etattadau yāvakakārau nañsamāse na vartate tayor yaḥ suśabdaḥ, kaśca tayoḥ suśabdaḥ? yaḥ tadarthena sambaddhaḥ, tasya saṃhitāyāṃ viṣaye hali parato lopo bhavati. eṣa dadāti. sa dadāti. eṣa bhuṅkte. sa bhuṅkte. etattadoḥ iti kiṃ? yo dadāti. yo bhuṅkte. sugrahaṇaṃ kim? etau gāvau carataḥ. akoḥ iti kim? eṣako dadāti. sako dadāti. tanmadhyapatitastadgrahaṇena gṛhyate iti rūpabhede 'pi sākackāvetattadāveva bhavataḥ. anañsamāse iti kim? aneṣo dadāti. aso dadāti. uttarapadārthapradhānatvānnañsamāsasya etattadoreva atra sambaddhaḥ suśabdaḥ. hali iti kim? eṣo 'tra so 'tra.

etattadoḥ sulopo 'koranañsamāse hali 6.1.132 etattadau yāvakakārau nañsamāse na vartate tayor yaḥ suśabdaḥ, kaśca tayoḥ suśabdaḥ? yaḥ tadarthena sambaddhaḥ, tasya saṃhitāyāṃ viṣaye hali parato lopo bhavati. eṣa dadāti. sa dadāti. eṣa bhuṅkte. sa bhuṅkte. etattadoḥ iti kiṃ? yo dadāti. yo bhuṅkte. sugrahaṇaṃ kim? etau gāvau carataḥ. akoḥ iti kim? eṣako dadāti. sako dadāti. tanmadhyapatitastadgrahaṇena gṛhyate iti rūpabhede 'pi sākackāvetattadāveva bhavataḥ. anañsamāse iti kim? aneṣo dadāti. aso dadāti. uttarapadārthapradhānatvānnañsamāsasya etattadoreva atra sambaddhaḥ suśabdaḥ. hali iti kim? eṣo 'tra so 'tra.

etattadoḥ sulopo'ko'nañsamāse hali. , 6.1.128 "nañsamāse na vatrtete" iti. anena kriyāsambandhaṃ darśayan? "anañsamāse iti prasajyapratiṣedho'yamiti darśayati. paryudāse hi sati nañivayuktanyāyena (vyā.pa.65) nañsamāsādanyasmin? samāse vartamānayoḥ syāt()--paramaiṣa dadāti, paramasa dadātīti; eṣa dadāti, sa dadātītyatra na syāt(). atha "sa sampradānam()" (1.4.32) ityādiko nirdeśo jñāpayati--asamāse'pi bhavatīti? ucyate; evamapyetacchabdasya na syāt(), yogāpekṣe tu jñāpaka āśrīyamāṇe pratipattigauravaṃ syādityabhiprāyaḥ. "tayoryaḥ suśabdaḥ" iti. etena "etattadoḥ" iti suśabdāpekṣayā sambandhalakṣaṇeyaṃ ṣaṣṭhītyācaṣṭe. yadyavam(), suśabdasya sāpekṣatvādasāmarthye sati lopaśabdena saha samāso nopapadyate. gamakatvat? sāpekṣasyāpi samāso bhaviṣyatītyadoṣaḥ. atha vā--asamānanirdeśa sati lopaśabdena saha samāso nopapadyate. gamakatvākat? sāpekṣasyāpi samāso bhaviṣyatītyadoṣaḥ. atha vā--asamānanirdeśa evāyam(), ṣaṣṭhī tu "supāṃ suluk()" 7.1.39 ityanenaiva luptatvānna śrūyate. "kaśca tayoḥ suśabdaḥ" iti. evaṃ manyate--ānantaryalakṣaṇena vā sambandenaitattadoḥ suśabdaḥ sambandhī syāt(), arthadvāreṇa vā; tatra hi pūrvasmin? pakṣe saptamībahuvacanasyāpi grahaṇaṃ syāt(). bhavati hi tadetadorānantaryalakṣamena sambandhena sambandhī. itarasmin? "anañsamāse" iti pratiṣedhasyaiva vaiyathrya syāt()--aneṣo dadāti, aso dadātīti. atra hi samāsadvāreṇa suśabdaḥ samāsatyaiva sambandhī, na tvetattadoriti. nanu ca sānubandhakatvāt? saptamībahuvacanaṃ nāśaṅkanīyameva? naitadasti; prathamaikavacanamapi hi tadgaṇasaṃvijñāne bahuvrīhau sānubandhakameva. tadguṇasaṃvijñāna iti "ekānubandhagrahaṇe na dvyanubandhakasya" (vyā.pa.52) ityatara yadastyekānubandhagrahaṇaṃ tadapekṣya bodhyam(). tatrātadguṇasaṃvijñāne'ṅgīkṛta etadvacanaṃ na ghaṭate; anubandhaṃ tyaktvā suśabdo nāsti, kiṃ tarhi? saśabdaḥ. iyām̐stu viśeṣaḥ--ekasaya pakāro'nubandhaḥ, aparasya tūkāra iti. tasmād()dvayorapi sānubandhakatvāt? sapatamībahuvacanamapi yuktamāśaṅkitum(). dvitīye tu pakṣe yo doṣaḥ, tamuttaratra parihariyiṣyāmīti cetasi kṛtvā'‌'ha--"yastadarthena sambandhaḥ" iti. evaṃ brāuvatā prathamaikavacanaṃ tayoḥ sambandhītyuktaṃ bhavati. kathaṃ kṛtvā? etattacchabdau hi prātipadike. "trikaśca prātipadikārthaḥ" itīdamatra darśanamāśritam(). tathā hi "bahuṣu bahuvacanam()" 1.4.21 ityatra bahuṣu bahavacanaṃ bhavati. bahutvamasasaya vācyaṃ bhavatītyarthaḥ. "karmādayo'pyapare vibhaktīnāṃ vācyāstadīye" 1.4.21 ityatra brāuvāṇena saṃkhyāyāḥ karmādīnāṃ ca vibhakti vācyatvamiti darśitam(), arthācca trikatvam(), "svārthadravyaliṅgātmakaṃ prātipadikārthaḥ" iti tasya prātipadikārthasya yadekatvaṃ tatra prathamaikavacanameva bhavati, na saptamībahuvacanam(). tad()vyadhikaraṇasyaiva bahutve bhavati. tasmādetattadorarthadvārakeṇa prathamaikavacanameva sambaddham(), na saptamībahuvacanam(). "eṣa dadāti" iti. "tado saḥ sāvanantyayoḥ" 7.2.106 iti satvam(), tyadādyatvam(), "ādeśapratyayayoḥ" 8.3.59 iti ṣatvam(). "eṣakaḥ" iti. "avyayasaravanāmnāmakac? prāk? ṭeḥ" 5.3.71 ityakac(). nanu sākackāvetau bhinnarūpatvādetattadau na bhavataḥ, tat? kim? "akoḥ" iti pratiṣedhena? ityata āha--"tanmadhyayatitaḥ" ityādi. tasmāśca paribhāṣāyā (vyā.pa.21) astitva eṣa eva "akoḥ" iti pratiṣedho jñāpakaḥ, "nedamadasorakoḥ" 7.1.11 iti ca. nanu ca nañsamāse kṛte śabdāntarasya sambandhī surbhavati, naitattadauḥ, tataśca prasaṅgo nāstīti kim? "anañsamāse iti paratiṣedhena? ityata āha--"uttarapadārthapradhānatvāt()" ityādi. yadyapi śabdāntaraṃ nañsamāsaḥ, tathāpi tasyottarapadārthapradhānatvādetattadoścottarapadatvāt? tatsambandhinyāmeva saṃkhyāyāṃ suśabda utpanna iti tayoreva surbhavati. tasmādasti prāptiriti pratiṣedhaḥ. kriyate. samāsa iti kim()? vākye pratiṣedho mā bhūt()--naiṣa dadāti, na sa paśyatīti॥

akakārayoretattadoryaḥ sustasya lopo hali na tu nañsamāse. eṣa viṣṇuḥ. sa śambhuḥ. akoḥ kim? eṣako rudraḥ. anañsamāse kim? asaḥ śivaḥ. hali kim? eṣo'tra..

etattadoḥ sulopo'koranañsamāse hali 114, 6.1.128 akakārayoretattadoryaḥ sustasya lopo hali na tu nañsamāse. eṣa viṣṇuḥ. sa śambhuḥ. akoḥ kim? eṣako rudraḥ. anañsamāse kim? asaḥ śivaḥ. hali kim? eṣo'tra॥

etattadoḥ. `etattado'rityatra `tyadādīnāṃ mithaḥ sahoktau yatparaṃ tacchiṣyate' ityekaśeṣasya, tyadādyatvasya cā'bhāva ārṣaḥ. `su' iti luptaṣaṣṭhīkaṃ padam- `etattado'rityanenānveti-etattadoḥ sakārasyeti. ata eva sorlopaḥ sulopa iti na ṣaṣṭhīsamāsaḥ, asāmathryāt. avidyamānaḥ kakāro yayostau akau, tayoḥ akoriti bahuvrīhiḥ. tadāha-akakārayorityādinā. `anañsamāse' iti na paryudāsaḥ. tathā sati nañivayuktanyāyānnañsamāsasadṛśe samāsa eva syāt, natu eṣa viṣṇurityādivākyeṣu ityabhipretyāha-na tu nañsamāsa iti. eṣa viṣṇuḥ, sa śambhuriti. eṣas viṣṇuḥ, sas śambhuriti sthite sakārasya lopaḥ. eṣako rudra iti. `avyayasarvanāmnāmakacprākṭeḥ' iti akac. atra etacchabdasya sakakāratvānna sulopaḥ. tacchabde'kaci sako rudra ityapi pratyudāharaṇam. na cā'kaci sati śabdāntaratvātprāptireva neti vācyam, `tanmadhyapatitastadgrahaṇena gṛhrate' iti paribhāṣayā sākackasya aśabdāntaratvāt. paribhāṣāyā tu idameva jñāpakam. asaśśiva iti. na saḥ-asa iti vigrahaḥ. `visarjanīyasya sa' iti satve ścutve śakāraḥ. nañsamāsatvānna sulopaḥ. aneśśiva ityapi pratyudāharaṇam. eṣo'treti. eṣas-atreti sthite, sasya rutvam, utvam, ādguṇaḥ, halparakatvābhāvānna lopaḥ. atra `etattadoravayavasya so'riti na vyākhyām, asambhavāt, soḥ paratvena vihitasya prātipadikāvayavatvābhāvāt. `etattadbhyāṃ parasya so'rityapi na bhavati, etattadoriti ṣaṣṭhīvirodhāt. `etattadbhyāṃ vihitasye'ti vyākhyāne tu paramaiṣa dadāti, paramasa dadātītyatra avyāptiḥ. tatra soḥ samāsādvihitatvena etattadbhyāṃ vihitatvābhāvāt. anañsamāsa iti pratiṣedhavaiyathryācca. ata `etattadarthagatasaṅkhyābhidhāyinaḥ so'riti vyākhyeyam.

etattadoḥ su lopo'koranañsamāse hali 175, 6.1.128 etattadoḥ. "etattado"rityatra "tyadādīnāṃ mithaḥ sahoktau yatparaṃ tacchiṣyate" ityekaśeṣasya, tyadādyatvasya cā'bhāva ārṣaḥ. "su" iti luptaṣaṣṭhīkaṃ padam-"etattado"rityanenānveti-etattadoḥ sakārasyeti. ata eva sorlopaḥ sulopa iti na ṣaṣṭhīsamāsaḥ, asāmathryāt. avidyamānaḥ kakāro yayostau akau, tayoḥ akoriti bahuvrīhiḥ. tadāha-akakārayorityādinā. "anañsamāse" iti na paryudāsaḥ. tathā sati nañivayuktanyāyānnañsamāsasadṛśe samāsa eva syāt, natu eṣa viṣṇurityādivākyeṣu ityabhipretyāha-na tu nañsamāsa iti. eṣa viṣṇuḥ, sa śambhuriti. eṣas viṣṇuḥ, sas śambhuriti sthite sakārasya lopaḥ. eṣako rudra iti. "avyayasarvanāmnāmakacprākṭeḥ" iti akac. atra etacchabdasya sakakāratvānna sulopaḥ. tacchabde'kaci sako rudra ityapi pratyudāharaṇam. na cā'kaci sati śabdāntaratvātprāptireva neti vācyam, "tanmadhyapatitastadgrahaṇena gṛhrate" iti paribhāṣayā sākackasya aśabdāntaratvāt. paribhāṣāyā tu idameva jñāpakam. asaśśiva iti. na saḥ-asa iti vigrahaḥ. "visarjanīyasya sa" iti satve ścutve śakāraḥ. nañsamāsatvānna sulopaḥ. aneśśiva ityapi pratyudāharaṇam. eṣo'treti. eṣas-atreti sthite, sasya rutvam, utvam, ādguṇaḥ, halparakatvābhāvānna lopaḥ. atra "etattadoravayavasya so"riti na vyākhyām, asambhavāt, soḥ paratvena vihitasya prātipadikāvayavatvābhāvāt. "etattadbhyāṃ parasya so"rityapi na bhavati, etattadoriti ṣaṣṭhīvirodhāt. "etattadbhyāṃ vihitasye"ti vyākhyāne tu paramaiṣa dadāti, paramasa dadātītyatra avyāptiḥ. tatra soḥ samāsādvihitatvena etattadbhyāṃ vihitatvābhāvāt. anañsamāsa iti pratiṣedhavaiyathryācca. ata "etattadarthagatasaṅkhyābhidhāyinaḥ so"riti vyākhyeyam.

etattadoḥ. atra tyadādyatvamekaśeṣaśca na kṛtaḥ, sautratvāt, `prakṛtivadanukaraṇa'diti vaikalpikātideśādvā. evaṃ ca vṛttāvapyetattadoriti prayogaḥ sādhuḥ. `halṅyābbhyaḥ'-ityasyānantaramevedaṃ lāghavāya na kṛtaṃ, saṃhitādhikāropajīvanādityāhuḥ. sūtre `su' iti pṛthak padaṃ luptaṣaṣṭhīkamityāha- etattadoryaḥ suriti. etattadarthagatasaṅkhyābhidhāyī yaḥ sustasyetyarthaḥ. `etattadorvihikata' iti vyākhyāne tu paramaiṣa dadāti paramasa dadātītyādau sulopo na syāt. `etattadauḥ para' iti vyākhyānaṃ tu na saṃbhavati, `etattabhdyā'miti pañcamyabhāvāt. `etattadoravayava' iti tu na saṃbhavatyeva, soḥ pratyayatvāt. tasmādarthadvārakasaṃbandha evāśritaḥ. tadāśrayaṇe liṅgaṃ tu `anañsamāse'-iti bodhyam. etattadoḥ kim?, yo dadāti. akoḥ kimiti. sākackayoḥ śabdāntaratvādaprasaṅga iti praśnaḥ. eṣaka iti. akoriti pratiṣedha eva `tanmadhyapatitastadgrahaṇena gṛhrate' iti paribhāṣāṃ jñāpayatīti bhāvaḥ.

etattadoḥ su lopo'koranañsamāse hali 145, 6.1.128 etattadoḥ. atra tyadādyatvamekaśeṣaśca na kṛtaḥ, sautratvāt, "prakṛtivadanukaraṇa"diti vaikalpikātideśādvā. evaṃ ca vṛttāvapyetattadoriti prayogaḥ sādhuḥ. "halṅyābbhyaḥ"-ityasyānantaramevedaṃ lāghavāya na kṛtaṃ, saṃhitādhikāropajīvanādityāhuḥ. sūtre "su" iti pṛthak padaṃ luptaṣaṣṭhīkamityāha-etattadoryaḥ suriti. etattadarthagatasaṅkhyābhidhāyī yaḥ sustasyetyarthaḥ. "etattadorvihikata" iti vyākhyāne tu paramaiṣa dadāti paramasa dadātītyādau sulopo na syāt. "etattadauḥ para" iti vyākhyānaṃ tu na saṃbhavati, "etattabhdyā"miti pañcamyabhāvāt. "etattadoravayava" iti tu na saṃbhavatyeva, soḥ pratyayatvāt. tasmādarthadvārakasaṃbandha evāśritaḥ. tadāśrayaṇe liṅgaṃ tu "anañsamāse"-iti bodhyam. etattadoḥ kim(), yo dadāti. akoḥ kimiti. sākackayoḥ śabdāntaratvādaprasaṅga iti praśnaḥ. eṣaka iti. akoriti pratiṣedha eva "tanmadhyapatitastadgrahaṇena gṛhrate" iti paribhāṣāṃ jñāpayatīti bhāvaḥ.