añceḥ pūjāyām arthe nakārasya lopo na bhavati. añcitā asya gurāḥ. añcitam eva śiro vahati. añceḥ pūjayām 7-2-53 iti iḍāgamaḥ. pūjāyām iti kim? udaktamudakaṃ kūpāt. uddhṛtam ityarthaḥ. yasya vibhāṣā 7-2-15 iti iṭpratiṣedhaḥ.

na añceḥ pūjāyām 6.4.30 añceḥ pūjāyām arthe nakārasya lopo na bhavati. añcitā asya gurāḥ. añcitam eva śiro vahati. añceḥ pūjayām 7.2.53 iti iḍāgamaḥ. pūjāyām iti kim? udaktamudakaṃ kūpāt. uddhṛtam ityarthaḥ. yasya vibhāṣā 7.2.15 iti iṭpratiṣedhaḥ.

nāñceḥ pūjāyām?. , 6.4.30 "aniditām()" 6.4.24 ityanena prāptasya nalopasyāyaṃ pratiṣedhaḥ. etasmādeva pratiṣedhānnakāro'yaṃ itacutvo nirdiśyata iti gamyate. atha "nāñceriṭi" ityeva kasmānnoktam? evamapi hrucyamāne pūjāyameva prataṣedho labhyeta, tathā hi--pūjāyāmevāñcateriṅ vihitaḥ? aśakyamevaṃ vaktum(), "añceḥ pūjāyām()" 7.2.53 ityanena ktvāniṣṭhayornityamiṅa vihitaḥ. yastu ktvāpratyayaḥ "udito vā" 7.2.56 iti pākṣika iḍāgamaḥ, sa pūjāyāmapi bhavati, tatraivamucyamāne yadā ktvāpratyayasya pūjāyāmiṇna syāt(), tadā pratiṣedho na syāt(). "gurumaṅktvā" iti. "na" ityetatpratiṣedhavacanamuttarārtham(). iha "añcerapūjāyām()" ityucyamāne satīṣṭaṃ siddhyatyeva. "añcitā asya guravaḥ" iti. "matibuddhi" 3.2.188 ityādanā ktaḥ. "ktasya ca vartamāne" 2.3.67 iti ṣaṣṭhī. "yasya vibhāṣetīṭ()pratiṣedhaḥ" iti. añciteḥ "udito vā" 7.2.56 iti vikapleneṅavidhānāt()॥

pūjārthasyāñcaterupadhāyā nasya lopo na. prāṅ. prāñcau. nalopābhāvādalopo na. prāñcaḥ. prāṅbhyām. prāṅkṣu.. evaṃ pūjārthe pratyaṅṅādayaḥ.. kruṅ. kruñcau. kruṅbhyām.. payomuk, payomug. payomucau. payomugbhyām.. ugittvānnumi - ,

nāñceḥ pūjāyām 343, 6.4.30 pūjārthasyāñcaterupadhāyā nasya lopo na. prāṅ. prāñcau. nalopābhāvādalopo na. prāñcaḥ. prāṅbhyām. prāṅkṣu॥ evaṃ pūjārthe pratyaṅṅādayaḥ॥ kruṅ. kruñcau. kruṅbhyām॥ payomuk, payomug. payomucau. payomugbhyām॥ ugittvānnumi - ,

pūjārthādañcudhātoḥ kvini `aniditā'miti nalope prāpte–nā'ñceḥ. `aniditā'miti sūtrāt `upadhāyāḥ' `kṅitī'tyanuvartate. `śnānna lopaḥ' ityato `nalopa' ityanuvartate. `ne'ti luptaṣaṣṭhīkam. tadāha–pūjārthasyetyādinā. pūjāyā gamyatve satītyarthaḥ, na tvatrāñcudhātoḥ pūjārthatvameveha vivakṣitam. ata eva `añcitaṃ gacchatī'tyatra nalopo na. añcateratra samādhānamarthaḥ. samāhito bhūtvā gacchatīti gamyate. samādhānaṃ ca avyākulatvam, avyākulaṃ gacchatītyarthaḥ. avyākulagamane ca pūjā gamyate, natvañcatereva so'rtha iti `añconapādāne' iti sūtre bhāṣyakaiyaṭayoḥ spaṣṭam. prāṅiti. prapūrvādañcateḥ kvin. prakarṣeṇa pūjanamañcerarthaḥ. nalopā'bhāve prāñca ityataḥ subutpattiḥ. halṅyādilopaḥ, saṃyogāntalopaḥ, tato'nusvāraparasavarṇanivṛttau nakārasya `kvinpratyayasya kuḥ' iti kutvena ṅakāra iti bhāvaḥ. prāñcāviti. svābhāvikanakārasya anusvāraparasavarṇāviti bhāvaḥ. alupteti. `ugidacā'mityatra nalopino'ñcetereva grahaṇānnumna. tataśca nakāradvayaśravaṇaṃ na śaṅkyamiti bhāvaḥ. nalopā'bhāvāditi. śasādāvaci `acaḥ' iti lopo na bhavati. suptanakārasyaivā'ñcatestatra grahaṇāditi bhāvaḥ. prāñca iti. pra añc as iti sthite savarṇadīrghe rūpamiti bhāvaḥ. `nāñceḥ pūjāyā'mityanārambhe suṭi numaiva rūpasiddhāvapi śasādāvaci nakāraśravaṇaṃ na syāt, `aniditā'miti lopaprasaṅgāt. asarvanāmasthānatayā `ugidacā'miti numaścā'prasakteriti bodhyam. prāṅbhyāmiti. `svādiṣu' iti padatvāccakārasya saṃyogāntalope'nusvāraparasavarṇanivṛttau nakārasya `kvinpratyayasye'ti kutvena ṅakāra iti bhāvaḥ. ityādīti. prāṅbhiḥ. prāñce, prāṅbhyām, prāṅbhyaḥ. prāñcaḥ, prāñcoḥ, prāñcām. prāñci, prāñcoḥ. prāṅkhṣviti. `ṅṇoḥ kukṭuk' iti vā kuk. `cayo dvitīyāḥ' iti pakṣe khaśca bodhyaḥ. evamiti. suṭi pūrvavadeva rūpāṇi. śasādāvaci-pratyayaḥ. pratyañcā. pratyaṅbhyām. amumuyañcaḥ. amumuyaṅbhyām. udañcaḥ. udaṅbhyāmityādi jñeyam. kruñca kauṭilyeti. nalopābhāvo'pīti. `aniditā'miti nalopā'bhāvaḥ, nirupapadātkvinnapi nipātyata ityarthaḥ. sati tu nalope nakāro na śrūyeta. `ugidacā'miti numaḥ sarvanāmasthāne'pyapravṛtteḥ. vastutastu svābhāvikañopadhasyaiva dhātupāṭhe nirda#eśānnalopasyā'tra prasaktireva nāsti. ata eva `pareśca ghāṅkayoḥ' iti sūtre bhāṣye `kruñce'tyatra cakāre pare `co kuḥ' iti kutvamāśaṅkya ṛtvigityādi sūtre kruñceti nipātanātkutvaṃ netyuktaṃ saṅgacchate. yadi tu nasyānusvāraparasavarṇābhyāṃ ñakāro nirdiśyeta, tarhi tasya `co kuḥ' iti kutvaprasaktireva nāstīti tadasaṅgatiḥ syāt, kutve kartavye parasavarṇasyā'siddhatvādityāstāṃ tāvat. nopadhatvamabhyupetya āha–kruṅiti. halṅyādilope saṃyogāntalope nakārasya `kvinpratyayasye'ti kutvam. kruṅbhyāmiti. saṃyogāntalope nakārasya kutvaṃ ṅakāraḥ. atra prathamaikavacane bhyāmādāvapi kutvaṃ nipātanādeva na bhavati, cavargapañcamañakāra eva sarvatreti `pareśca ghāṅkayoḥ' iti sūtrabhāṣyakaiyaṭasvarasaḥ. payomugiti. `muclṛ mokṣaṇe'kvip. supūrvāt `o vrascū chedane' iti dhātoḥ kvipi `grāhijye'ti samprasāraṇe suvṛścśabdaḥ. tasya viśeṣamāha-ṣatvamiti. halṅyādinā sulope kṛte cakārasya ṣatvamityarthaḥ. salopa iti. dhātupāṭhe vrascū iti sasya ścutve kṛte `vraścū' iti nirdeśaḥ. tatra ścutvasyā'siddhatvāt `skoḥ' iti sakārasya lopa ityarthaḥ. `vāvasāne' iti cartve ṣasya ṭaḥ. tadabhāve jaśtvena ḍa ityarthaḥ. suvṛṭ?tsviti. catrvasyā'siddhatvātpūrvaṃ `ḍaḥ sī'ti vā dhuṭ. tatascatrvamiti bhāvaḥ. iti cāntāḥ. atha tāntāḥ. acha mahacchabde viśeṣaṃ vaktumāha–vartamāne. uṇādisūtrametat. nipātyante iti. tatra `pṛṣu secane' `bṛha vṛddhau' anayorguṇā'bhāvaḥ, maheḥ karmaṇi atipratyayaḥ, `gamerjagādeśaśceti viśeṣaḥ. śatṛvaditi. śatṛpratyayāntavadityarthaḥ. ugittvāditi. śatṛvadbhāvena suṭi ugittvānnumityarthaḥ. sānteti. suṭi mahanta s au ityādisthitau nakārātpūrvasya akārasya dīrgha ityarthaḥ. mahrate iti. kartari kṛt' iti katrrarthaṃ bādhitvā nipātanāt `maha pūjāyām' iti dhātoḥ karmaṇi atipratyaya iti bhāvaḥ. mahāniti. numi dīrghe sulope saṃyogāntalopa iti bhāvaḥ. mahāntāviti. numi dīrghe anusvāraparasavarṇāviti bhāvaḥ. he mahanniti. asaṃbuddhāvityanuvṛtteḥ `sāntamahataḥ' iti dīrgho neti bhāvaḥ. mahata iti. asarvanāmasthānatvācchasādau na dīrghaḥ. dhīrasyāstītyarthe dhīśabdānmatup, pakāra it, ukāra uccāraṇārthaḥ. taddhitāntatvena prātipadikatvātsubutpattiḥ.

nāñceḥ pūjāyām , 6.4.30 pūjārthādañcudhātoḥ kvini "aniditā"miti nalope prāpte--nā'ñceḥ. "aniditā"miti sūtrāt "upadhāyāḥ" "kṅitī"tyanuvartate. "śnānna lopaḥ" ityato "nalopa" ityanuvartate. "ne"ti luptaṣaṣṭhīkam. tadāha--pūjārthasyetyādinā. pūjāyā gamyatve satītyarthaḥ, na tvatrāñcudhātoḥ pūjārthatvameveha vivakṣitam. ata eva "añcitaṃ gacchatī"tyatra nalopo na. añcateratra samādhānamarthaḥ. samāhito bhūtvā gacchatīti gamyate. samādhānaṃ ca avyākulatvam, avyākulaṃ gacchatītyarthaḥ. avyākulagamane ca pūjā gamyate, natvañcatereva so'rtha iti "añconapādāne" iti sūtre bhāṣyakaiyaṭayoḥ spaṣṭam. prāṅiti. prapūrvādañcateḥ kvin. prakarṣeṇa pūjanamañcerarthaḥ. nalopā'bhāve prāñca ityataḥ subutpattiḥ. halṅyādilopaḥ, saṃyogāntalopaḥ, tato'nusvāraparasavarṇanivṛttau nakārasya "kvinpratyayasya kuḥ" iti kutvena ṅakāra iti bhāvaḥ. prāñcāviti. svābhāvikanakārasya anusvāraparasavarṇāviti bhāvaḥ. alupteti. "ugidacā"mityatra nalopino'ñcetereva grahaṇānnumna. tataśca nakāradvayaśravaṇaṃ na śaṅkyamiti bhāvaḥ. nalopā'bhāvāditi. śasādāvaci "acaḥ" iti lopo na bhavati. suptanakārasyaivā'ñcatestatra grahaṇāditi bhāvaḥ. prāñca iti. pra añc as iti sthite savarṇadīrghe rūpamiti bhāvaḥ. "nāñceḥ pūjāyā"mityanārambhe suṭi numaiva rūpasiddhāvapi śasādāvaci nakāraśravaṇaṃ na syāt, "aniditā"miti lopaprasaṅgāt. asarvanāmasthānatayā "ugidacā"miti numaścā'prasakteriti bodhyam. prāṅbhyāmiti. "svādiṣu" iti padatvāccakārasya saṃyogāntalope'nusvāraparasavarṇanivṛttau nakārasya "kvinpratyayasye"ti kutvena ṅakāra iti bhāvaḥ. ityādīti. prāṅbhiḥ. prāñce, prāṅbhyām, prāṅbhyaḥ. prāñcaḥ, prāñcoḥ, prāñcām. prāñci, prāñcoḥ. prāṅkhṣviti. "ṅṇoḥ kukṭuk" iti vā kuk. "cayo dvitīyāḥ" iti pakṣe khaśca bodhyaḥ. evamiti. suṭi pūrvavadeva rūpāṇi. śasādāvaci-pratyayaḥ. pratyañcā. pratyaṅbhyām. amumuyañcaḥ. amumuyaṅbhyām. udañcaḥ. udaṅbhyāmityādi jñeyam. kruñca kauṭilyeti. nalopābhāvo'pīti. "aniditā"miti nalopā'bhāvaḥ, nirupapadātkvinnapi nipātyata ityarthaḥ. sati tu nalope nakāro na śrūyeta. "ugidacā"miti numaḥ sarvanāmasthāne'pyapravṛtteḥ. vastutastu svābhāvikañopadhasyaiva dhātupāṭhe nirda#eśānnalopasyā'tra prasaktireva nāsti. ata eva "pareśca ghāṅkayoḥ" iti sūtre bhāṣye "kruñce"tyatra cakāre pare "co kuḥ" iti kutvamāśaṅkya ṛtvigityādi sūtre kruñceti nipātanātkutvaṃ netyuktaṃ saṅgacchate. yadi tu nasyānusvāraparasavarṇābhyāṃ ñakāro nirdiśyeta, tarhi tasya "co kuḥ" iti kutvaprasaktireva nāstīti tadasaṅgatiḥ syāt, kutve kartavye parasavarṇasyā'siddhatvādityāstāṃ tāvat. nopadhatvamabhyupetya āha--kruṅiti. halṅyādilope saṃyogāntalope nakārasya "kvinpratyayasye"ti kutvam. kruṅbhyāmiti. saṃyogāntalope nakārasya kutvaṃ ṅakāraḥ. atra prathamaikavacane bhyāmādāvapi kutvaṃ nipātanādeva na bhavati, cavargapañcamañakāra eva sarvatreti "pareśca ghāṅkayoḥ" iti sūtrabhāṣyakaiyaṭasvarasaḥ. payomugiti. "muclṛ mokṣaṇe"kvip. supūrvāt "o vrascū chedane" iti dhātoḥ kvipi "grāhijye"ti samprasāraṇe suvṛścśabdaḥ. tasya viśeṣamāha-ṣatvamiti. halṅyādinā sulope kṛte cakārasya ṣatvamityarthaḥ. salopa iti. dhātupāṭhe vrascū iti sasya ścutve kṛte "vraścū" iti nirdeśaḥ. tatra ścutvasyā'siddhatvāt "skoḥ" iti sakārasya lopa ityarthaḥ. "vāvasāne" iti cartve ṣasya ṭaḥ. tadabhāve jaśtvena ḍa ityarthaḥ. suvṛṭ()tsviti. catrvasyā'siddhatvātpūrvaṃ "ḍaḥ sī"ti vā dhuṭ. tatascatrvamiti bhāvaḥ. iti cāntāḥ. atha tāntāḥ. acha mahacchabde viśeṣaṃ vaktumāha--vartamāne. uṇādisūtrametat. nipātyante iti. tatra "pṛṣu secane" "bṛha vṛddhau" anayorguṇā'bhāvaḥ, maheḥ karmaṇi atipratyayaḥ, "gamerjagādeśaśceti viśeṣaḥ. śatṛvaditi. śatṛpratyayāntavadityarthaḥ. ugittvāditi. śatṛvadbhāvena suṭi ugittvānnumityarthaḥ. sānteti. suṭi mahanta s au ityādisthitau nakārātpūrvasya akārasya dīrgha ityarthaḥ. mahrate iti. kartari kṛt" iti katrrarthaṃ bādhitvā nipātanāt "maha pūjāyām" iti dhātoḥ karmaṇi atipratyaya iti bhāvaḥ. mahāniti. numi dīrghe sulope saṃyogāntalopa iti bhāvaḥ. mahāntāviti. numi dīrghe anusvāraparasavarṇāviti bhāvaḥ. he mahanniti. asaṃbuddhāvityanuvṛtteḥ "sāntamahataḥ" iti dīrgho neti bhāvaḥ. mahata iti. asarvanāmasthānatvācchasādau na dīrghaḥ. dhīrasyāstītyarthe dhīśabdānmatup, pakāra it, ukāra uccāraṇārthaḥ. taddhitāntatvena prātipadikatvātsubutpattiḥ.

nāñceṛ. numaiva siddhe `prāñcaḥ 'prāñce`tyādau numo'bhāve'pi nakāraśravaṇārthaḥ. prāṅiti. prakarṣeṇā'ñcati pūjayatīti pūjārthādañceḥ kvin. praṅkṣiti. `ṅṇoḥ kukṭu'giti vā kuk. `cayo dvitīyā'iti kṣe khakāro'pi bodhyaḥ. evamiti. śasādiṣu–pratyañcaḥ. pratyaṅbhyām. amumuyañcaḥ amumuyaṅbhyām. udañcaḥ. udaṅbhyāmityādi jñeyam. kruñcatīti kruṅ. salopa iti. ścutvasyā'siddhatvātpūrvaṃ `ḍaḥ sī'ti vā dhuṭ. tataścatrvam. iti cāntāḥ. nipātyantaḥ iti. `pṛṣu secane'. `bṛha vṛddhau'. atra guṇā'bhāvaḥ. maheḥ karmaṇi pratyayaḥ. ataeva mahrate pūjyate mahāniti vyācaṣṭe. gamestu jagādeśaḥ. catvāro'pyatipratyayāntāḥ. etaccoṇādiṣu sphuṭīkariṣyate.

nāñceḥ pūjāyām 376, 6.4.30 nāñceṛ. numaiva siddhe "prāñcaḥ "prāñce"tyādau numo'bhāve'pi nakāraśravaṇārthaḥ. prāṅiti. prakarṣeṇā'ñcati pūjayatīti pūjārthādañceḥ kvin. praṅkṣiti. "ṅṇoḥ kukṭu"giti vā kuk. "cayo dvitīyā"iti kṣe khakāro'pi bodhyaḥ. evamiti. śasādiṣu--pratyañcaḥ. pratyaṅbhyām. amumuyañcaḥ amumuyaṅbhyām. udañcaḥ. udaṅbhyāmityādi jñeyam. kruñcatīti kruṅ. salopa iti. ścutvasyā'siddhatvātpūrvaṃ "ḍaḥ sī"ti vā dhuṭ. tataścatrvam. iti cāntāḥ. nipātyantaḥ iti. "pṛṣu secane". "bṛha vṛddhau". atra guṇā'bhāvaḥ. maheḥ karmaṇi pratyayaḥ. ataeva mahrate pūjyate mahāniti vyācaṣṭe. gamestu jagādeśaḥ. catvāro'pyatipratyayāntāḥ. etaccoṇādiṣu sphuṭīkariṣyate.