Grammatical Sūtra: गतिरनन्तरः gatiranantaraḥ
Individual Word Components: gatiḥ anantaraḥ Sūtra with anuvṛtti words: gatiḥ anantaraḥ prakṛtyā (6.2.1 ), pūrvapadam (6.2.1 ), kte (6.2.45 ), karmaṇi (6.2.48 ) Type of Rule: vidhiPreceding adhikāra rule: 6.1.136 (1aḍabhyāsavyavāye 'pi)
Description:
A word called Gati (1.4.60 ) when standing immediately before a Participle in 'kta' having a Passive significance, retains its accent. Source: Aṣṭādhyāyī 2.0
A member of the gáti-class (1.4.60) [occurring as a first member of a compound retains its original accent 1 when co-occurring before 1.1.66 a nominal stem 4.1.1 ending in 1.1.72 the affix 3.1.1 Ktá 45 to denote the object 48] without intervention (án-antara-ḥ). Source: From Aṣṭādhyāyī of Pāṇini In Roman Transliteration translated by Sumitra M. Katre, Copyright © 1987. Courtesy of the University of Texas Press.
Mahābhāṣya: With kind permission: Dr. George Cardona 1/61:anantaraḥ iti kimartham | 2/61:iha mā bhūt |3/61:abhyuddhṛtam , upasamāhṛtam | 4/61:gateḥ anantaragrahaṇam anarthakam gatiḥ gatau anudāttavacanāt |* 5/61:gateḥ anantaragrahaṇam anarthakam | See More
1/61:anantaraḥ iti kimartham | 2/61:iha mā bhūt | 3/61:abhyuddhṛtam , upasamāhṛtam |4/61:gateḥ anantaragrahaṇam anarthakam gatiḥ gatau anudāttavacanāt |* 5/61:gateḥ anantaragrahaṇam anarthakam | 6/61:kim kāraṇam | 7/61:gatiḥ gatau anudāttavacanāt | 8/61:gatau parataḥ gateḥ anudāttatvam ucyate | 9/61:tat bādhakam bhaviṣyati |10/61:tatra yasya aprakṛtisvaratvam tasmāt antodāttaprasaṅgaḥ| tatra yasya gateḥ aprakṛtisvaratvam tasmāt antodāttatvam prāpnoti antaḥ thāthaghañktājabitrakāṇām iti |* 11/61:prakṛtisvaravacanāt hi ananodāttatvam |* 12/61:prakṛtisvaravacanasāmarthyāt hi antodāttatvam na bhaviṣyati | 13/61:yadi hi syāt prakṛtisvaravacanam idānīm kimartham syāt |14/61:prakṛtisvaravacanam kimartham iti cet ekagatyartham |* 15/61:prakṛtisvaravacanam kimartham iti cet ekagatyartham | 16/61:yatra ekaḥ gatiḥ tadartham etat syāt | 17/61:prakṛtam , prahṛtam | 18/61:evamartham eva tarhi anantagrahaṇam kartavyam atra yathā syāt | 19/61:kriyamāṇe api vai anantagrahaṇe atra na sidhyati | 20/61:kim kāraṇam | 21/61:gatiḥ anantaraḥ pūrvapadam prakṛtisvaram bhavati iti ucyate | 22/61:yaḥ ca atra gatiḥ anantaraḥ na asau pūrvapadam yaḥ ca pūrvapadam na asau anantaraḥ | 23/61:apūrvapadārtham tarhi idam vaktavyam | 24/61:apūrvapadasya api gateḥ prakṛtisvaratvam yathā syāt |25/61:apūrvapadārtham iti cet kārake atiprasaṅgaḥ |apūrvapadārtham iti cet kārake atiprasaṅgaḥ bhavati |* 26/61:āgataḥ , dūrādāgataḥ | 27/61:saḥ yathā eva gatipūrvapadasya bhavati evam kārakapūrvapadasya api prāpnoti |28/61:siddham tu gateḥ antodāttāprasaṅgāt |* 29/61:siddham etat | 30/61:katham |yat tat gateḥ antodāttāprasaṅgāt antaḥ thāthaghañktājabitrakāṇām iti etat gateḥ na prasaṅktavyam | 31/61:kim kṛtam bhavati | 32/61:kṛtsvarāpavādaḥ ayam bhavati | 33/61:tatra gatiḥ anantaraḥ iti asya avakāśaḥ prakṛtam , prahṛtam | 34/61:antaḥ thāthaghañktājabitrakāṇām iti asya avakāśaḥ , dūrādgataḥ , dūrādyātaḥ | 35/61:iha ubhayam prāpnoti | 36/61:āgataḥ , dūrādāgataḥ | 37/61:antaḥ thāthaghañktājabitrakāṇām iti etat bhavati vipratiṣedhena | 38/61:avaśyam gateḥ tat prasaṅktavyam bhedaḥ prabhedaḥ iti evamartham | 39/61:evam tarhi yogavibhāgaḥ kariṣyate | 40/61:antaḥ thāthaghañktājabitrakāṇām iti | 41/61:tataḥ ktaḥ | 42/61:ktāntam uttarapadam antodāttam bhavati | 43/61:atra kārakopapadagrahaṇam | 44/61:anuvartate gatigrahaṇam nivṛttam | 45/61:atha vā upariṣṭād yogavibhāgaḥ kariṣyate | 46/61:idam asti sūpamānāt ktaḥ , sañjñāyām anācitādīnām , pravṛddhādīnām ca iti | 47/61:tataḥ vakṣyāmi kārakāt | 48/61:kārakāt ca ktāntam uttarapadam antodāttam bhavati | 49/61:tataḥ dattaśrutayoḥ eva āśiṣi kārakāt iti | 50/61:evam ca kṛtvā na arthaḥ anantagrahaṇena | 51/61:katham abhyuddhṛtam | 52/61:ut haratikriyam viśinaṣṭi | 53/61:udā viśiṣṭam abhiḥ viśinaṣṭi | 54/61:| tatra gatiḥ anantaraḥ iti ca prāpnoti gatiḥ gatau iti ca | 55/61:gatiḥ anantaraḥ iti asya avakāśaḥ prakṛtam prahṛtam | 56/61:gatiḥ gatau iti asya avakāśaḥ abhi ut harati , upa sam ā dadhāti | 57/61:iha ubhayam prāpnoti , abhyuddhṛtam , upasamāhṛtam | 58/61:gatiḥ gatau iti etat bhavati vipratiṣedhena |evam tarhi siddhe sati yat anantaragrahaṇam karoti tat jñāpayati ācāryaḥ bhavati eṣā paribhāṣā kṛdgrahaṇe gatikārakapūrvasya api iti | 59/61:kim etasya jñāpane prayojanam | 60/61:avataptenakulasthitam te etat , udakeviśīrṇam te etat | 61/61:sagatikena sanakulena samāsaḥ siddhaḥ bhavati |
Collapse Kielhorn/Abhyankar (III,126.22-128.14) Rohatak (IV,550-555) * Kātyāyana's Vārttikas
Commentaries:
Kāśikāvṛttī1 : kte karmaṇi iti vartate. karmavācini ktānte uttarapade gatiranantaraḥ pū rv ap ad aṃ See More
kte karmaṇi iti vartate. karmavācini ktānte uttarapade gatiranantaraḥ pūrvapadaṃ
prakṛtisvaraṃ bhavati. prakṛtaḥ. prahṛtaḥ. anantaraḥ iti kim? abhyuddhṛtaḥ. samuddhṛtaḥ.
samudāhṛtaḥ. vyavahitasya gaterayaṃ svaro na bhavati. anantare punariṣyate. kārakapūrvasya tu
sati śiṣṭatvāt thāthādisvara eva bhavati dūrādāgataḥ iti. anantaragrahaṇasāmarthyādeva
kṛdgrahaṇe gatikārakapūrvasya api ityetan na aśrīyate. karmaṇi ityeva, prakṛtaḥ kaṭaṃ
devadattaḥ. thāthādisvarāpavādo yogaḥ.
