Kāśikāvṛttī1:
pratyayagrahaṇam anuvartate, ādigrahaṇaṃ nivṛttam. pratyayāvayavasya jhasya anta
See More
pratyayagrahaṇam anuvartate, ādigrahaṇaṃ nivṛttam. pratyayāvayavasya jhasya anta ityayam
ādeśo bhavati. kurvanti. sunvanti. cinvanti. adya śvo vijaniṣyamāṇāḥ patibhiḥ saha
śayāntai. jṛ\u0304viśibhyāṃ jhac jaranataḥ. veśantaḥ. pratyayasya ityeva, ujjhitā.
ujjhitum. ujjhitabyam. asminnapyantādeśe kṛte pratyayādyudāttvaṃ bhavati. tathā
ca jhacaḥ citkaraṇam arthavac bhavati.
Kāśikāvṛttī2:
jho 'ntaḥ 7.1.3 pratyayagrahaṇam anuvartate, ādigrahaṇaṃ nivṛttam. pratyayāvaya
See More
jho 'ntaḥ 7.1.3 pratyayagrahaṇam anuvartate, ādigrahaṇaṃ nivṛttam. pratyayāvayavasya jhasya anta ityayam ādeśo bhavati. kurvanti. sunvanti. cinvanti. adya śvo vijaniṣyamāṇāḥ patibhiḥ saha śayāntai. jṝviśibhyāṃ jhac jaranataḥ. veśantaḥ. pratyayasya ityeva, ujjhitā. ujjhitum. ujjhitabyam. asminnapyantādeśe kṛte pratyayādyudāttvaṃ bhavati. tathā ca jhacaḥ citkaraṇam arthavac bhavati.
Nyāsa2:
jho'ntaḥ. , 7.1.3 "pratyayagrahaṇamanuvatrtate" iti. anantarasūtrāt().
See More
jho'ntaḥ. , 7.1.3 "pratyayagrahaṇamanuvatrtate" iti. anantarasūtrāt(). yadyevam(), ekayoganirdiṣṭatvādādigrahaṇamapyanuvatrteta, tataśca śayāntai--ityatra na syāt(), cakārasyāditvābhāvāt()? ityata āha--"ādigrahaṇaṃ nivṛttam()" iti. evaṃ manyate--svaritatvapratibaddhā hi śabdānāmanuvṛttiḥ, tacca svaritatvaṃ pratijñādharmaḥ--"pratijñāsvaritāḥ pāṇinīyāḥ" iti--yatraiva taiḥ svaritatvaṃ pratijñāyate tatraiva bhavati, nānyatreti. tenaikayoganirddiṣṭānāmapyekatarasyānuvṛttirna virudhyate. iha ca pratyayasyaiva svaritatvaṃ pratijñāyate, nādigrahaṇasya. tena satyapyekayoganirddiṣṭatve pratyayagrahaṇamanuvatrtate. "ādigrahaṇaṃ nivṛttam()" iti. "anta ityayamādeśo bhavati" iti. akārasahita evādeśaḥ karaṇīyaḥ. akāraḥ--takāretsaṃjñā mā bhūdityevamarthaḥ. sa ca jarantaḥ, veśanta ityatra. kurvantītyādau "na vibhaktau tusmāḥ" 1.3.4 iti pratiṣedhādevetsaṃjñā na bhavati. atha tu "uṇādayo bahulam()" 3.3.1 iti vacanājjarantaḥ, veśanta ityādau na bhavati? tathā ca satyakāra uccāraṇārthaḥ. "na vibhaktau tusmāḥ" 1.3.4 ityasyānityatvajñāpakārthaṃ vā'kāroccāraṇam(). "tena kimo't()" 5.3.12 ityādīnāṃ takāretsaṃjñā bhavati. "kurvanti" iti. "ata utsārvadhātuke" 6.4.110 ityuttvam(). "śayāntai" iti. śīṅaḥ "liṅarthe leṭ()" 3.4.7, "leṭo'ḍāṭau" 3.4.94 ityāṭ(), ṭerettvam(), "eta ai" 3.4.93 ityanuvatrtamāne "vaito'yantra" 3.4.96 ityaittvam(). "ujjhitā" iti. "ujjha utsarge" (dhā.pā.1304) tṛc(). "ṛduśanas()" 7.1.94 ityādinānaṅ, "nopadhāyāḥ" 6.4.7 "sarvanāmasthāne ca" 6.4.8 iti dīrghaḥ. "ujjhitum()" iti. tumun(). "ujjhitavyam()" iti. tavyaḥ.
"asminnapi" ityādi. nanu cāntaraṅgatvāt? pratyayādyudāttatvena prāgbhavitavyam(), paścādādeśena? naivam(); antādeśasyāpyantaraṅgatvāt(). antaraṅgatvaṃ tu tasyāyannādivadveditavyam(). ubhayorantaraṅgatvāt? pūrvamantādeśaḥ, paścāt? pratyayādyudāttatvam(). atraiva jñāpakamāha--"tathā ca" ityādi. etacca ""ghacchau ca" 4.4.116 iti ghacaścitkaraṇamanarthavadbhavati"--ityetadvākhyānena vyākhyātamiti. pratyayādyudāttatvāt? pūrvamantādeśasya bhāve sati dviṣantītyatra madhyodāttatvam(); anyathā'ntodāttatā syāt(). sā cāniṣṭeti pūrvamantādeśaḥ kriyate॥
Laghusiddhāntakaumudī1:
pratyayāvayavasya jhasyāntādeśaḥ. ato guṇe. bhavanti. bhavasi. bhavathaḥ. bhava Sū #391
Laghusiddhāntakaumudī2:
jho'ntaḥ 391, 7.1.3 pratyayāvayavasya jhasyāntādeśaḥ. ato guṇe. bhavanti. bhavas
See More
jho'ntaḥ 391, 7.1.3 pratyayāvayavasya jhasyāntādeśaḥ. ato guṇe. bhavanti. bhavasi. bhavathaḥ. bhavatha॥
Bālamanoramā1:
jhaḥ anta iti cchedaḥ. `jha' iti ṣaṣṭha\ufffdntam. ādeśe takārādakāra uccā Sū #19
See More
jhaḥ anta iti cchedaḥ. `jha' iti ṣaṣṭha\ufffdntam. ādeśe takārādakāra uccāraṇārthaḥ.
`āyaneyī'ti sūtrātpratyayagrahaṇamanuvartate, na tvādigrahaṇamapi, asvaritatvāt.
anuvṛttaṃ ca pratyayagrahaṇamavayavaṣaṣṭha\ufffdntamāśrīyate. tadāha – pratyayāvayavasyeti.
jhasya. jhakārasyetyarthaḥ. antādeśaḥ syāditi. `ant' ityayamādeśaḥ syādityarthaḥ.
pratyayāvayavasyeti kim ?. ujjhitā. atra dhātvavayavasya jhakārasya na bhavati.
ādigrahaṇānuvṛttau tu `śayāntai' iti na sidhyati.
antādeśātprāgevāntaraṅgatvālleṭo'ḍāṭāvityāṭi kṛte jhakārasya
pratyayāditvā'bhāvāditi bhāṣye spaṣṭam. evaṃ ca `bhava-jhī' tyatra jhakārasya ant
ityādeśe, bhava-anti iti sthite, `ato guṇa' iti dvayorakārayoḥ savarṇadīrgāpavāde
pararūpe kṛte, bhavantīti rūpamityarthaḥ. antādeśe prathamā'kāroccāraṇaṃ tu lugavikaraṇe
dviṣantītyādau akāraśravaṇārtham. bhavasīti. madhyamapuruṣaikavacane sipi śapi guṇe'vādeśe
rūpam. bhavatha iti. madhyamapuruṣadvivacane thasi śapi guṇe'vādeśe rutvavisargayośca rūpam.
`na vibhaktau tusmā' iti sasya nettvam. bhavatheti. madhyamapuruṣabahuvacane thādeśe śapi
guṇe avādeśe rūpam.
Bālamanoramā2:
jho'ntaḥ 19, 7.1.3 jhaḥ anta iti cchedaḥ. "jha" iti ṣaṣṭha()ntam. ādeś
See More
jho'ntaḥ 19, 7.1.3 jhaḥ anta iti cchedaḥ. "jha" iti ṣaṣṭha()ntam. ādeśe takārādakāra uccāraṇārthaḥ. "āyaneyī"ti sūtrātpratyayagrahaṇamanuvartate, na tvādigrahaṇamapi, asvaritatvāt. anuvṛttaṃ ca pratyayagrahaṇamavayavaṣaṣṭha()ntamāśrīyate. tadāha -- pratyayāvayavasyeti. jhasya. jhakārasyetyarthaḥ. antādeśaḥ syāditi. "ant" ityayamādeśaḥ syādityarthaḥ. pratyayāvayavasyeti kim?. ujjhitā. atra dhātvavayavasya jhakārasya na bhavati. ādigrahaṇānuvṛttau tu "śayāntai" iti na sidhyati. antādeśātprāgevāntaraṅgatvālleṭo'ḍāṭāvityāṭi kṛte jhakārasya pratyayāditvā'bhāvāditi bhāṣye spaṣṭam. evaṃ ca "bhava-jhī" tyatra jhakārasya ant ityādeśe, bhava-anti iti sthite, "ato guṇa" iti dvayorakārayoḥ savarṇadīrgāpavāde pararūpe kṛte, bhavantīti rūpamityarthaḥ. antādeśe prathamā'kāroccāraṇaṃ tu lugavikaraṇe dviṣantītyādau akāraśravaṇārtham. bhavasīti. madhyamapuruṣaikavacane sipi śapi guṇe'vādeśe rūpam. bhavatha iti. madhyamapuruṣadvivacane thasi śapi guṇe'vādeśe rutvavisargayośca rūpam. "na vibhaktau tusmā" iti sasya nettvam. bhavatheti. madhyamapuruṣabahuvacane thādeśe śapi guṇe avādeśe rūpam.
Tattvabodhinī1:
takārādakāra uccāraṇārthaḥ. `āyaneyīnī'ti sūtrātpratyayagrahaṇamanuvartate Sū #15
See More
takārādakāra uccāraṇārthaḥ. `āyaneyīnī'ti sūtrātpratyayagrahaṇamanuvartate na
tvādigraham, ekadeśe svaritatvapratijñānāt. tasyāpyanuvṛttau tu `śayāntai' iti
na sidhyet. śīṅo `leṭo'raḍāṭau' ityantaraṅgatvādantādeśātprāgāṭi kṛte
jhasyāditvā'bhāvāt. tadetadāha– pratyayāvayavasyeti. prācā tu
pratyayāderjhasyetyuktaṃ, tadanena pratyuktam. iha manoramāyāmādigrahaṇaṃ
nivṛttamityuktaṃ, tadāpātataḥ, anyatrā'pravṛttasyādigrahaṇasya
nivṛttatvā'yogāt. `nivṛtta'mityasyānanuvṛttamityartha iti vā
kathaṃcidvyākhyeyam. yattu pratyayāderiti granthasamarthanāya vyācakṣate– āḍāgame
kṛte tatsahito'pi pratyayo'stu nāma, na tu tatsahita eva pratyaya iti niyamo'stīti.
tanna. avayavavinirmukatsyāvayavitvā'yogāt. anyathā bhūyāstāmityādau
tāmādīnāmiḍāgamāpatteḥ. nanvahgātparasya pratyayasyeṭ, yāsuḍantaṃ tu nāṅgamiti
cet. `āgamavinirmuktasyāpi pratyayatva'miti vadatāṃ mate bhavāmi bhaviṣyāmītyādau
vikaraṇāntasyeva tadādigrahaṇabalena yāsuḍantasyāpyaṅgatāyā durvāratvāt. kiṃ ca
laviṣīyetyatra viśeṣavihitatvātsīyuṭi kṛte liṅaḥ sthāne iṭ,
tasyāgamenā''ditvavighātātpratyayādyudāttatvaṃ na prāpvotītyāśaṅkya
pratyayasvare kartavye āgamā avidyamānavadityatideśaḥ `#ādyudāttaśce'ti sūtre
bhāṣyādau svīkṛtaḥ. na caitatkaivalasyāpi pratyayatve yujyate. na ca tanmate
āgamasahitasyāpi pratyayatvādikārasyāpyudāttaḥ syāt,tadvāraṇāya `pratyayasvare
kartavye' ityādigranthaḥ svīkartavya eveti nāstyevā''karagranthavirodha iti
vācyam, `āgamā anudāttāḥ' iti viśeṣavacanenāgamasyāpyanudāttatve kṛte
ādyudāttatvasya tatrā'pravṛtteriti dik. jhasyeti. jhakārādakāra uccāraṇārthaḥ. ato
guṇe iti. `ato dīrgho yañī'ti tu na pravatrtate, sthānyalādeśavidhau
sthānivattvaniṣedhāditi bhāvaḥ.
Tattvabodhinī2:
jho'ntaḥ 15, 7.1.3 takārādakāra uccāraṇārthaḥ. "āyaneyīnī"ti sūtrātpra
See More
jho'ntaḥ 15, 7.1.3 takārādakāra uccāraṇārthaḥ. "āyaneyīnī"ti sūtrātpratyayagrahaṇamanuvartate na tvādigraham, ekadeśe svaritatvapratijñānāt. tasyāpyanuvṛttau tu "śayāntai" iti na sidhyet. śīṅo "leṭo'raḍāṭau" ityantaraṅgatvādantādeśātprāgāṭi kṛte jhasyāditvā'bhāvāt. tadetadāha-- pratyayāvayavasyeti. prācā tu pratyayāderjhasyetyuktaṃ, tadanena pratyuktam. iha manoramāyāmādigrahaṇaṃ nivṛttamityuktaṃ, tadāpātataḥ, anyatrā'pravṛttasyādigrahaṇasya nivṛttatvā'yogāt. "nivṛtta"mityasyānanuvṛttamityartha iti vā kathaṃcidvyākhyeyam. yattu pratyayāderiti granthasamarthanāya vyācakṣate-- āḍāgame kṛte tatsahito'pi pratyayo'stu nāma, na tu tatsahita eva pratyaya iti niyamo'stīti. tanna. avayavavinirmukatsyāvayavitvā'yogāt. anyathā bhūyāstāmityādau tāmādīnāmiḍāgamāpatteḥ. nanvahgātparasya pratyayasyeṭ, yāsuḍantaṃ tu nāṅgamiti cet. "āgamavinirmuktasyāpi pratyayatva"miti vadatāṃ mate bhavāmi bhaviṣyāmītyādau vikaraṇāntasyeva tadādigrahaṇabalena yāsuḍantasyāpyaṅgatāyā durvāratvāt. kiṃ ca laviṣīyetyatra viśeṣavihitatvātsīyuṭi kṛte liṅaḥ sthāne iṭ, tasyāgamenā''ditvavighātātpratyayādyudāttatvaṃ na prāpvotītyāśaṅkya pratyayasvare kartavye āgamā avidyamānavadityatideśaḥ "#ādyudāttaśce"ti sūtre bhāṣyādau svīkṛtaḥ. na caitatkaivalasyāpi pratyayatve yujyate. na ca tanmate āgamasahitasyāpi pratyayatvādikārasyāpyudāttaḥ syāt,tadvāraṇāya "pratyayasvare kartavye" ityādigranthaḥ svīkartavya eveti nāstyevā''karagranthavirodha iti vācyam, "āgamā anudāttāḥ" iti viśeṣavacanenāgamasyāpyanudāttatve kṛte ādyudāttatvasya tatrā'pravṛtteriti dik. jhasyeti. jhakārādakāra uccāraṇārthaḥ. ato guṇe iti. "ato dīrgho yañī"ti tu na pravatrtate, sthānyalādeśavidhau sthānivattvaniṣedhāditi bhāvaḥ.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents