Kāśikāvṛttī1: liṭi parato 'nabhyāsasya dhātoravayavasya prathamasya ekāco dvitīyasya vā yathāy See More
liṭi parato 'nabhyāsasya dhātoravayavasya prathamasya ekāco dvitīyasya vā yathāyogaṃ dve
bhavataḥ. papāca. papāṭha. prorṇunāva. vācya ūrṇorṇuvadbhāvaḥ iti vacanādūrṇoteḥ ijādeḥ
iti ām na bhavati. liṭi iti kim? kartā. hartā. dhātoḥ iti kim? sasṛvāṃso
viśṛṇvire ima indrāya sunvire anabhyāsasya iti kim? kṛṣṇo nonāva vṛṣabho yadīdam
nonūyaternonāva. samānyā marutaḥ saṃmimikṣuḥ. liṭi usantaḥ. dvirvacanaprakaraṇe chandasi
veti vaktavyam. yo jāgāra tamṛcaḥ kāmayante. dāti priyāṇi iti.
Kāśikāvṛttī2: liṭi dhātoranabhyāsasya 6.1.8 liṭi parato 'nabhyāsasya dhātoravayavasya pratham See More
liṭi dhātoranabhyāsasya 6.1.8 liṭi parato 'nabhyāsasya dhātoravayavasya prathamasya ekāco dvitīyasya vā yathāyogaṃ dve bhavataḥ. papāca. papāṭha. prorṇunāva. vācya ūrṇorṇuvadbhāvaḥ iti vacanādūrṇoteḥ ijādeḥ iti ām na bhavati. liṭi iti kim? kartā. hartā. dhātoḥ iti kim? sasṛvāṃso viśṛṇvire ima indrāya sunvire anabhyāsasya iti kim? kṛṣṇo nonāva vṛṣabho yadīdam nonūyaternonāva. samānyā marutaḥ saṃmimikṣuḥ. liṭi usantaḥ. dvirvacanaprakaraṇe chandasi veti vaktavyam. yo jāgāra tamṛcaḥ kāmayante. dāti priyāṇi iti.
Nyāsa2: liṭi dhātoranabhyāsasya. , 6.1.8 "ekāco dve prathamasya" 6.1.1 iti, &q See More
liṭi dhātoranabhyāsasya. , 6.1.8 "ekāco dve prathamasya" 6.1.1 iti, "ajāderdvitīyasya" 6.1.2 iti cānuvatrtate. dhātorityavayavayogā ṣaṣṭhī. sāmānādikaraṇye hi prathamasya dvitīyasyeti ca sambandho nopapadyate. "anabhyāsasya" iti ca pratiṣedhācca. sāmānādhikaraṇye hi pratiṣadho'narthakaḥ syāt(), na hrabhyāsavānekāja dhātuḥ sambhavati. "yathāyogam()" iti. halādeḥ prathamasyaikāco'vayavasya, ajādestu dvitīyasyetyeṣa yathāyogārthaḥ. "prorṇanāva" iti. "ūrṇuñ? ācchādane" (dhā.pā.1039) "ajāderdvitīyasya" 6.1.2 iti nuśabdasya dvirvacanam(). rephasya tu "na ndrāḥ" 6.1.3 iti pratiṣedhānna bhavati. nanu corṇoterijāditvāt? "ijādeśca gurumato'nṛcchaḥ" 3.1.36 ityāmi kṛte "āmaḥ" 2.4.81 iti lerluk(), "kṛñcānuprayujyate liṭi" 3.1.40 iti kṛño liṭ()parasyānuprayogaḥ, tataśca prorṇuvāñcakāreti bhaviṣyati, tatkathaṃ prorṇanāveti? ata āha--"vācya ūrṇoḥ" ityādi. nuvadbhāvena yathā nauterām? na bhavati, tathorṇoterapīti darśayati.
"viśrṛṇvire" iti. "śru śravaṇe" (dhā.pā.942) "liṭastajhayoreśiraic? 3.4.81 iti irec(). "chandasyubhayathā" 3.4.117 iti liṭaḥ sārvadhātukatvam(), tataḥ "śruvaḥ śṛ ca" 3.1.74 iti śnuḥ śrṛbhāvaśca. "huśnuvoḥ sārvadhātuke" 6.4.87 iti yaṇādeśaḥ. "sunvire" iti. "ṣuñ? abhiṣave" (dhā.pā.1247). dhātugrahaṇādiha vikaraṇasya dvirvacanaṃ na bhavati. yatastatra dhātustasya vikaraṇena vyavahitatvānna bhavatītyeke. chandasatvādityapare, "sarve vidhayaśchandasi vikalpyante" (pu.pa.pā.35) iti. etacca "vyavahitatvānnabhavatītyeke. chandasatvādityapare, "sarve vidhayaśchandasi vikalpyante" (pu.pa.pā.35) iti. etacca "vyatyayo bahulam()" 3.1.85 ityasmādbahulagrahaṇāllabhyate. evañca kṛtvā "dvirvacanaprakaraṇe chandasi vā" (vā. 656) ityetanna katrtavyaṃ bhavati. "nonāva" iti. "ṇu stotau" (dhā.pā.1035), yaṅ, dvirvacanam(), "guṇo yaṅlukoḥ 7.4.82 iti guṇaḥ, "nonūya" iti guṇaḥ, "nonūya" iti sthite "yaṅo'ci ca" 2.4.74 iti yaṅo luk(), liṭ(). "amantre" 3.1.35 iti niṣedhādna bhavati. "sasmimikṣuḥ" iti. "miha secane" (dhā.pā.992), ataḥ sampūrvāt? san? "ho ḍhaḥ" 8.2.31 iti ḍhatvam(), "ṣaḍhoḥ kaḥ si" 8.2.41 iti katvam(), "ekācaḥ" 7.2.10 ityādineṭpratiṣedhaḥ "halantācca" 1.2.10 iti kitvādguṇaḥ, dvirvacanam(), ṣatvam(); sammimikṣa iti sthite liṭ(), "amantre" 3.1.35 iti pratiṣedhādām(), na bhavati. jhi, tasya us(), ato lopaḥ" 6.4.48.
"jāgāra" iti. liṭ(). "dāti" iti. śluḥ. veti vacanāt? pakṣe jajāgāra, dadātītyapi bhavati॥
Laghusiddhāntakaumudī1: liṭi pare'nabhyāsadhātvavayasyaikācaḥ prathamasya dve sta ādibhūtādacaḥ parasya Sū #396 See More
liṭi pare'nabhyāsadhātvavayasyaikācaḥ prathamasya dve sta ādibhūtādacaḥ parasya tu
dvitīyasya. bhūv bhūv a iti sthite –.
Laghusiddhāntakaumudī2: liṭi dhātoranabhyāsasya 396, 6.1.8 liṭi pare'nabhyāsadhātvavayasyaikācaḥ pratham See More
liṭi dhātoranabhyāsasya 396, 6.1.8 liṭi pare'nabhyāsadhātvavayasyaikācaḥ prathamasya dve sta ādibhūtādacaḥ parasya tu dvitīyasya. bhūv bhūv a iti sthite --.
Bālamanoramā1: liṭi dhātoḥ. `ekāco dve prathamasye\ Sū #26
Bālamanoramā2: liṭi dhātoranabhyāsasya 26, 6.1.8 liṭi dhātoḥ. "ekāco dve prathamasye" See More
liṭi dhātoranabhyāsasya 26, 6.1.8 liṭi dhātoḥ. "ekāco dve prathamasye"tyadhikṛtaṃ. dhātorityavayavaṣaṣṭhī. tadāha---dhātvavayavasyeti. "ekāca" iti "prathamasye"ti ca dhātvavayavasya viśeṣaṇam. eko'c yasyeti tadguṇasaṃvijñāno bahuvrīhiḥ. tathā ca liṭi pare'bhyāsabhinnasyaikā'ckasya prathamasya dhātvayavasya dve uccāraṇe sta ityarthaḥ. "ekāca"ityatra karmadhārayāśrayaṇe tu papācetyādi na sidhyediti bhāṣye spaṣṭam. "ajāderdvitīyasye"tyapyadhikṛtam. tatrā'ccāsāvādiśca ajādiḥ, tasmāditi karmadhārayātpañcamī. tadāha-- ādibhūtādacaḥ parasya tu dvitīyasyeti. "ekāca" iti śeṣaḥ. ajādidhātvavayavasya ekācaśceddvitvaṃ tarhi dvitīyasyaivaikāco dvitvaṃ natu prathamasyeti yāvat. atra dve ityanantaramuccāraṇe ityadhyāhmatyaikācaḥ prathamasyeti kṛdyogalakṣamaṣaṣṭhī cāśritya dviḥ prayoga evātra vidhīyate, na sthānaṣaṣṭhīmāśrityādeśapakṣa iti prakṛtasūtrabhāṣye prapañcitam. "ādeśapratyayayo"riti sūtrabhāṣye'pi dviḥprayogapakṣa evoktaḥ. tadiha vistarabhayānna likhitam. papāca iyāyetyādau prathamatvamekāckatvaṃ ca vyapadeśivattvena bodhyam. ajāderiti bahuvrīhrāśrayaṇe tu indramātmana icchati indrīyati, indrīyita#umicchati indidrīyaṣatītyādau "na ndrāḥ saṃyogādaya" iti dakārasya dvitvaniṣedhaśca syat, tatrā'jāderityanuvṛtteḥ. dhātoriti kim?. tadabhāve hi liṭi pare yaḥ prathama ekāc tasya dve ityarthaḥ syāt. evaṃ sati papācetyādāveva syānna tu jajāgāretyādāviti bhāṣye spaṣṭam. na ca papācetyādau "liṭi dhāto"riti dvitve kṛte "lakṣye lakṣaṇasye"ti nyāyena punardvitvasyā'prasaktenaranabhyāsagrahamaṃ vyarthamiti vācyaṃ, yaṅantāt "sanyaṅo"riti yaṅnimittakadvitvaviśiṣṭatvātsani sannimittakadvitvanivṛttaye, sannantāt "sanyaṅo"riti kṛtadvitvāṇṇici luṅi caṅi kṛte "caṅī"ti dvitvanivṛttaye cā'nabhyāsagrahaṇasyāvaśyakatvāt. bhāṣye tu-- "kṛṣṇo nonāva vṛṣabho yadīda"mityādau nudhātoryaṅantāt "sanyaṅo"riti kṛtadvitvānnonūyetyasmālliṭi "kāspratyayādāmamantre liṭī"ti mantraparyudāsādāmabhāve "yasya hala" iti yakāralope ato tipo ṇali vṛddhāvāvādeśo nonāvetyatra yaṅantātsani, sannantāṇṇici caṅi ca prayogo loke nāstyeveti tadāśaya iti śabdenduśekhare spaṣṭam. prakṛte ca bhūv a ityatra catvāra ekācaḥ. tatra "bhū" iti prathamaḥ, "ū"viti dvitīyaḥ, "ū" iti vyapadeśivadbhāvena tṛtīya ekāc, "bhū"viti samudāyastu caturthaḥ. tatra samudāye dvirucyamāne sarve'vayavā dvirucyanta iti "bhū"viti samudāyasyaiva dvirvacanamiti bhāṣye spaṣṭaṃ. tadāha--bhūv bhūv a iti sthita iti. atra "bhū"vityasya ekāco dhātvavayavatvaṃ prathamatvaṃ ca vyapadeśivattvādbodhyam.
Tattvabodhinī1: tadāha– ādibhūtādacaḥ parasya tviti॥ bhūvbhūviti. yadyapyatra dhātvavayavatvaṃ
Sū #22 See More
tadāha– ādibhūtādacaḥ parasya tviti॥ bhūvbhūviti. yadyapyatra dhātvavayavatvaṃ
prāthamyaṃ ca na saṅgacchate, tathāpi vyapadeśivadbhāvena tadbodhyam. nanviha catvāra
ekācastatrāvayavāstrayaḥ, tatra bhū, ū, ūviti. bhūviti samudāyaścaturthaḥ. tathā
cā'niyamena yasya kasyaciddvitvaṃ syāt. maivam. samudāyasyaikāca eva dvirvacanasya
nyāyyatvāt, tasminhi dvirucyamāne avayavā api dvirucyanta eva, vṛkṣacalanena
sarvāvayavacalanavat॥
Tattvabodhinī2: liṭi dhātoranabhyāsasya 22, 6.1.8 tadāha-- ādibhūtādacaḥ parasya tviti॥ bhūvbhūv See More
liṭi dhātoranabhyāsasya 22, 6.1.8 tadāha-- ādibhūtādacaḥ parasya tviti॥ bhūvbhūviti. yadyapyatra dhātvavayavatvaṃ prāthamyaṃ ca na saṅgacchate, tathāpi vyapadeśivadbhāvena tadbodhyam. nanviha catvāra ekācastatrāvayavāstrayaḥ, tatra bhū, ū, ūviti. bhūviti samudāyaścaturthaḥ. tathā cā'niyamena yasya kasyaciddvitvaṃ syāt. maivam. samudāyasyaikāca eva dvirvacanasya nyāyyatvāt, tasminhi dvirucyamāne avayavā api dvirucyanta eva, vṛkṣacalanena sarvāvayavacalanavat॥
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents