyate॥
Bālamanoramā1:
turustu. tu ru stu śami am eṣāṃ samāhāradvandvātpañcamyekavacam. `uto
vṛddhi� Sū #275
See More
turustu. tu ru stu śami am eṣāṃ samāhāradvandvātpañcamyekavacam. `uto
vṛddhi'rityato halīti, `bhūsuvo'rityatastiṅīti, `brāuva ī'ḍityata īḍiti, `yaṅo
ve'tyato veti cānuvartate. tadāha— ebhya ityādinā. nābhyastasyeti.
`nābhyastasyā'ci piti sārvadhātuke ityataḥ sārvadhātuke ityanuvṛttisaṃbhave punaḥ
sārvadhātukagrahaṇaṃ pitītyasyā'nuvṛttirmā bhūdityetadarthamityarthaḥ. ravītiti.
īṭpakṣe halāditvā'bhāvāduto vṛddhirneti bhāvaḥ. rautīti. īḍabhāve `uto vṛddhi'riti
bhāvaḥ. ruvītaḥ ruta iti. apittve'pi īḍvikalpa iti bhāvaḥ. ruvantīti. antādeśe
kṛte halāditvā'bhāvādīḍabhāve uvaṅiti bhāvaḥ. śāmyatīti. śyanastiṅtvā'bhāvādīṇneti
bhāvaḥ. āśiṣi rūyāditi. ādrdhadhātukatvādīḍabhāve `akṛtsārvadhātukayo'riti dīrghaḥ.
vidhyādau tviti. ādinā nimantraṇādisaṅgrahaḥ. ruyāt ruvīyāditi.
halādisārvadhātukatvādīḍvikalpa iti bhāvaḥ. īḍabhāvapakṣe halādau piti sārvadhātuke `uto
vṛddhi'riti bodhyam. nanu dhātupāṭhe tudhātoradarśanāddhātutvā'bhāvātkathaṃ tataḥ
sārvadhātukasya īḍvidhirityata āha–tu iti sautro dhāturiti. gativṛddhihiṃsāsviti.
atra vyākhyānameva śaramam. nanu śapā vyavadānādasya sārvadhātukaparatvaṃ kathamityata āha–ayaṃ
ca lugvikaraṇa iti smarantīti. avyavahitatiṅa īḍvidhānamevā'tra bījam. śamyamostu
`śamīdhvam abhyamītī'ti vede śapo luki bodhyam. ayamaniṭ. halādau sārvadhātuke
rudhātuvat. ādrdhadhātuke tu neṭ. tadāha—toteti. ṇu stutāviti. ṇopadeśo'yaṃ seṭ.
yudhātuvadrūpāṇi. kṣukṣṇusnu dhātavaḥ seṭa. yudhātuvadrūpāṇi. cukṣāva. cukṣṇāva.
suṣṇāva iti. ṣopadeśo'yamiti bhāvaḥ. ūrṇuñdhāturubhayapadī. seṭ. uto vṛddhernityaṃ
prāptau–
Bālamanoramā2:
turustuśamyamaḥ sārvadhātuke 275, 7.3.95 turustu. tu ru stu śami am eṣāṃ samāhār
See More
turustuśamyamaḥ sārvadhātuke 275, 7.3.95 turustu. tu ru stu śami am eṣāṃ samāhāradvandvātpañcamyekavacam. "uto vṛddhi"rityato halīti, "bhūsuvo"rityatastiṅīti, "brāuva ī"ḍityata īḍiti, "yaṅo ve"tyato veti cānuvartate. tadāha--- ebhya ityādinā. nābhyastasyeti. "nābhyastasyā'ci piti sārvadhātuke ityataḥ sārvadhātuke ityanuvṛttisaṃbhave punaḥ sārvadhātukagrahaṇaṃ pitītyasyā'nuvṛttirmā bhūdityetadarthamityarthaḥ. ravītiti. īṭpakṣe halāditvā'bhāvāduto vṛddhirneti bhāvaḥ. rautīti. īḍabhāve "uto vṛddhi"riti bhāvaḥ. ruvītaḥ ruta iti. apittve'pi īḍvikalpa iti bhāvaḥ. ruvantīti. antādeśe kṛte halāditvā'bhāvādīḍabhāve uvaṅiti bhāvaḥ. śāmyatīti. śyanastiṅtvā'bhāvādīṇneti bhāvaḥ. āśiṣi rūyāditi. ādrdhadhātukatvādīḍabhāve "akṛtsārvadhātukayo"riti dīrghaḥ. vidhyādau tviti. ādinā nimantraṇādisaṅgrahaḥ. ruyāt ruvīyāditi. halādisārvadhātukatvādīḍvikalpa iti bhāvaḥ. īḍabhāvapakṣe halādau piti sārvadhātuke "uto vṛddhi"riti bodhyam. nanu dhātupāṭhe tudhātoradarśanāddhātutvā'bhāvātkathaṃ tataḥ sārvadhātukasya īḍvidhirityata āha--tu iti sautro dhāturiti. gativṛddhihiṃsāsviti. atra vyākhyānameva śaramam. nanu śapā vyavadānādasya sārvadhātukaparatvaṃ kathamityata āha--ayaṃ ca lugvikaraṇa iti smarantīti. avyavahitatiṅa īḍvidhānamevā'tra bījam. śamyamostu "śamīdhvam abhyamītī"ti vede śapo luki bodhyam. ayamaniṭ. halādau sārvadhātuke rudhātuvat. ādrdhadhātuke tu neṭ. tadāha---toteti. ṇu stutāviti. ṇopadeśo'yaṃ seṭ. yudhātuvadrūpāṇi. kṣukṣṇusnu dhātavaḥ seṭa. yudhātuvadrūpāṇi. cukṣāva. cukṣṇāva. suṣṇāva iti. ṣopadeśo'yamiti bhāvaḥ. ūrṇuñdhāturubhayapadī. seṭ. uto vṛddhernityaṃ prāptau--
Tattvabodhinī1:
`turustu. `tuḥ sautro dhātu'riti vakṣyati. apidarthamiti. `ebhyaḥ parasya Sū #241
See More
`turustu. `tuḥ sautro dhātu'riti vakṣyati. apidarthamiti. `ebhyaḥ parasya pitaḥ
sārvadhātukasye'ti prāco vyākhyānaṃ prāmādikaṃ , ruvītaḥ stuvīta
ityādyasid?dhyāpatteriti bhāvaḥ. śamyamorudāharaṇaṃ tu śamīdhvam. abhyamīti.
abhyanti. śamyamośchandasi vikaraṇasya luki sati jhalādisārvadhātukamanantaraṃ saṃbhavatīti
Tattvabodhinī2:
turustu śamyamaḥ sārvadhātuke 241, 7.3.95 "turustu. "tuḥ sautro dhātu&
See More
turustu śamyamaḥ sārvadhātuke 241, 7.3.95 "turustu. "tuḥ sautro dhātu"riti vakṣyati. apidarthamiti. "ebhyaḥ parasya pitaḥ sārvadhātukasye"ti prāco vyākhyānaṃ prāmādikaṃ , ruvītaḥ stuvīta ityādyasid()dhyāpatteriti bhāvaḥ. śamyamorudāharaṇaṃ tu śamīdhvam. abhyamīti. abhyanti. śamyamośchandasi vikaraṇasya luki sati jhalādisārvadhātukamanantaraṃ saṃbhavatīti kāśikāyāmuktam. āpiśalāstu-- "turustuśamyamaḥ sārvadhātuke chandasī"ti paṭhanti, tanmate sūtramidaṃ chandasyeva.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents