Kāśikāvṛttī1:
kāraṇasya vikārarūpeṇa abhūtasya tadātmanā bhāvaḥ abhūtatadbhāvaḥ. sampadyateḥ k
See More
kāraṇasya vikārarūpeṇa abhūtasya tadātmanā bhāvaḥ abhūtatadbhāvaḥ. sampadyateḥ kartā
sampadyakartā. sampadyakartari vartamānāt prātipadikātabhūtatadbhāve gamyamāne
kṛbhvastibhir dhātubhir yoge cviḥ pratyayo bhavati. aśuklaḥ śuklaḥ sampadyate, taṃ
karoti śuklīkaroti. malinaṃ śuklīkaroti. śuklībhavati. śuklīsyāt. ghaṭīkaroti mṛdam.
ghaṭībhavati. ghaṭīsyāt. abhūtatadbhāve iti kim? śuklaṃ karoti. na atra prakṛtir
vivakṣitā. kṛbhvastiyoge iti kim? aśuklaḥ śuklo jāyate. sampadyakrtari iti
kim, yāvatā abhūtatadbhāvasāmarthyāl labdham eva sampadyakartṛtvam?
kārakāntarasampattau mā bhūt, adevagṛhe devagṛhe sampadyate.
devagṛhasyādheyaviśeṣasambandhena abhūtatadbhāvaḥ sattvādhikaraṇasya, na kartuḥ iti?.
Kāśikāvṛttī2:
abhūtatadbhāve kṛbhvastiyoge sampadyakartari cviḥ 5.4.50 kāraṇasya vikārarūpeṇa
See More
abhūtatadbhāve kṛbhvastiyoge sampadyakartari cviḥ 5.4.50 kāraṇasya vikārarūpeṇa abhūtasya tadātmanā bhāvaḥ abhūtatadbhāvaḥ. sampadyateḥ kartā sampadyakartā. sampadyakartari vartamānāt prātipadikātabhūtatadbhāve gamyamāne kṛbhvastibhir dhātubhir yoge cviḥ pratyayo bhavati. aśuklaḥ śuklaḥ sampadyate, taṃ karoti śuklīkaroti. malinaṃ śuklīkaroti. śuklībhavati. śuklīsyāt. ghaṭīkaroti mṛdam. ghaṭībhavati. ghaṭīsyāt. abhūtatadbhāve iti kim? śuklaṃ karoti. na atra prakṛtir vivakṣitā. kṛbhvastiyoge iti kim? aśuklaḥ śuklo jāyate. sampadyakrtari iti kim, yāvatā abhūtatadbhāvasāmarthyāl labdham eva sampadyakartṛtvam? kārakāntarasampattau mā bhūt, adevagṛhe devagṛhe sampadyate. devagṛhasyādheyaviśeṣasambandhena abhūtatadbhāvaḥ sattvādhikaraṇasya, na kartuḥ iti?.
Nyāsa2:
abhūtatadbhāve kṛbhvastiyoge sampadyakartari cviḥ. , 5.4.50 "kāraṇasya vikā
See More
abhūtatadbhāve kṛbhvastiyoge sampadyakartari cviḥ. , 5.4.50 "kāraṇasya vikārarūpeṇābhūtasya" iti. kāraṇam()=prakṛtiḥ, tasyaivottaramavasthāntaram()=vikāraḥ. tena vikārarūpeṇābhūtasyājātasyetyarthaḥ. kutaḥ punarayamabhūtatadbhāvaviśeṣo labhyate? abhūtagrahaṇādiha hi bhāvaḥ=janma, sattā vā. yadi hi sattā bhāvaḥ syāt(), bhvastibhyāmeva sambandhaḥ syāt(), na karotinā. na hi yat? kriyate sā sattā. dhātutrayopādāne ca sati yasminnarthe gṛhramāṇe tribhirapi dhātubhiryogo'sti sa evāśrayituṃ yuktaḥ; sa ca janmaiva, na sattā. kṛgarahaṇādeṣa viśeṣo labhyate. "tadātmanā bhāvaḥ" iti. tacchabdena vikāraḥ parāmṛśyate, sa eva vikāraḥ; ātmā=svabhāvaḥ, tena vikārātmā=abhūtatadbhāvaḥ. api tu labdhasattākasyaiva kāraṇasya prāgapratipannavikārasyottarakālavikārabhūmāvāptirabhūtatadbhāva ityuktaṃ bhavati. tena yatra prakṛtirna vivakṣyate, tatra pratyo na bhavati, yathāśuklaṃ karotīti pratyudāharaṇe. na hi prakṛtāvatra vivakṣitāyāmevaṃvidho'bhūtatadbhāvo gamyate. tacchabdena prakṛtivikārayorabhedavivakṣā pratipādyate. tena yatra prakṛtivikārarūpamāpadyamānā tasmādabhinnā vivakṣyate, tatraiva pratyayo bhavati; na tu yatra kāraṇataḥ kāryasya bhedo vivakṣyate. yatra tu bhevaḥ, yathā--paṭaṃ karotīti, na tatra. "sampadyateḥ katrtā sampadyakatrtā" iti. kathaṃ punastiṅntena samāsaḥ? kathaṃ ca tiṅo lopaḥ? sautratvāt()? nirdeśasya sattvāt sarvamidamupapadyate. atha vā--sampūrvāt? paderata eva nipātanādyatpratyayaḥ, tadantasyāyaṃ viśeṣamasamāsaḥ. tat? tiṅntasya vṛttikaraṇe tvarthapradarśanamātraṃ kṛtam(); na punaretadvigrahavākyam(). "sampattiḥ" iti vaktavye, "sampadyakatrteri" ityuktaṃ vaicitryārtham? "śūklīkaroti" iti. "asya cvau" 7.4.32 itīttve "cvau" 7.4.26 iti dīrghatvam(). cavyantasyāvyayatvāt? sorlopaḥ.
"nātra prakṛtivivakṣitā" iti. vikāramātrasya vivakṣitatvāt(). yatra ca prakṛtirna vivakṣvate, nātrābhūtatadbhāvo gamyata iti na bhavati pratyayaḥ.
"abhūtatadbhāvasāmatryāllabdhameva" ityādi. yo hravikārarūpeṇa bhūto vikārātmānā bhavati, sa niyogatastena rapeṇa sampadyamānaḥ sampadyakatrtā bhavatītyetat? sāmathryāt? svarūpāntareṇa sampadyate. tat karttṛsaṃjñakameva bhavatīti nāyaṃ niyogata ityabhiprāyeṇāha--"kārakāntarasampattau mā bhūt()" iti. "adevagṛhe" ityādi. atra devagṛhasya devatārādhanatvenābhūtasya prāguttarakālaṃ devatādeyasambandhena tadātmakatvamāpadyamānasya bhavatyayamabhūtatadbhāvaḥ; sa tvadhikaraṇasya, na karttuḥ. tathā hi--tadrūpāntaramāpadyamānamapi na karttṛsaṃjñam(), kiṃ tarhi? adhikaraṇasaṃjñameva; anyathā saptamī na syāt(). cvau ikāra uccāraṇārthaḥ. cakāraḥ prakṛtaderantodāttārthaṛḥ. vakārasya "verapṛktasya" 6.1.65 iti lopaḥ॥
Laghusiddhāntakaumudī1:
(abhūtatadbhāva iti vaktavyam). vikārātmatāṃ prāpnuvatyāṃ prakṛtau
vartamānādvi Sū #1245
See More
(abhūtatadbhāva iti vaktavyam). vikārātmatāṃ prāpnuvatyāṃ prakṛtau
vartamānādvikāraśabdāt svārthe cvirvā syātkarotyādibhiryoge..
Laghusiddhāntakaumudī2:
kṛbhvastiyoge saṃpadyakartari cviḥ 1245, 5.4.50 (abhūtatadbhāva iti vaktavyam).
See More
kṛbhvastiyoge saṃpadyakartari cviḥ 1245, 5.4.50 (abhūtatadbhāva iti vaktavyam). vikārātmatāṃ prāpnuvatyāṃ prakṛtau vartamānādvikāraśabdāt svārthe cvirvā syātkarotyādibhiryoge॥
Bālamanoramā1:
kṛbhvastiyoge. abhūteti. yena rūpeṇa prāgabhūtaṃ yadvastu tasya
tadrūpaprāptāvit
See More
kṛbhvastiyoge. abhūteti. yena rūpeṇa prāgabhūtaṃ yadvastu tasya
tadrūpaprāptāvityarthaḥ. evaṃca yatra prakṛtisvarūpameva vikārarūpamāpadyamānaṃ
vikārā'bhedena vivakṣyate, tatraivāyaṃ pratyaya iti labhyate. saṃpadyakartarītyekaṃ padam.
saṃpadanaṃ–sampadyaḥ. saṃpūrvakātpadadhātorata eva nipātanādeva bhāve kṛtsaṃjñaḥ śaḥ,
divāditvācchyan. saṃpadyasya karteti ṣaṣṭhīsamāsaḥ.
yāvat. kena rūpeṇa kasya saṃpattirityākāṅkṣāyām, `abhūtatadbhāve' iti
vārtikātprakṛtervikārarūpeṇa saṃpattiriti labhyate. tatra vikāravācakādeva pratyayaḥ,
asa bhuvī'ti dhātubhiryoge satītyarthaḥ. `cvipratyaye cakāra it, ikāra uccāraṇārthaḥ.
Bālamanoramā2:
kṛbhvastiyoge saṃpadyakartari cviḥ , 5.4.50 kṛbhvastiyoge. abhūteti. yena rūpeṇa
See More
kṛbhvastiyoge saṃpadyakartari cviḥ , 5.4.50 kṛbhvastiyoge. abhūteti. yena rūpeṇa prāgabhūtaṃ yadvastu tasya tadrūpaprāptāvityarthaḥ. evaṃca yatra prakṛtisvarūpameva vikārarūpamāpadyamānaṃ vikārā'bhedena vivakṣyate, tatraivāyaṃ pratyaya iti labhyate. saṃpadyakartarītyekaṃ padam. saṃpadanaṃ--sampadyaḥ. saṃpūrvakātpadadhātorata eva nipātanādeva bhāve kṛtsaṃjñaḥ śaḥ, divāditvācchyan. saṃpadyasya karteti ṣaṣṭhīsamāsaḥ. saṃpadyamāne vartamānāditi yāvat. kena rūpeṇa kasya saṃpattirityākāṅkṣāyām, "abhūtatadbhāve" iti vārtikātprakṛtervikārarūpeṇa saṃpattiriti labhyate. tatra vikāravācakādeva pratyayaḥ, asa bhuvī"ti dhātubhiryoge satītyarthaḥ. "cvipratyaye cakāra it, ikāra uccāraṇārthaḥ.
Tattvabodhinī1:
kṛbhvastiyoge. yoga iti kim?. aśuklaḥ śuklo jāyate. Sū #1575
Tattvabodhinī2:
kṛbhvastiyoge saṃpadyakartari cviḥ 1575, 5.4.50 kṛbhvastiyoge. yoga iti kim(). a
See More
kṛbhvastiyoge saṃpadyakartari cviḥ 1575, 5.4.50 kṛbhvastiyoge. yoga iti kim(). aśuklaḥ śuklo jāyate.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents