Kāśikāvṛttī1: rātreḥ kṛdanta uttarapade vibhāṣā mumāgamo bhavati. rātriñcaraḥ, rātricaraḥ. rāt See More
rātreḥ kṛdanta uttarapade vibhāṣā mumāgamo bhavati. rātriñcaraḥ, rātricaraḥ. rātrimaṭaḥ,
rātryaṭaḥ. aprāptavibhāṣā iyam. khiti hi nityaṃ mum bhavati. ratrimmanyaḥ.
Kāśikāvṛttī2: rātreḥ kṛti vibhāṣā 6.3.72 rātreḥ kṛdanta uttarapade vibhāṣā mumāgamo bhavati. See More
rātreḥ kṛti vibhāṣā 6.3.72 rātreḥ kṛdanta uttarapade vibhāṣā mumāgamo bhavati. rātriñcaraḥ, rātricaraḥ. rātrimaṭaḥ, rātryaṭaḥ. aprāptavibhāṣā iyam. khiti hi nityaṃ mum bhavati. ratrimmanyaḥ.
Nyāsa2: rātreḥ kṛti vibhāṣā. śr , 6.3.71 "kṛdanta uttarade" iti. kathaṃ punast See More
rātreḥ kṛti vibhāṣā. śr , 6.3.71 "kṛdanta uttarade" iti. kathaṃ punastadantavidhirlabhyate, yāvatā jñāpitametat()--"uttarapadādhikāre pratyayagrahaṇe tadantarvidhirnāsti" (pu.pa.pā.26) iti. rātriśabdādanantarasya kṛtayapratyayasyāsambhavāt? tadantavidhiravijñāyata iti cet()? ayuktametat(); sambhavati hi rātareranantaraḥ kṛtpratyayaḥ. rātririvācaratīti "acāre sarvaprātipadikebhyaḥ kviv? vā" (vā.187) iti kvip(), "sanādyantā dhātavaḥ" 3.1.32 iti dhātusaṃjñā, tṛc(), iṭ(), guṇāyādeśau--rātrayiteti. tadevaṃ sambhavatyanantare kṛtpratyaye tatraiva syāt? na tadante? naiṣa doṣaḥ; "arurdviṣadajantasya" 6.3.66 ityato'ntagrahaṇamanuvartate, tena tadanta eva kāryaṃ vijñāyata iti. evaṃ tahrracārakvibantasyāpi rātriśabdasya kṛdanta uttarapade syāt(). bhavatu. atha tu neṣyate? vyavasthitavibhāṣā'ṅgīkatrtavyā. gauṇatvādvā rātriśabdasya na bhaviṣyati. gauṇatvaṃ punaḥ prāthamakalpikādarthadapetatvāt(), yathā--vāhīko gaurityatra gośabdasya. "rātriñcaraḥ" iti. rātrau caratīti "careṣṭaḥ" 3.2.16 iti ṭaḥ, upapadasamāsaḥ. "rātrimaṭaḥ" iti. aṭatītyaṭaḥ, pacādyac(), "rātryaṭaḥ" ["rātrāvaṭaḥ" iti mudritaḥ pāṭhaḥ] iti. "saptamī" (2.1.40) iti yogavibhāgāt? samāsaḥ. "aprāptavibhādheyam()" iti. nanu ca khidapi kṛdasti--rātrimmanyamiti, atra hi "arurdviṣadajantasya" 6.3.75 iti nityaṃ prāpnoti, "rātriñcaraḥ" ityādau na kenacit? prāpnoti; evañca prāpte cāprāpta iyaṃ vibhāṣā yuktetyata āha--"khiti hi nityaṃ mum? bhavati" iti. pūrvavipratiṣedhenetyabhiprāyaḥ. atra hi pūrvavipratiṣedha āśrīyate, khiti pūrveṇa nityaṃ mumbhavati. evañca khito'nyadeva kṛdantamasya vacanasyāvakāśaḥ. na ca kenacit? tatra prāpnotīti yuktamasyāprāptavibhāṣātvam()॥
Bālamanoramā1: rātreḥ kṛti. asya uttarapadādhikārasthatvena `pratyayagrahaṇe tadantagrahaṇa� Sū #993 See More
rātreḥ kṛti. asya uttarapadādhikārasthatvena `pratyayagrahaṇe tadantagrahaṇa'miti tu
iha na bhavati. kṛtaḥ dhātuprakṛtikatvena rātreḥ kṛto'saṃbhavāttadantavidhirityabhipretya
āha–kṛdante pare iti. rātrermumvā syādityarthaḥ. rātriñcaraḥ, rātricara iti.
supyupapade careṣṭaḥ, upapadasamāsaḥ, subluki pakṣe mum. rātrimaṭaḥ rātryaṭa iti.
supyupapade mūlavibhujāditvātkaḥ. upapadasamāsaḥ, subluki pakṣe mum. rātrimaṭaḥ
rātryaṭa iti. supyupapade mūlavibhujāditvātkaḥ. upapadasamāsaḥ. subluk pakṣe mum.
nanu nanu `rātrimmanyaḥ' ityatrāpi mumvikalpaḥ syādityata āha–akhidarthamiti. khiti
tviti. khiti tu imaṃ mumvikalpaṃ bādhitvā pūrvavipratiṣedhena
`arurdviṣadajantasye'ti nityameva mumo vidhānaṃ kṛdadhikāre vakṣyata ityarthaḥ.
rātirammanya iti. `ātmamāne khaśce'ti khaś. khaśaḥ śittvena
sārvadhātukatvāttasminpare `divādibhyaḥ śyan' iti śyani khittvānnitya
`ātmamāne khaśce'ti khaś. `khaśaḥ śittvena sārvadhātukatvāttasminpare `divādibhyaḥ
śyan' iti śyani khittvānnityaṃ mumiti bhāvaḥ.
Bālamanoramā2: rātreḥ kṛti vibhāṣā 993, 6.3.71 rātreḥ kṛti. asya uttarapadādhikārasthatvena &qu See More
rātreḥ kṛti vibhāṣā 993, 6.3.71 rātreḥ kṛti. asya uttarapadādhikārasthatvena "pratyayagrahaṇe tadantagrahaṇa"miti tu iha na bhavati. kṛtaḥ dhātuprakṛtikatvena rātreḥ kṛto'saṃbhavāttadantavidhirityabhipretya āha--kṛdante pare iti. rātrermumvā syādityarthaḥ. rātriñcaraḥ, rātricara iti. supyupapade careṣṭaḥ, upapadasamāsaḥ, subluki pakṣe mum. rātrimaṭaḥ rātryaṭa iti. supyupapade mūlavibhujāditvātkaḥ. upapadasamāsaḥ, subluki pakṣe mum. rātrimaṭaḥ rātryaṭa iti. supyupapade mūlavibhujāditvātkaḥ. upapadasamāsaḥ. subluk pakṣe mum. nanu nanu "rātrimmanyaḥ" ityatrāpi mumvikalpaḥ syādityata āha--akhidarthamiti. khiti tviti. khiti tu imaṃ mumvikalpaṃ bādhitvā pūrvavipratiṣedhena "arurdviṣadajantasye"ti nityameva mumo vidhānaṃ kṛdadhikāre vakṣyata ityarthaḥ. rātirammanya iti. "ātmamāne khaśce"ti khaś. khaśaḥ śittvena sārvadhātukatvāttasminpare "divādibhyaḥ śyan" iti śyani khittvānnitya "ātmamāne khaśce"ti khaś. "khaśaḥ śittvena sārvadhātukatvāttasminpare "divādibhyaḥ śyan" iti śyani khittvānnityaṃ mumiti bhāvaḥ.
Tattvabodhinī1: rātreḥ kṛti. uttarapadādhikāre pratyayagrahaṇe tadantagrahaṇā'bhāve'pi
rātriśab Sū #844 See More
rātreḥ kṛti. uttarapadādhikāre pratyayagrahaṇe tadantagrahaṇā'bhāve'pi
rātriśabdātparatra kṛto'saṃbhavātkṛdanta uttarapade'yaṃ vidhirityāśayenodāharati—
rātiṃ?racara ithi. yadyapyācārakvibantāṇṇvulādiḥ saṃbhavati, tathāpi
vilambitopasthitikatvātsa na gṛhrata iti bhāvaḥ. nityameveti. pūrvavipratiṣedheneti
bhāvaḥ. rātrimmanya iti. `ātmamāne khaśce'ti khaś. khaśaḥ sārvadhātukatvāttasminpare
śyan.
Tattvabodhinī2: rātreḥ kṛti vibhāṣā 844, 6.3.71 rātreḥ kṛti. uttarapadādhikāre pratyayagrahaṇe t See More
rātreḥ kṛti vibhāṣā 844, 6.3.71 rātreḥ kṛti. uttarapadādhikāre pratyayagrahaṇe tadantagrahaṇā'bhāve'pi rātriśabdātparatra kṛto'saṃbhavātkṛdanta uttarapade'yaṃ vidhirityāśayenodāharati---rātiṃ()racara ithi. yadyapyācārakvibantāṇṇvulādiḥ saṃbhavati, tathāpi vilambitopasthitikatvātsa na gṛhrata iti bhāvaḥ. nityameveti. pūrvavipratiṣedheneti bhāvaḥ. rātrimmanya iti. "ātmamāne khaśce"ti khaś. khaśaḥ sārvadhātukatvāttasminpare śyan.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents