Kāśikāvṛttī1:
oṣṭhya pūrvo yasmādṝkārātasau oṣṭhyapūrvaḥ, tadantasya dhātoraṅgasya
ukārādeśo b
See More
oṣṭhya pūrvo yasmādṝkārātasau oṣṭhyapūrvaḥ, tadantasya dhātoraṅgasya
ukārādeśo bhavati. pūrtāḥ piṇḍāḥ. pupūrṣati. mumūrṣati. susvūrṣati.
dantyoṣṭhyapūrvo 'pyoṣṭhyapūrvo bhavati ityatra api bhavati, vuvūrṣati ṛtvijam,
prāvuvūrṣati kambalam. oṣṭhyo hyatra pratyāsatteraṅgāvayava eva gṛhyate, tena
ṛ\u0304 gatau ityasya sampūrvasya samīrṇam iti bhavati. ittvottvābhyāṃ guṇavṛddhī
bhavato vipratiṣedhena. āstaraṇam. āstārakaḥ. niparaṇam. nipārakaḥ. nigaraṇam. nigārakaḥ.
Kāśikāvṛttī2:
udoṣṭhyapūrvasya 7.1.102 oṣthyaḥ pūrvo yasmādṝkārātasau oṣṭhyapūrvaḥ, tadantas
See More
udoṣṭhyapūrvasya 7.1.102 oṣthyaḥ pūrvo yasmādṝkārātasau oṣṭhyapūrvaḥ, tadantasya dhātoraṅgasya ukārādeśo bhavati. pūrtāḥ piṇḍāḥ. pupūrṣati. mumūrṣati. susvūrṣati. dantyoṣṭhyapūrvo 'pyoṣṭhyapūrvo bhavati ityatra api bhavati, vuvūrṣati ṛtvijam, prāvuvūrṣati kambalam. oṣṭhyo hyatra pratyāsatteraṅgāvayava eva gṛhyate, tena ṝ gatau ityasya sampūrvasya samīrṇam iti bhavati. ittvottvābhyāṃ guṇavṛddhī bhavato vipratiṣedhena. āstaraṇam. āstārakaḥ. niparaṇam. nipārakaḥ. nigaraṇam. nigārakaḥ.
Nyāsa2:
udoṣṭha�pūrvasya. , 7.1.102 "ṝta iddhātoḥ] 7.1.100 itīttve prāpta uttvaṃ vi
See More
udoṣṭha�pūrvasya. , 7.1.102 "ṝta iddhātoḥ] 7.1.100 itīttve prāpta uttvaṃ vidhīyate. "pūrttaḥ" ["pūrttāḥ"--kāśikā, padamañjarī ca] iti. "pṛ? pālanapūraṇayoḥ" (dhā.pā.1086), ktaḥ. "na dhyākhyā" 8.2.57 ityādinā prativiṣaddhatvānna niṣṭhānatvaṃ bhavati. "vuvūrṣati" iti. "vṛ? varaṇe" (dhā.pā.1490). "mumūrṣati" iti. "mṛ? hiṃsāyām()" (dhā.pā.1492). "sūsvūrṣati" iti. "sthṛ? śabdopatāpayoḥ" (dhā.pā.932), "ajjhanagamāṃ sani" 6.4.16 iti dīrghatvaṃ ṛkārāntatvamasya.
atheha kathamuttvam()--"vṛṅ? sambhaktau" (dhā.pā.1509), "vṛñ? varaṇe" (dhā.pā.1254)--prāvuvūrṣate, prāvuvūrṣatīti, na hratra ṛkāra oṣṭha()pūrvaḥ kiṃ tarhi? dantyoṣṭha()pūrvaṃ iti? tadetadāha--"dantyauṣṭha()purvo'pyoṣṭha()pūrvo bhavati" ityādi. yo hrubhayasthāne niṣpadyate labhate'sāvanyataravyapadeśam(). tena dantyauṣṭha()o yo bhavati so'pyoṣṭha()o bhavatyeva. dantyauṣṭha()pūrvo'payoṣṭha()pūrva eva. atha samīrṇamityatra kasmānni bhavati, asti hratrāpyoṣṭhagrapūrvatā? ityāha--"oṣṭha()o hratra" ityādi. oṣṭha()o hratrāṅgāvayavo'pi. tatreha pratyāsatteraṅgāvayavo gṛhrate, nopasargavayavaḥ. pratyāsannatvaṃ punāprasaṅgasya prakṛtatvāt? upasargasya tu nāsti pratyāsannatvam(); viparyayāt().
"ittvottvābhyām()" ityādi. ittvottvayoravakāśaḥ--āstīrṇam(), pūtrta iti; guṇavṛddhyoravakāśaḥ--cayanam(), cāyaka iti; ihomayaṃ prāpnoti--āstaraṇam(), āstārakaḥ, niparaṇam(), nipāraka iti, atra guṇavṛddhī bhavato vipratiṣedhena॥
Laghusiddhāntakaumudī1:
aṅgāvayavauṣṭhyapūrvo ya ṝt tadantasyāṅgasya ut syāt.. Sū #614
Laghusiddhāntakaumudī2:
udoṣṭhyapūrvasya 614, 7.1.102 aṅgāvayavauṣṭhyapūrvo ya ṝt tadantasyāṅgasya ut sy
Bālamanoramā1:
udoṣṭha\ufffd. `ṛta iddhāto'ritta ṛta ityanuvartate.
aṅgasyetyadhikṛtamihā Sū #324
See More
udoṣṭha\ufffd. `ṛta iddhāto'ritta ṛta ityanuvartate.
aṅgasyetyadhikṛtamihānuvṛttamāvartate. ekamavayavaṣaṣṭha\ufffdntamoṣṭayasya viśeṣaṇam.
aparaṃ tu ṛtā viśeṣyate. tadantavidhiḥ. tadāha–aṅgāvayavavauṣṭha\ufffdetyādinā.
aṅgāvayaveti kim ?. samīrṇaḥ. `ṛ gatau' kryādiḥ. tasmātsaṃpūrvāt ktapratyaye
`\tśryukaḥ kitī'tīṇniṣedhe `ṛta iddhāto'riti ittve raparatve `hali ce'ti dīrghe
`radābhyā'miti niṣṭānatve tasya ṇatve samīrṇa ti rūpam. tatra
makārātmakauṣṭa\ufffdpūrvatvādittvaṃ bādhitvā uttvaṃ syāt.
`aṅgāvayave'tyuktau tu makārasya oṣṭha\ufffdsya aṅgāvayavatvā'bhāvāduttvaṃ na bhavati.
tathā ca prakṛte'pi pṛ?tītyatra idamuttvaṃ syāditi śaṅkā prāptā. tāṃ pariharati-
- guṇavṛddhī iti. imamiti. uttvavidhimityarthaḥ. pipartīti. uttvātparakatvādguṇa
iti bhāvaḥ. pipṛ? tas iti sthite āha—uttvamiti. ṅittvena
guṇā'bhāvādudoṣṭha\ufffdetyuttvamiti bhāvaḥ. pipuratīti. abhyastatvādadādeśe
ṅittvādguṇā''bhāvāduttvamiti bhāvaḥ. piparṣi pipūrtha. piparmi pipūrvaḥ.
pipūrmaḥ. liṭi ṇalyāha– papāreti. uttvātparatvādvṛddhiriti bhāvaḥ.
`artipipatryośce'tyabhyāsasya nettvam, tatra ślāvityanuvṛtteḥ. prāpte
iti. guṇe nityaṃ prāpte ityarthaḥ.
Bālamanoramā2:
udoṣṭha�pūrvasya 324, 7.1.102 udoṣṭha(). "ṛta iddhāto"ritta ṛta ityanu
See More
udoṣṭha�pūrvasya 324, 7.1.102 udoṣṭha(). "ṛta iddhāto"ritta ṛta ityanuvartate. aṅgasyetyadhikṛtamihānuvṛttamāvartate. ekamavayavaṣaṣṭha()ntamoṣṭayasya viśeṣaṇam. aparaṃ tu ṛtā viśeṣyate. tadantavidhiḥ. tadāha--aṅgāvayavavauṣṭha()etyādinā. aṅgāvayaveti kim?. samīrṇaḥ. "ṛ gatau" kryādiḥ. tasmātsaṃpūrvāt ktapratyaye " śryukaḥ kitī"tīṇniṣedhe "ṛta iddhāto"riti ittve raparatve "hali ce"ti dīrghe "radābhyā"miti niṣṭānatve tasya ṇatve samīrṇa ti rūpam. tatra makārātmakauṣṭa()pūrvatvādittvaṃ bādhitvā uttvaṃ syāt. "aṅgāvayave"tyuktau tu makārasya oṣṭha()sya aṅgāvayavatvā'bhāvāduttvaṃ na bhavati. tathā ca prakṛte'pi pṛ()tītyatra idamuttvaṃ syāditi śaṅkā prāptā. tāṃ pariharati-- guṇavṛddhī iti. imamiti. uttvavidhimityarthaḥ. pipartīti. uttvātparakatvādguṇa iti bhāvaḥ. pipṛ? tas iti sthite āha---uttvamiti. ṅittvena guṇā'bhāvādudoṣṭha()etyuttvamiti bhāvaḥ. pipuratīti. abhyastatvādadādeśe ṅittvādguṇā''bhāvāduttvamiti bhāvaḥ. piparṣi pipūrtha. piparmi pipūrvaḥ. pipūrmaḥ. liṭi ṇalyāha-- papāreti. uttvātparatvādvṛddhiriti bhāvaḥ. "artipipatryośce"tyabhyāsasya nettvam, tatra ślāvityanuvṛtteḥ. prāpte iti. guṇe nityaṃ prāpte ityarthaḥ.
Tattvabodhinī1:
udoṣṭha\ufffd. ahgāvayaveti kim ?. `ṛ gatau' kryādistasmāt ktapratyaye
`śr Sū #280
See More
udoṣṭha\ufffd. ahgāvayaveti kim ?. `ṛ gatau' kryādistasmāt ktapratyaye
`śryukaḥ kitī'ti iṇniṣedhātsamīrṇa iti bhavati. anyathā tu `samūrṇa' iti syāt.
Tattvabodhinī2:
udoṣṭha�pūrvasya 280, 7.1.102 udoṣṭha(). ahgāvayaveti kim?. "ṛ gatau"
See More
udoṣṭha�pūrvasya 280, 7.1.102 udoṣṭha(). ahgāvayaveti kim?. "ṛ gatau" kryādistasmāt ktapratyaye "śryukaḥ kitī"ti iṇniṣedhātsamīrṇa iti bhavati. anyathā tu "samūrṇa" iti syāt.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents