1/9:tigrahaṇam kimartham na viṃśateḥ ḍiti lopaḥ iti eva ucyeta |
2/9:na evam śakyam |
3/9:viṃśateḥ ḍiti lopaḥ iti ucyamāne antyasya prasajyeta |
4/9:siddhaḥ antyasya yasyeta lopena |
5/9:tatra ārambhasāmarthyāt tiśabdasya bhaviṣyati |
6/9:kutaḥ nu khalu etat ananyārthe ārambhe tiśabdasya bhaviṣyati na punaḥ aṅgasya iti |
7/9:tasmāt tigrahaṇam kartavyam |
8/9:atha kriyamāṇe api tigrahaṇe antyasya kasmāt na bhavati |
9/9:nirdiśyamānasya ādeśāḥ bhavanti iti evam na bhaviṣyati |

bhasya viṃśateḥ tiśabdasyaṅiti pratyaye lopo bhavati. viṃśatyā krītaḥ viṃśakaḥ. viṃśaṃ śatam. viṃśateḥ pūrṇo viṃśaḥ. ekaviṃśaḥ. ḍiti iti kim? viṃśatyā.

ti viṃśater ḍiti 6.4.142 bhasya viṃśateḥ tiśabdasyaṅiti pratyaye lopo bhavati. viṃśatyā krītaḥ viṃśakaḥ. viṃśaṃ śatam. viṃśateḥ pūrṇo viṃśaḥ. ekaviṃśaḥ. ḍiti iti kim? viṃśatyā.

ti viṃśaterḍiti. , 6.4.142 "viṃśakaḥ" iti. "viṃśatirtriśadbhyāṃ ḍvunasaṃjñāyām()" 5.1.24 iti ḍvun(), tiśabdasya lope kṛte ato guṇe" 6.1.94 pararūpatvam(). "viṃśaṃ śatam()" iti. viṃśatiradhikā'sminniti "śadantarviśateśca" 5.2.46 iti ḍapratyayaḥ. "viṃśaḥ, ekaviṃśaḥ" iti. tasya pūraṇe ḍaṭ? 5.1.47. tigrahaṇamanatyasya mā bhūdityevamartham()॥

ti viṃśaterḍiti 1180, 6.4.142 viṃśaterbhasya tiśabdasya lopo ḍiti pare. viṃśaḥ. asaṃkhyādeḥ kim? ekādaśaḥ॥

āsannaśabdasya viṃśatiśabdena ṣaṣṭha\ufffdntena samāse ḍaci kṛte `ṭe'ritīkāramātrasya lope prāpte āha–ti viṃśaterḍiti. tīti luptaṣaṣṭhīkam. `bhasye'tyadhikṛtam. `allopo'naḥ' ityanuvartate. tadāha–viṃśaterbhasyeti. alo'ntyasye'ti na bhavati, `nānarthake'lo'ntyavidhi'rityukteḥ. āsannaviṃśā iti. viṃśatisaṅkyā''sannasaṅkyāvanta ityarthaḥ. ḍaci kṛte āsannaviṃśati-a-iti sthite, tilope savarṇadīrgha bādhitvā `ato guṇe' iti pararūpe, āsannaviṃśaśabdo'dantaḥ. `uttarapadatve cāpadādividhau pratiṣedhaḥ' iti pratyayalakṣaṇā'bhāvenā'padatvāt. athā'dūraśabdasyodāharati–adūratiṃ?raśā iti. tiṃ?raśato'dūrā iti vigrahaḥ. tiṃ?raśatsaṅkhyāyā adūrasaṅkhyāvanta ityarthaḥ. ḍaci ṭilopaḥ. adhikasyodāharati– adikacatvāriṃśā iti. catvāriṃśato'dhikā iti vigrahaḥ. catvāriṃśatsaṅkhyāyā adhikasaṅkhyāvanta #ityarthaḥ. ḍaci ṭilopaḥ. saṅkhyāvācakaśabdasya saṅkhyāvācakaśabdena samāsamudāharati–dvitrā iti. `vā'rthe bahuvrīhiḥ. dvityanyatarā ityarthaḥ. ḍaci ṭilopaḥ. nanu `dvitrā ānīyantā'mityukte kadāciddvāvānayati, tadā kathaṃ bahuvacanamiti cet, atra bhāṣye `aniścaye bahuvacanaṃ prayoktavya'miti vacanāt samāhitam. tathā `kāryānvaye vikalpaḥ śabdāttu niyamena koṭidvayopasthiti. tadupasthityanantaramanyatarānayanamicchayā. ataḥ śabdānniyamena pañcānāmupasthiti'rityapi samāhitam. naca vā'rthaprādhānyāt `anekamanyapadārthe' ityevā'tra siddhamiti vācyaṃ, `śeṣādvibhāṣe'ti kababhāvārthakatvāt. sa hi kap `anekamanyapadārthe' iti vihitabahuvrīhāveva pravartata iti bhāṣye spaṣṭam. atha saṅkhyāyāḥ saṅkhyayā samāse udāharaṇāntaramāha–dvidaśā iti. śabdaśaktisvābhāvyātsujarthāntarbhāveṇa pūrvapadasya vṛttyāśrayaṇāt samāse suco na śravaṇamiti bhāṣye spaṣṭam. dvitvasaṅkhyākadaśatvavanta ityarthaḥ. phalitamāha–viṃśatirityartha iti.

ti viṃśaterḍiti 834, 6.4.142 āsannaśabdasya viṃśatiśabdena ṣaṣṭha()ntena samāse ḍaci kṛte "ṭe"ritīkāramātrasya lope prāpte āha--ti viṃśaterḍiti. tīti luptaṣaṣṭhīkam. "bhasye"tyadhikṛtam. "allopo'naḥ" ityanuvartate. tadāha--viṃśaterbhasyeti. alo'ntyasye"ti na bhavati, "nānarthake'lo'ntyavidhi"rityukteḥ. āsannaviṃśā iti. viṃśatisaṅkyā'‌'sannasaṅkyāvanta ityarthaḥ. ḍaci kṛte āsannaviṃśati-a-iti sthite, tilope savarṇadīrgha bādhitvā "ato guṇe" iti pararūpe, āsannaviṃśaśabdo'dantaḥ. "uttarapadatve cāpadādividhau pratiṣedhaḥ" iti pratyayalakṣaṇā'bhāvenā'padatvāt. athā'dūraśabdasyodāharati--adūratiṃ()raśā iti. tiṃ()raśato'dūrā iti vigrahaḥ. tiṃ()raśatsaṅkhyāyā adūrasaṅkhyāvanta ityarthaḥ. ḍaci ṭilopaḥ. adhikasyodāharati--adikacatvāriṃśā iti. catvāriṃśato'dhikā iti vigrahaḥ. catvāriṃśatsaṅkhyāyā adhikasaṅkhyāvanta #ityarthaḥ. ḍaci ṭilopaḥ. saṅkhyāvācakaśabdasya saṅkhyāvācakaśabdena samāsamudāharati--dvitrā iti. "vā'rthe bahuvrīhiḥ. dvityanyatarā ityarthaḥ. ḍaci ṭilopaḥ. nanu "dvitrā ānīyantā"mityukte kadāciddvāvānayati, tadā kathaṃ bahuvacanamiti cet, atra bhāṣye "aniścaye bahuvacanaṃ prayoktavya"miti vacanāt samāhitam. tathā "kāryānvaye vikalpaḥ śabdāttu niyamena koṭidvayopasthiti. tadupasthityanantaramanyatarānayanamicchayā. ataḥ śabdānniyamena pañcānāmupasthiti"rityapi samāhitam. naca vā'rthaprādhānyāt "anekamanyapadārthe" ityevā'tra siddhamiti vācyaṃ, "śeṣādvibhāṣe"ti kababhāvārthakatvāt. sa hi kap "anekamanyapadārthe" iti vihitabahuvrīhāveva pravartata iti bhāṣye spaṣṭam. atha saṅkhyāyāḥ saṅkhyayā samāse udāharaṇāntaramāha--dvidaśā iti. śabdaśaktisvābhāvyātsujarthāntarbhāveṇa pūrvapadasya vṛttyāśrayaṇāt samāse suco na śravaṇamiti bhāṣye spaṣṭam. dvitvasaṅkhyākadaśatvavanta ityarthaḥ. phalitamāha--viṃśatirityartha iti.

tiśabdasyeti. āsannaviṃśā iti. iha tilopottaram `ato guṇe'iti pararūpameva, na tu ṭilopaḥ, ṭilopasyā''bhīyatvenā'siddhatvāt. na cātra pararūpamapi na syāṭṭilopasya sthānivattvāditi śaṅkyam, ajjhalādeśo'jādeśo na bhavatīti `acaḥ parasmi'nnityasyā'pravṛtteḥ. `sthānivadādeśaḥ' iti tu na pravartata eva, śāstriye kārye hi kratavye tatpravṛttirna tu vidhātārthamiti siddhāntāt. viṃśateriti. ihāpi āsannā viṃśatiryeṣāmiti na vigṛhītam, uktayukteḥ. adūretyādi. adūrā\ufffdstraśataḥ, adhikāścātvāriṃśata iti vigrahau bodhyau. dvitrā iti. vā'rthe'yaṃ bahuvrīhiḥ. sa ca vārtho na vikalpaḥ, pakṣe dvivacamasyāpyāpatteḥ, kiṃ tu saṃśayaḥ. sa cā'niyatasakaṅkhyāvamarśī, tatra trayo'pi sarvadā bhāsanta iti tadapekṣaṃ bahuvacanameva. ānayanādikriyānvayastu dvayostrayāṇāṃ vetyaniyata evetyāhuḥ. dvirāvṛttā iti. sujarthe bahuvrāhirityarthaḥ. vṛttau tu sujārthāntarbhāveṇaivaikārthībhāvāśrayaṇātsuco'prayogaḥ. saṅkhyeti kim?. catvāro brāāhṛṇāḥ. avyayetyādi kim?. brāāhṛāṇāḥ pañca. saṅkhyeye iti kim. adhikā viṃśatirgavām. saṅkhyārtheyaṃ saṅkhyeti na sama#āsaḥ. ā daśataḥ saṅkhyāḥ saṅkhyete vartante na tu saṅkhyāyām. viṃśatyādyāḥ saṅkhyāstu saṅkhyeya saṅkhyayorvartante. yadā tu saṅkhyeye viṃśatiśabdastadā bhavatyeva samāsaḥ–adhikāviṃśā iti.

ti viṃśaterṅiti 731, 6.4.142 tiśabdasyeti. āsannaviṃśā iti. iha tilopottaram "ato guṇe"iti pararūpameva, na tu ṭilopaḥ, ṭilopasyā'‌'bhīyatvenā'siddhatvāt. na cātra pararūpamapi na syāṭṭilopasya sthānivattvāditi śaṅkyam, ajjhalādeśo'jādeśo na bhavatīti "acaḥ parasmi"nnityasyā'pravṛtteḥ. "sthānivadādeśaḥ" iti tu na pravartata eva, śāstriye kārye hi kratavye tatpravṛttirna tu vidhātārthamiti siddhāntāt. viṃśateriti. ihāpi āsannā viṃśatiryeṣāmiti na vigṛhītam, uktayukteḥ. adūretyādi. adūrā()straśataḥ, adhikāścātvāriṃśata iti vigrahau bodhyau. dvitrā iti. vā'rthe'yaṃ bahuvrīhiḥ. sa ca vārtho na vikalpaḥ, pakṣe dvivacamasyāpyāpatteḥ, kiṃ tu saṃśayaḥ. sa cā'niyatasakaṅkhyāvamarśī, tatra trayo'pi sarvadā bhāsanta iti tadapekṣaṃ bahuvacanameva. ānayanādikriyānvayastu dvayostrayāṇāṃ vetyaniyata evetyāhuḥ. dvirāvṛttā iti. sujarthe bahuvrāhirityarthaḥ. vṛttau tu sujārthāntarbhāveṇaivaikārthībhāvāśrayaṇātsuco'prayogaḥ. saṅkhyeti kim(). catvāro brāāhṛṇāḥ. avyayetyādi kim(). brāāhṛāṇāḥ pañca. saṅkhyeye iti kim. adhikā viṃśatirgavām. saṅkhyārtheyaṃ saṅkhyeti na sama#āsaḥ. ā daśataḥ saṅkhyāḥ saṅkhyete vartante na tu saṅkhyāyām. viṃśatyādyāḥ saṅkhyāstu saṅkhyeya saṅkhyayorvartante. yadā tu saṅkhyeye viṃśatiśabdastadā bhavatyeva samāsaḥ--adhikāviṃśā iti.