Kāśikāvṛttī1: ūnārthānyuttarapadāni kalahaśabdaśca tṛtīyāntāt parāṇyanatodāttāni bhavanti. māṣ See More
ūnārthānyuttarapadāni kalahaśabdaśca tṛtīyāntāt parāṇyanatodāttāni bhavanti. māṣonam.
kārṣāpaṇonam. māṣavikalam. kārṣāpaṇavikalam. kalaha asikalahaḥ. vākkalahaḥ.
tṛtīyāpūrvapadaprakṛtisvarāpavado yogaḥ. atra kecidarthe iti svarūpagrahaṇam icchanti.
dhānyena artho dhānyārthaḥ. ūnaśabdena eva tvarthanirdeśarthena tadarthānāṃ grahaṇam iti
pratipadoktatvādeva tṛtīyāsamāsaparigrahe siddhe tṛtīyāgrahaṇaṃ vispaṣṭārtham.
Kāśikāvṛttī2: ūnārthakalahaṃ tṛtīāyāḥ 6.2.153 ūnārthānyuttarapadāni kalahaśabdaśca tṛtīyāntāt See More
ūnārthakalahaṃ tṛtīāyāḥ 6.2.153 ūnārthānyuttarapadāni kalahaśabdaśca tṛtīyāntāt parāṇyanatodāttāni bhavanti. māṣonam. kārṣāpaṇonam. māṣavikalam. kārṣāpaṇavikalam. kalaha asikalahaḥ. vākkalahaḥ. tṛtīyāpūrvapadaprakṛtisvarāpavado yogaḥ. atra kecidarthe iti svarūpagrahaṇam icchanti. dhānyena artho dhānyārthaḥ. ūnaśabdena eva tvarthanirdeśarthena tadarthānāṃ grahaṇam iti pratipadoktatvādeva tṛtīyāsamāsaparigrahe siddhe tṛtīyāgrahaṇaṃ vispaṣṭārtham.
Nyāsa2: ūnārthakalahaṃ tṛtīyāyāḥ. , 6.2.152 "māṣonam()" iti. "pūrvasadṛśa See More
ūnārthakalahaṃ tṛtīyāyāḥ. , 6.2.152 "māṣonam()" iti. "pūrvasadṛśa" 2.1.30 ityādinā tṛtīyā samāsaḥ. evaṃ "kārṣāpaṇonam()" ityādāvapi. "kaṣa khaṣa śiṣa jaṣa jhaṣa śaṣa vaṣa maṣa" (dhā.pā.685-692) ityasmādghañ(), tena māṣaśabda ādyudāttaḥ. "iṇsiñjidīṅuṣyavibhyo nak()" (da.u.5.36) iti, tenonaśabdo'ntodāttaḥ. kārṣasyāpaṇaḥ kārṣāpaṇaḥ. kārṣāpaṇaśabdaḥ samāsasvareṇāntodāttaḥ. vigataḥ kalo'syeti vikalaḥ. bahuvrīhau pūrvapadaprakṛtisvaratvena vikalaśabda ādyudāttaḥ. "asikalahaḥ" iti. "aca iḥ" (da.u.1.67) iti vartamāne "khanikaṣyañjyasi" (da.u.1.68) ityādinā sintodāttaḥ "kala gatau" (dhā.pā.1865), asmāt? pacādyac(). kalayatīti kalaḥ, kalaṃ hantīti "anyeṣvapi dṛsyate" 3.2.101 iti ḍaḥ. tena kalahaśabdo'ntodāttaḥ.
"atra kecit()" ityādi. tahrrartha iti svarūpagrahaṇam(), evaṃ satyūnaśabde'pi svarūpagrahaṇaṃ prasajyet(), tataśca tadarthānāmanyeṣāṃ grahaṇaṃ na syāt()? ityata āha--"unaśabdenaiva" ityādi. ūnaśabdo'nyamatānāṃ viśeṣaṃ darśayati. anye hi--arthagrahaṇe nānarthakānāṃ grahaṇaṃ bhavatīti manyante. kecittu-ūnaśabdenaivārthanirdeśārthenārthanirdeśaḥ prayojanaṃ yasya sa tathoktaḥ. śabdapradhāne hi nirdeśe svarūpagrahaṇaṃ [svarūpaṃ grahaṇam()--iti mudritaḥ pāṭhaḥ] bhavatītyuktam(). iha cona ityarthapradhānanirdeśaḥ. tenonaśabdo'rthanirdeśārthaḥ" ityāhuḥ. tasmāt? tatraiva tadarthānāṃ grahaṇam(). itikaraṇo hetau. yasmādūnaśabdenaivārthanirdeśārthana tadarthānāṃ grahaṇam(), tasmādatra kecidartha iti svarūpagrahaṇamicchanti. "dhānyārthaḥ" iti. "tṛtīyā tatkṛtārthena" 2.1.29 iti samāsaḥ. "dhane dhānye" (dhā.pā.1104), asmāṇṇyat(). dhānyamantasvaritam(). atha dhāne sādhu dhānyam(), "prāgdhitādyat()" 4.4.75 tena "yato'nāvaḥ" 6.1.207 iti dhānyamādyudāttam(). atrārthaśabdaḥ "prāmādīnāñca" (phi.sū.2.38) ityādyudāttaḥ.
tṛtīyāgrahaṇaṃ kimartham()? anūnam(), akalaha ityatra mā bhūditi cet()? naitadasti;iha hi pratipadoktaparibhāṣayo(vyā.pa.3)nārthakalahādīnāṃ pratipadokto yaḥ samāsaḥ sa eva parigṛhrate. tat? kimanūmakalaha ityetannivṛtyarthena tṛtīyāgrahaṇena? ityata āha--"pratipadoktam()" ityādi. gatārtham().
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents