pathin mathinṛbhukṣinityeteṣām aṅgānāṃ sau parataḥ ākāraḥ ādeśo bhavati. panthāḥ. anthāḥ. ṛbhukṣāḥ. sthāninyanunāsike 'pi ākāro 'nunāsiko na bhavati. bhāvyam anena savarṇānāṃ grahaṇaṃ na bhavati iti śuddho hyayam ucvāryate.

pathimathyṛbhukṣām āt 7.1.85 pathin mathinṛbhukṣinityeteṣām aṅgānāṃ sau parataḥ ākāraḥ ādeśo bhavati. panthāḥ. anthāḥ. ṛbhukṣāḥ. sthāninyanunāsike 'pi ākāro 'nunāsiko na bhavati. bhāvyam anena savarṇānāṃ grahaṇaṃ na bhavati iti śuddho hyayam ucvāryate.

pathimathyṛbhukṣāmāt?. , 7.1.85 halṅyādilope prāpte nalope cāttvaṃ vidhīyate. "panthāḥ" iti. "tho nthaḥ" 7.1.80 iti nyādeśaḥ, "iti'sarvanāmasthāne" 7.1.86 ityattvam(). nanu cāsya sthānyanunāsiko nakāraḥ, tatra "taparasatatkālasya" 1.1.69 iti savarṇānāṃ grahaṇe satyāntaratamyādanunāsikenaivākāreṇa bhavitavyam(). kimiha śuddho'yamudāhyiyate? ityāha--"sthāninyanunāsike'pi" ityādi. atraiva kāraṇamāha--"bhāvyamānaḥ" ityādi. yadi ca tapareṇāpi bhāvyamānenāṇā savarṇānāṃ grahaṇaṃ na bhavati, evaṃ sati "viṅvanoranunāsikasyāt()" 6.4.41 ityatrāpi na syāt(), tathā "janasanakhanāṃ sañjhaloḥ" 6.4.42 ityatrānunāsikākāro na syāt(). evaṃ tarhi naivāyamākārastaparaḥ, kiṃ tarhi? dakāraḥ. dakārastu mukhasukhārthaḥ, sa catrvabhūtatvānna śrūyate. syādetat()--yadyapi bhāvyamāno'ṇ? savarṇānna gṛhṇātīti (vyā.pa.35) savarṇānāṃ grahaṇaṃ na bhaviṣyati, tathāpyanunāsikaviśiṣṭasyoccāraṇādanunāsikenaiva yuktaṃ bhavitum()? ityāha--"śuddho hi" ityādi. ayaṃ hrakāraḥ śuddho niranunāsika ucyate tasmācchuddha eveti nānunāsikaviśiṣṭaḥ. athāyaṃ kimarthaṃ dīrgha ucyate, na hyasva eva kriyatām(), atrāpi "akaḥ savarṇe" (6.1.101) iti dīrghatvena sidhyatyeva? na sidhyati; "ato guṇe" 6.1.94 iti pararūpatvaṃ syāt(). akāroccāraṇasāmathryānna bhaviṣyatīti cet()? na; asti hranyadakāroccāraṇasya prayojanam(). kiṃ tat()? nakārasya śravaṇaṃ na syāditi. lopo hi kriyamāṇe gauravaṃ syāt(), tasmāddīrgho vidhīyate॥

teṣu viśeṣamāha–pathimathyṛbhukṣāmāt. panthāśca, manthāśca ṛbhukṣāśca, pathimathyṛbhukṣāṇaḥ, teṣāmiti vigrahaḥ. `sāvanaḍuhaḥ' ityataḥ `sā'vityanuvartate. āditi taparakaraṇam. ākāra eva vidheyaḥ. tadāha–eṣāmityādinā. `alo'ntyasye'ti nakārasya ākāraḥ. nanu nakārasya āntaratamyādanunāsika eva ākāraḥ prāpnoti. naca niranunāsikasyaivākārasyoccāraṇācchuddha eva ākāra iti vācyaṃ, guṇānāmabhedakatvādbhedakatve'pi taparakaraṇena anunāsikasyāpyākārasya grahaṇāt, vyaktipakṣe taparasūtrasya anaṇsu dīrghapluteṣu vidhyarthatvāt. naca grahaṇakasūtre vārṇasamāmnāyikatvena niścitasyā'ṇgrahaṇasya apratyaya ityasya ca taparasūtre anuvṛtterākāssyehānaṇtvādvidhīyamānatvācca na tatkāla iti vācyaṃ, taparasūtre aṇgrahaṇasya apratyayagrahaṇasya cānuvṛttau mānā'bhāvādityata āha–ā āditi savarṇadīrgheṇākārāntaraṃ praśliṣyate. tataścānanunāsikarūpa ākāro bhavatīti labhyate. naca sarvādeśatvaṃ śaṅkyam. nahratra varṇadvayaṃ vidhīyate, viśeṣaṇaviśeṣyabāvenānvayābhyupagamena ananunāsikākārasyaikasyaiva vidhānāditi bhāvaḥ. bhāṣye tu anunāsikavidheḥ saṃmatatve pratipattilāghavāya anunāsikasyaiva `uñaḥ, ū#m̐' ityatreva uccārya vidhānasaṃbhavāttadanuccāraṇācchuda eva ākāra iha vidheya ityuktam. taparakaraṇaṃ tu uccāraṇārthameva. vastutastu `bhāvyamānena savarṇānāṃ grahaṇaṃ ne'ti paribhāṣayaiva anunāsikākāranirāsasaṃbhavādākārapraśleṣakleśo vyarthaḥ. `bhāvyamāno'ṇ savarṇānna gṛhṇātī'ti pāṭhastu prāmādikaḥ, `jyādādīyasaḥ' iti sūtre āditi taparanirdeśeneyaṃ paribhāṣā jñāpyate-`bhāvyamānena savarṇānāṃ grahaṇaṃ ne'tyave bhāṣye pāṭhāt, aṇuditsūtrabhāṣye'pyaṇgrahaṇarahitāyā evāsyāḥ paribhāṣāyāḥ pāṭhadarśanāccetyāstāṃ tāvat. nakārasya āttve pathi ā s iti sthite.

pathimathyṛbhukṣāmāt , 7.1.85 teṣu viśeṣamāha--pathimathyṛbhukṣāmāt. panthāśca, manthāśca ṛbhukṣāśca, pathimathyṛbhukṣāṇaḥ, teṣāmiti vigrahaḥ. "sāvanaḍuhaḥ" ityataḥ "sā"vityanuvartate. āditi taparakaraṇam. ākāra eva vidheyaḥ. tadāha--eṣāmityādinā. "alo'ntyasye"ti nakārasya ākāraḥ. nanu nakārasya āntaratamyādanunāsika eva ākāraḥ prāpnoti. naca niranunāsikasyaivākārasyoccāraṇācchuddha eva ākāra iti vācyaṃ, guṇānāmabhedakatvādbhedakatve'pi taparakaraṇena anunāsikasyāpyākārasya grahaṇāt, vyaktipakṣe taparasūtrasya anaṇsu dīrghapluteṣu vidhyarthatvāt. naca grahaṇakasūtre vārṇasamāmnāyikatvena niścitasyā'ṇgrahaṇasya apratyaya ityasya ca taparasūtre anuvṛtterākāssyehānaṇtvādvidhīyamānatvācca na tatkāla iti vācyaṃ, taparasūtre aṇgrahaṇasya apratyayagrahaṇasya cānuvṛttau mānā'bhāvādityata āha--ā āditi savarṇadīrgheṇākārāntaraṃ praśliṣyate. tataścānanunāsikarūpa ākāro bhavatīti labhyate. naca sarvādeśatvaṃ śaṅkyam. nahratra varṇadvayaṃ vidhīyate, viśeṣaṇaviśeṣyabāvenānvayābhyupagamena ananunāsikākārasyaikasyaiva vidhānāditi bhāvaḥ. bhāṣye tu anunāsikavidheḥ saṃmatatve pratipattilāghavāya anunāsikasyaiva "uñaḥ, ū#m̐" ityatreva uccārya vidhānasaṃbhavāttadanuccāraṇācchuda eva ākāra iha vidheya ityuktam. taparakaraṇaṃ tu uccāraṇārthameva. vastutastu "bhāvyamānena savarṇānāṃ grahaṇaṃ ne"ti paribhāṣayaiva anunāsikākāranirāsasaṃbhavādākārapraśleṣakleśo vyarthaḥ. "bhāvyamāno'ṇ savarṇānna gṛhṇātī"ti pāṭhastu prāmādikaḥ, "jyādādīyasaḥ" iti sūtre āditi taparanirdeśeneyaṃ paribhāṣā jñāpyate-"bhāvyamānena savarṇānāṃ grahaṇaṃ ne"tyave bhāṣye pāṭhāt, aṇuditsūtrabhāṣye'pyaṇgrahaṇarahitāyā evāsyāḥ paribhāṣāyāḥ pāṭhadarśanāccetyāstāṃ tāvat. nakārasya āttve pathi ā s iti sthite.

pathimathi. `gamerini'rityata `ini'riti `parame ki' dityataḥ `ki'dityanuvartamāne `manthaḥ'ityanena niṣpanno mathinśabdaḥ. `patastha ca'cādiniḥ. pathin. `ṛbhukṣaḥ svargavajrayoḥ'. tato matvarthīyeninā ṛbhukṣinniti bodhyam. nanu `asthidadhī'ti sūtre udāttatayā paṭhite'pyanaṅīṣṭasiddhau `anuṅudāttaḥ'ityudāttagrahaṇaṃ `guṇā abhedakāḥ'iti pakṣaṃ jñāpayatīti nirvivādam. tathāca tasminpakṣe sūtrenanunāsikoccāraṇe'pyāntaratamyādanunāsikā''kāraḥ syādata āha—ā-āditi.

pathimathyṛbhukṣāmāt 326, 7.1.85 pathimathi. "gamerini"rityata "ini"riti "parame ki" dityataḥ "ki"dityanuvartamāne "manthaḥ"ityanena niṣpanno mathinśabdaḥ. "patastha ca"cādiniḥ. pathin. "ṛbhukṣaḥ svargavajrayoḥ". tato matvarthīyeninā ṛbhukṣinniti bodhyam. nanu "asthidadhī"ti sūtre udāttatayā paṭhite'pyanaṅīṣṭasiddhau "anuṅudāttaḥ"ityudāttagrahaṇaṃ "guṇā abhedakāḥ"iti pakṣaṃ jñāpayatīti nirvivādam. tathāca tasminpakṣe sūtrenanunāsikoccāraṇe'pyāntaratamyādanunāsikā'‌'kāraḥ syādata āha---ā-āditi.