Kāśikāvṛttī1:
avyaktam aparisphuṭavarṇam, tadanukaraṇaṃ parisphuṭavarṇam eva kenacit sādṛśyena
See More
avyaktam aparisphuṭavarṇam, tadanukaraṇaṃ parisphuṭavarṇam eva kenacit sādṛśyena
tadavyaktam anukaroti, tasya yo atśabdaḥ tasmātitau pūrvaparayoḥ sthāne pararūpam
ekādeśo bhavati. paṭatiti paṭiti. ghaṭatiti ghaṭiti. jñaṭatiti jñatiti. chamititi chamiti.
avyaktānukaraṇasya iti kim? jagatiti jagaditi. ataḥ iti kim? maraṭiti maraḍiti. itau iti
kim? paṭatatra paṭadatra. anekāca iti vaktavyam. iha mā bhūt, śratiti śraditi. katham
ghaṭaditi gambhīramambudairnaditam iti? dakārāntam etadanukaraṇaṃ draṣṭavyam.
Kāśikāvṛttī2:
avyaktānukaraṇasya ata itau 6.1.98 avyaktam aparisphuṭavarṇam, tadanukaraṇaṃ pa
See More
avyaktānukaraṇasya ata itau 6.1.98 avyaktam aparisphuṭavarṇam, tadanukaraṇaṃ parisphuṭavarṇam eva kenacit sādṛśyena tadavyaktam anukaroti, tasya yo atśabdaḥ tasmātitau pūrvaparayoḥ sthāne pararūpam ekādeśo bhavati. paṭatiti paṭiti. ghaṭatiti ghaṭiti. jñaṭatiti jñatiti. chamititi chamiti. avyaktānukaraṇasya iti kim? jagatiti jagaditi. ataḥ iti kim? maraṭiti maraḍiti. itau iti kim? paṭatatra paṭadatra. anekāca iti vaktavyam. iha mā bhūt, śratiti śraditi. katham ghaṭaditi gambhīramambudairnaditam iti? dakārāntam etadanukaraṇaṃ draṣṭavyam.
Nyāsa2:
avyaktānukaraṇasyāta itau. , 6.1.95 "avyaktamaparisphuṭavarṇam()" iti.
See More
avyaktānukaraṇasyāta itau. , 6.1.95 "avyaktamaparisphuṭavarṇam()" iti. aparisphuṭā=avyaktā, anabhivyaktā akāradayo varṇā yatra tat tathoktam. yadyevam(), tadanukaraṇenāpi tathāvidhana bhavitavyam, sadṛśaṃ hranukaraṇaṃ bhavati na tvasadṛśam(), tataścānukārya ivānukaraṇe'pi naivācchabdo'vadhāryate, anavadhāritasya ca kathaṃ śakyate pararūpatavaṃ vidhātum()? ityata āha--"tadanukaraṇam()" ityādi. yadi tarhi tadanukaraṇaṃ parisphuṭavarṇam(), evaṃ sati tat? tasyānukaraṇameva na syāt(), na hi visadṛśamanukaraṇaṃ bhavati, tenānukarttumaśakyatvāt(), atiprasaṅgo vetyata āha--"kenacit()" ityādi. tat punaḥ sādṛśyaṃ dhvanesatulyatā, ubhayorapi tayoḥ samāno dhvaniḥ. tena yadyapyanukaraṇe varmaviśeṣā avadhāryante, tathāpi dhvaneḥ samānatayā tadavayaktamapyanukāryamanukaroti. "paṭiti" iti. nanu ca "alo'ntyasya" 1.1.51 ityanayā paribhāṣayāntyasya bhavitavyam(), tatkathaṃ sarvasyaivācchabdasya bhavati? naiṣa doṣaḥ; "nānarthake'lontyavidhiḥ" (vyā.pa.62) iti. atha vā--yadayam? "nāmreḍitasyāntyasya tu va" 6.1.96 ityatrāntyagarahaṇaṃ karoti, tato'vasīyate--nātrālo'ntyasyetyeṣā paribhāṣā pravatrtata iti. kathaṃ punaḥ pararūpe kṛte tadanukāryasya pratipādanaṃ bhavati, kutaśca na bhaviṣyati? nyūnatvāt()? naiṣa doṣaḥ; yathaiva hi vyakatavarmamapi tasya kenacitsādhamryeṇa pratipādakaṃ bhavati tathā nyūnamapi bhaviṣyatīti.
"anekāca iti vaktavyam()" iti. anekāco'vyaktānukaraṇasya pararūpaṃ bhavatītyetadartharūpaṃ vyākhyeyamityarthaḥ. tatredaṃ vyākhyānam()--uttarasūtre vāgrahamamubhayorapi yogayoḥ śeṣaḥ. sā ca vyavasthitavibhāṣā vijñāyate. tenānekāca eva bhaviṣyati, na tvekāca iti. "katham()" iti. takarāntametadavyakatamanukaraṇamiti manyamānasya praśnaḥ॥
Bālamanoramā1:
avyaktānukaraṇasya. pararūpamiti vatrtate. avyaktaḥ=asphuṭavarṇavibhāgo
vṛkṣapa Sū #81
See More
avyaktānukaraṇasya. pararūpamiti vatrtate. avyaktaḥ=asphuṭavarṇavibhāgo
vṛkṣapatanādijanitadhvaniḥ. tasyānukaraṇaṃ=tatpratipādakastatsadṛśo'parisphuṭavarṇavibhāgaḥ
śabdaḥ. tasyāvayavo yo.ñacchabdastasmāditiśabde pare'cchabdasya ikārasya ca sthāne
pararūpaṃ syādityarthaḥ. atra itiśabde yaḥ prathama ikārastasminpare iti vyākhyeyam.
anyathā itiśabdasya kṛtsnasyādeśaprasaṅgāt. tadāha-dhavanerityādinā.
atrā'lo'ntyasyeti na bhavati, `nānarthake'lo'ntyavidhi'riti niṣedhāt. paṭat-itīti
prakriyāvākyapradarśanam. na tu pararūpā'bhāvapakṣe rūpamiti bhramitavyam, atra
pararūpasya nityatvāt. asaṃhitāyāṃ nirdeśo vā. paṭitīti. udāharaṇametat. `vṛkṣaḥ
patita' ityādyadhyāhāryam. \r\natrā'nekājgrahaṇaṃ kartavyamiti vārtikamarthataḥ
saṅgṛhṇāti–ekāco neti . eko'c yasya sa ekāc, tathābhūtasyānukaraṇasya ukta pararūpaṃ
netyarthaḥ. śraditīti. atra ekāctvānna pararūpam. nanu paṭatpaṭat-itītyatra
paṭatpaṭeti rūpamiṣyate. tatrāvyaktānukaraṇasyeti pararūpe paṭatpaṭitītyeva syāt.
Bālamanoramā2:
avyaktānukaraṇasyāta ito 81, 6.1.95 avyaktānukaraṇasya. pararūpamiti vatrtate. a
See More
avyaktānukaraṇasyāta ito 81, 6.1.95 avyaktānukaraṇasya. pararūpamiti vatrtate. avyaktaḥ=asphuṭavarṇavibhāgo vṛkṣapatanādijanitadhvaniḥ. tasyānukaraṇaṃ=tatpratipādakastatsadṛśo'parisphuṭavarṇavibhāgaḥ śabdaḥ. tasyāvayavo yo.ñacchabdastasmāditiśabde pare'cchabdasya ikārasya ca sthāne pararūpaṃ syādityarthaḥ. atra itiśabde yaḥ prathama ikārastasminpare iti vyākhyeyam. anyathā itiśabdasya kṛtsnasyādeśaprasaṅgāt. tadāha-dhavanerityādinā. atrā'lo'ntyasyeti na bhavati, "nānarthake'lo'ntyavidhi"riti niṣedhāt. paṭat-itīti prakriyāvākyapradarśanam. na tu pararūpā'bhāvapakṣe rūpamiti bhramitavyam, atra pararūpasya nityatvāt. asaṃhitāyāṃ nirdeśo vā. paṭitīti. udāharaṇametat. "vṛkṣaḥ patita" ityādyadhyāhāryam. atrā'nekājgrahaṇaṃ kartavyamiti vārtikamarthataḥ saṅgṛhṇāti--ekāco neti. eko'c yasya sa ekāc, tathābhūtasyānukaraṇasya ukta pararūpaṃ netyarthaḥ. śraditīti. atra ekāctvānna pararūpam. nanu paṭatpaṭat-itītyatra paṭatpaṭeti rūpamiṣyate. tatrāvyaktānukaraṇasyeti pararūpe paṭatpaṭitītyeva syāt.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents