Grammatical Sūtra: तृज्वत् क्रोष्टुः tṛjvat kroṣṭuḥ Individual Word Components: tṛjvat kroṣṭuḥ Sūtra with anuvṛtti words: tṛjvat kroṣṭuḥ aṅgasya (6.4.1), sarvanāmasthāne (7.1.86), asambuddhau (7.1.92) Type of Rule: atideśa Preceding adhikāra rule:6.4.129 (1bhasya)
Description:
Source:Laghusiddhānta kaumudī (Ballantyne)
The word ((kroṣṭu)) 'a jackal' is treated in the strong cases (with the exception of Vocative Singular) as if it ended in ((tṛc)) (((tṛ)))|| Source: Aṣṭādhyāyī 2.0
Mahābhāṣya:With kind permission: Dr. George Cardona
1/32:atha atra vibhaktau iti anuvartate utāho na | 2/32:kim ca ataḥ | 3/32:tṛjvat striyām vibhaktau cet kroṣṭrībhaktiḥ na sidhyati |* 4/32:tṛjvat striyām vibhaktau cet kroṣṭrībhaktiḥ iti na sidhyati | 5/32:evam tarhi īkāre tṛjvadbhāvam vakṣyāmi | See More
1/32:atha atra vibhaktau iti anuvartate utāho na | 2/32:kim ca ataḥ | 3/32:tṛjvat striyām vibhaktau cet kroṣṭrībhaktiḥ na sidhyati |* 4/32:tṛjvat striyām vibhaktau cet kroṣṭrībhaktiḥ iti na sidhyati | 5/32:evam tarhi īkāre tṛjvadbhāvam vakṣyāmi | 6/32:tat īkāragrahaṇam kartavyam | 7/32:na kartavyam | 8/32:kriyate nyāse eva | 9/32:praśliṣṭanirdeśaḥ ayam | 10/32:strī , ī strī striyām iti | 11/32:īkāre tannimittaḥ saḥ |* 12/32:īkāre cet tat na | 13/32:kim kāraṇam | 14/32:tannimittaḥ saḥ | 15/32:tṛjvadbhāvanimittaḥ saḥ īkāraḥ | 16/32:na akṛte tṛjvadbhāve īkāraḥ prāpnoti | 17/32:kim kāraṇam | 18/32:ṛnnebhyaḥ ṅīp iti ucyate īkāre ca tṛjvadbhāvaḥ | 19/32:tat idam itaretarāśrayam bhavati | 20/32:itaretarāśrayāṇi ca na prakalpante | 21/32:evam tarhi gaurādiṣu pāṭhāt īkāraḥ bhaviṣyati | 22/32:gaurādiṣu na paṭhyate |* 23/32:na hi kim cit tunantam gaurādiṣu paṭhyate | 24/32:evam tarhi etat jñāpayati ācāryaḥ bhavati atra īkāraḥ iti yat ayam īkāre tṛjvadbhāvam śāsti | 25/32:tena eva bhāvanam cet syāt aniṣṭaḥ api prasajyate |* 26/32:yadi api na asti viśeṣaḥ ṅīpaḥ vā ṅīṣaḥ vā ṅīn api tu prāpnoti | 27/32:iha ca na prāpnoti | 28/32:pañcabhiḥ kroṣṭrībhiḥ krītaiḥ rathaiḥ pañcakroṣṭṛbhiḥ rathaiḥ iti | 29/32:evam tarhi na ca aparam nimittam sañjñā ca pratyayalakṣaṇena | 30/32:na ca aparam nimittam āśrīyate : asmin parataḥ kroṣṭuḥ tṛjvat bhavati iti | 31/32:kim tarhi aṅgasya kroṣṭuḥ tṛjvat bhavati | 32/32:aṅgasañjñā ca bhavati pratyayalakṣaṇena
1/82:kim punaḥ ayam śāstrātideśaḥ : tṛcaḥ yat śāstram tat atidiśyate | 2/82:āhosvit rūpātideśaḥ : tṛcaḥ yat rūpam tat atidiśyate iti | 3/82:kaḥ ca atra viśeṣaḥ | 4/82:tṛjvat iti śāstrātideśaḥ cet yathā ciṇi tadvat |* 5/82:tṛjvat iti śāstrātideśaḥ cet yathā ciṇi tadvat prāpnoti | 6/82:katham ca ciṇi | 7/82:uktam aṅgasya iti tu prakaraṇāt āṇgaśāstrātideśāt siddham iti | 8/82:āṅgam yat kāryam tat atidiśyate | 9/82:evam iha api anaṅguṇadīrghatvāni atidiṣṭāni raparatvam anatidiṣṭam | 10/82:tatra kaḥ doṣaḥ | 11/82:tatra raparavacanam |* 12/82:tatra raparatvam na sidhyati tat vaktavyam | 13/82:na eṣaḥ doṣaḥ | 14/82:guṇe atidiṣṭe raparatvam api atidiṣṭam bhavati | 15/82:katham | 16/82:kāryakālam sañjñāparibhāṣam yatra kāryam tatra draṣṭavyam | 17/82:ṛtaḥ ṅisarvanāmasthānayoḥ guṅaḥ bhavati | 18/82:upasthitam idam bhavati uḥ aṇ raparaḥ iti | 19/82:evam tarhi ayam anyaḥ doṣaḥ jāyate | 20/82:āhatya tṛcaḥ yat śāstram tat atidiśyeta anāhatya vā iti | 21/82:kim ca ataḥ | 22/82:yadi āhatya dīrghatvam atidiṣṭam anaṅguṇaraparatvāni anatidiṣṭāni | 23/82:atha anāhatya anaṅguṇaraparatvāni atidiṣṭāni dīrghatvam anatidiṣṭam | 24/82:astu āhatya | 25/82:nanu ca uktam dīrghatvam atidiṣṭam anaṅguṇaraparatvāni anatidiṣṭāni iti | 26/82:na eṣaḥ doṣaḥ | 27/82:dīrghatve atidiṣṭe anaṅguṇaraparatvāni api atidiṣṭāni bhavanti | 28/82:katham | 29/82:upadhāyāḥ iti vartate na ca akṛteṣu eteṣu dīrghabhāvini upadhā bhavati | 30/82:kutaḥ nu khalu etat eteṣu vidhiṣu kṛteṣu yā upadhā tasyāḥ dīrghatvam bhaviṣyati na punaḥ kroṣṭoḥ yaḥ antaratamaḥ guṇaḥ tasmin kṛte avādeśe ca yā upadhā tasyāḥ dīrghatvam bhaviṣyati | 31/82:na ekam udāharaṇam yogārambham prayojayati iti | 32/82:tatra tṛjvadvacanasāmarthyāt eteṣu vidhiṣu kṛteṣu yā upadhā tasyāḥ dīrghatvam bhaviṣyati | 33/82:atha vā kim naḥ etena āhatya anāhatya vā iti | 34/82:āhatya anāhatya ca tṛcaḥ yat śāstram tat atidiśyate | 35/82:atha vā punaḥ astu rūpātideśaḥ | 36/82:atha etasmin rūpātideśe sati kim prāk ādeśebhyaḥ yat rūpam tat atidiśyate āhosvit kṛteṣu ādeśeṣu | 37/82:kim ca ataḥ | 38/82:yadi prāk ādeśebhyaḥ yat rūpam tat atidiśyate ṛkāraḥ ekaḥ atidiṣṭaḥ anaṅguṇaraparatvadīrghatvāni anatidiṣṭāni | 39/82:atha kṛteṣu ādeśeṣu ṛkāraḥ anatidiṣṭaḥ anaṅguṇaraparatvadīrghatvāni atidiṣṭāni | 40/82:ubhayathā ca svaraḥ anatidiṣṭaḥ na hi svaraḥ rūpavān | 41/82:astu prāk ādeśebhyaḥ yat rūpam tat atidiśyate | 42/82:nanu ca uktam ṛkāraḥ atidiṣṭaḥ anaṅguṇaraparatvadīrghatvāni anatidiṣṭāni iti | 43/82:na eṣaḥ doṣaḥ | 44/82:ṛkāre atidiṣṭe svāśrayāḥ atra ete vidhayaḥ bhaviṣyanti | 45/82:yat api ucyate ubhayathā ca svaraḥ anatidiṣṭaḥ na hi svaraḥ rūpavān iti sacakāragrahaṇasāmarthyāt svaraḥ bhaviṣyati | 46/82:rūpātideśaḥ iti cet sarvādeśaprasaṅgaḥ |* 47/82:rūpātideśaḥ iti cet sarvādeśaḥ prāpnoti | 48/82:sarvasya tunantasya tṛśabdaḥ ādeśaḥ prāpnoti | 49/82:siddham tu rūpātideśāt |* 50/82:siddham etat | 51/82:katham | 52/82:rūpātideśāt | 53/82:rūpātideśaḥ ayam | 54/82:nanu ca evam eva kṛtvā codyate rūpātideśaḥ iti cet sarvādeśaprasaṅgaḥ iti | 55/82:siddham tu pratyayagrahaṇe yasmāt saḥ tadāditadantavijñānāt |* 56/82:siddham etat | 57/82:katham | 58/82:pratyayagrahaṇe yasmāt saḥ vihitaḥ tadādeḥ tadantasya ca grahaṇam bhavati iti evam tunantasya tṛjantaḥ ādeśaḥ bhaviṣyati | 59/82:evam api kim cit eva tṛjantam prāpnoti | 60/82:idam api prāpnoti paktā iti | 61/82:āntaratamyāt ca siddham |* 62/82:kroṣṭoḥ yat antaratamam tat bhaviṣyati | 63/82:kim punaḥ tat | 64/82:kruśeḥ yaḥ tṛc vihitaḥ tadantam | 65/82:tṛjvadvacanam anarthakam tṛjviṣaye tṛcaḥ mṛgavācitvāt |* 66/82:tṛjviṣaye etat tṛjantam mṛgavāci | 67/82:tunaḥ nivṛttyartham tarhi idam vaktavyam | 68/82:tunaḥ sarvanāmasthāne nivṛttiḥ yathā syāt | 69/82:tunaḥ nivṛttyartham iti cet siddham yathā anyatra api |* 70/82:tunaḥ nivṛttyartham iti cet tat antareṇa vacanam siddham yathā anyatra api aviśeṣavihitāḥ śabdāḥ niyataviṣayāḥ dṛśyante | 71/82:kva anyatra | 72/82:tat yathā | 73/82:gharatiḥ asmai aviśeṣeṇa upadiṣṭaḥ saḥ ghṛtam , ghṛṇā , gharmaḥ iti evaṃviṣayaḥ | 74/82:raśiḥ asmai aviśeṣeṇa upadiṣṭaḥ saḥ rāśiḥ , raśmiḥ , raśanā iti evaṃviṣayaḥ | 75/82:luśiḥ asmai aviśeṣeṇa upadiṣṭaḥ saḥ loṣṭaḥ iti evaṃviṣayaḥ | 76/82:idam tarhi prayojanam vibhāṣā vakṣyāmi iti | 77/82:vibhāṣā tṛtīyādiṣu aci iti | 78/82:vāvacanānarthakyam ca svabhāvasiddhatvāt |* 79/82:vāvacanam ca anarthakam | 80/82:kim kāraṇam | 81/82:svabhāvasiddhatvāt | 82/82:svabhāvataḥ eva tṛtīyādiṣu ajādiṣu vibhaktiṣu tṛjantam ca tunantam ca mṛgavāci iti