Kāśikāvṛttī2 : gatiranantaraḥ 6.2.49 kte karmaṇi iti vartate. karmavācini ktānte uttar ap ad e ga See More
gatiranantaraḥ 6.2.49 kte karmaṇi iti vartate. karmavācini ktānte uttarapade gatiranantaraḥ pūrvapadaṃ prakṛtisvaraṃ bhavati. prakṛtaḥ. prahṛtaḥ. anantaraḥ iti kim? abhyuddhṛtaḥ. samuddhṛtaḥ. samudāhṛtaḥ. vyavahitasya gaterayaṃ svaro na bhavati. anantare punariṣyate. kārakapūrvasya tu sati śiṣṭatvāt thāthādisvara eva bhavati dūrādāgataḥ iti. anantaragrahaṇasāmarthyādeva kṛdgrahaṇe gatikārakapūrvasya api ityetan na aśrīyate. karmaṇi ityeva, prakṛtaḥ kaṭaṃ devadattaḥ. thāthādisvarāpavādo yogaḥ.
Nyāsa2 : gatiranantaraḥ. , 6.2.49 "prakṛtaḥ" iti. kugatiprādayaḥ" 2. 2. 18 i See More
gatiranantaraḥ. , 6.2.49 "prakṛtaḥ" iti. kugatiprādayaḥ" 2.2.18 iti samāsaḥ. prādayo'bivarjitā ādyudāttagaṇe nipātyante, tena praśabda ādyudāttaḥ. "abhyud()dhṛtaḥ" iti. atra abhiśabdasyānantarasya na bhavati; atrocchaśabdasya ktāntena samāsaṃ kṛtvā paścādabhiśabdasyod()dhṛśabdena samāsaḥ katrtavyaḥ. atha vā--"kugatiprādayaḥ" 2.2.18 ityatra subgrahaṇasya nivartitatvādanekasaryāpi samāso bhavati. "samudāhmataḥ" iti. atrāpi samudorantarayorna bhavati. "kārakapūrvasya ti" ityādi. dūrādāgata ityatrāṅī gatisamāse kṛte satyanena prakṛtisvaraḥ, tata udātto bhavati. tato dūrādāgata iti "stokāntika" 2.1.38 ityādinā pañcamīsamāsaḥ, tasmin? kṛte "gatikārakopapadāt? kṛt()" 6.2.138 iti vartamāne "thāthaghañ()" 6.2.143 ityādinotatarapadasyāntodattatvaṃ vidhīyate. sa ca gatisvare sati vidhīyata iti śiṣṭatvena sa eva bhavati. "pañcamyāḥ stokādibhyaḥ" 6.3.2 ityaluk().
atha kathaṃ "samudghṛtaḥ" ityādi pratyudāharaṇamupapadyate, yāvatā "kṛdgrahaṇe gatakārakapūrvasyāpi grahaṇam()" (vyā.pa.126) iti gatiriha niṣṭhāgrahaṇenaiva gṛhrate, evañcānantara eva samuddhṛta ityatra samśabdaḥ, samudāhmata ityatrāpi samucchabdau? ityata āha--"anantaragrahaṇasāmathryāt()" iti. anantaragarahaṇena hrevamarthaḥ kriyate--samuddhṛtamityādau mā bhūditi. yadi paribāṣeyamihaśrīyateta, tadā hi uddhṛta ityādau gatiranantara eveti vyāvatryābhāvādanantaragrahaṇamapārthakaṃ syāt().
"prakṛtaḥ kaṭaṃ devadattaḥ" iti. "ādikarmaṇi ktaḥ katrtari ca" 3.4.71 iti karattari hi kvapratyayaḥ॥
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam 2.Source: Sanskrit Documents
Research Papers and Publications