Kāśikāvṛttī1: gotravācini antevāsivācini ca uttarapade mānavabrāhmanayośca kṣepavācini samāse
See More
gotravācini antevāsivācini ca uttarapade mānavabrāhmanayośca kṣepavācini samāse
pūrvapadam ādyudāttaṃ bhavati. jaṅghāvātsyaḥ. yo jaṅghādānaṃ dadānyaham iti vātsyaḥ
sampadyate sa jaṅghāvātsyaḥ iti kṣipyate. bhāryāsauśrutaḥ. suśrutāpatyasya
bāryāpradhānatayā kṣepaḥ. vāśābrāhmakṛteyaḥ. brahmakṛtaśadaḥ śubhrādisu paṭhyate.
gotra. antevāsi kumārīdākṣāḥ. kambalacārāyaṇīyāḥ. ghṛtarauḍhīyāḥ. odanapāṇinīyāḥ.
kumāryādilābhakāmā ye dākṣādibhiḥ proktāni śāstrāṇyadhīyate tacchiṣyatāṃ vā
pratipadyante ta evaṃ kṣipyante. antevāsi. māṇava bhikṣāmāṇavaḥ. bhikṣāṃ lapsye
'hamiti māṇavo bhavati. māṇava. brāhmaṇa dāsībrāhmaṇaḥ. vṛṣalībrāhmaṇaḥ. bhayabrāhmaṇaḥ.
yo bhayena brāhmaṇaḥ sampadyate. atra yasya anyat samāsalakṣaṇaṃ na asti, supsupā
ityeva tatra samāsaḥ kartavyaḥ. gotrādiṣu iti kim? dāsīśrotriyaḥ. kṣepe iti
kim? mahābrāhmaṇaḥ.
Kāśikāvṛttī2: gotrāntevāsimānavabrāhmaṇesu kṣepe 6.2.69 gotravācini antevāsivācini ca uttarap See More
gotrāntevāsimānavabrāhmaṇesu kṣepe 6.2.69 gotravācini antevāsivācini ca uttarapade mānavabrāhmanayośca kṣepavācini samāse pūrvapadam ādyudāttaṃ bhavati. jaṅghāvātsyaḥ. yo jaṅghādānaṃ dadānyaham iti vātsyaḥ sampadyate sa jaṅghāvātsyaḥ iti kṣipyate. bhāryāsauśrutaḥ. suśrutāpatyasya bāryāpradhānatayā kṣepaḥ. vāśābrāhmakṛteyaḥ. brahmakṛtaśadaḥ śubhrādisu paṭhyate. gotra. antevāsi kumārīdākṣāḥ. kambalacārāyaṇīyāḥ. ghṛtarauḍhīyāḥ. odanapāṇinīyāḥ. kumāryādilābhakāmā ye dākṣādibhiḥ proktāni śāstrāṇyadhīyate tacchiṣyatāṃ vā pratipadyante ta evaṃ kṣipyante. antevāsi. māṇava bhikṣāmāṇavaḥ. bhikṣāṃ lapsye 'hamiti māṇavo bhavati. māṇava. brāhmaṇa dāsībrāhmaṇaḥ. vṛṣalībrāhmaṇaḥ. bhayabrāhmaṇaḥ. yo bhayena brāhmaṇaḥ sampadyate. atra yasya anyat samāsalakṣaṇaṃ na asti, supsupā ityeva tatra samāsaḥ kartavyaḥ. gotrādiṣu iti kim? dāsīśrotriyaḥ. kṣepe iti kim? mahābrāhmaṇaḥ.
Nyāsa2: gotrāntevāsimāṇavabrāāhṛṇeṣu kṣepe. , 6.2.69 "gotrādhikārādanyatra gotragra See More
gotrāntevāsimāṇavabrāāhṛṇeṣu kṣepe. , 6.2.69 "gotrādhikārādanyatra gotragrahaṇe lokikaṃ gotraṃ gṛhate" (kā.vṛ.4.2.39) ityuktam(). loke cāpatyamātre prasiddham(), teneha tasyaiva grahaṇam(), na tu pāribhāṣikasya. antevāsī=śiṣyaḥ. tatrāntevasigrahaṇādarthagrahaṇaṃ prasiddham(). ata ihāpyartha eva gṛhrate, na svarūpam(). māṇavabrāāhṛṇayoḥ svarūpameva. manorayaṃ māṇavaḥ, asmādeva nipātanāṇṇatvam(). "abādhakānyapi nipātanāni bhavanti" (pu.pa.vṛ.99) iti pakṣe mānava ityapi bhavati. brāhṛṇo'yaṃ brāāhṛṇaḥ. yastu "apatye kutsite mūḍhe manorautsargikaḥ smṛtaḥ" (kā.vṛ.4.1.161) iti māṇavakaśabdo vyutpādyate, yaśca brāhṛṇo'patyaṃ brāāhṛṇa ityarthe brāāhṛṇaśabdaḥ tayorgotragrahaṇenaiva siddham(). kṣepaḥ nindā. "jaṅghāvātsyaḥ" iti. "sup? supā" 2.1.4 iti samāsaḥ. kathaṃ punaratra kṣepaḥ? ityāha--"yo jaṅghādānam()" ityādi. jaṅghādānaṃ kimapyācāraniyataṃ deyamucyate, taddadānyahamityato'bhiprāyeṇa vātsyaḥ sampadyate. vātsyo'hamityabhyupagacchati yaḥ saḥ jaṅghāvātsya ityevaṃ nindyate. avātsyasyāpi sato jaṅghādānaṃ prati vātsyatvābhyupagamāt(). vātsyaśabdo'yaṃ gargādiḥ. "bhāryāsauśrutaḥ" iti. suśruto'patyaṃ sauśruta ityaṇ(), bhāryāpradhānaḥ sauśruto bhāryāsauśrutaḥ. "samānādhikaraṇādhikāre śākapārthivādīnāmupasaṃkhyānamuttarapadalopaśca" (vā.83) iti samāsaḥ. suśrutasya bhāryāpradhānatayetyanena samānādhikaraṇenātra samāsa iti darśayati. suśruto'patyamityanenāpi sauśrutasyāṇpratayayāntatvam(). "vaśābrāāhṛkṛteyaḥ" iti. tenaivopasaṃkhyānena samāsaḥ. atrāpi vaśāpradhānatayā brāhṛkṛtāpatyasya kṣepaḥ.
"kumārīdīkṣāḥ" iti. "sup? supā" 2.1.4 iti samāsaḥ. evaṃ "kambalacārāyaṇīyāḥ" ityatrāpi. dākṣiṇā proktaṃ dākṣaṃ śāstram(). "iñaśca" 4.2.111 ityaṇ(), dākṣamadhīyate tadvettīti vā punaraṇ(), tasya "proktālluk()" 4.2.63 iti luk(). caraśabdo naḍādiḥ, carasyāpatyaṃ cārāyaṇaḥ, tena proktaṃ cārāyaṇīyam(). "vṛddhācchaḥ" 4.2.113, "tadadhīte" 4.2.58 iti pūrvavadaṇ(). pāṇinā proktaṃ pāṇanīyam(), tataḥ pūrvavadadhyetaryaṇ? tasya ca luk(). "kamāryādilābhakāmāḥ" iti. ādiśabdena kambalaudanādīnāṃ grahaṇam(). atrāpi "sup? supā" 2.1.4 iti samāsaḥ. tenaivopasaṃkhyānena vā kumārīlābhakāmā dākṣāḥ kumārīdākṣāḥ.
"bhikṣāmāṇavaḥ" iti. pūrvavat? samāsaḥ. bhikṣālābhakāmo māṇavo bhikṣāmāṇavaḥ. "dāsībrāāhṛṇaḥ" iti. dāsyāḥ kāmayitā brāāhṛṇo dāsībrāāhṛṇaḥ. evaṃ "vṛṣalībrāāhṛṇaḥ" iti. "karttṛkaraṇe kṛtā bahulam()" 2.1.31 iti bahulavacanādakṛtāpi samāsaḥ. "tṛtīyā" 2.3.18 iti yogavibhāgādvā.
"dāsīśrotriyaḥ" iti. dāsībrāāhṛṇa ityanena tulyam(). samāsasvarāpavāyo yogaḥ॥
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents