1/22:api pradhānapūraṇīgrahaṇam |*
2/22:api pradhānapūraṇīgrahaṇam kartavyam |
3/22:pradhānam yā pūraṇī iti vaktavyam |
4/22:iha mā bhūt |
5/22:kalyāṇī pañcamī asya pakṣasya kalyāṇapañcamīkaḥ pakṣaḥ |
6/22:atha iha katham bhavitavyam |
7/22:kalyāṇī pañcamī asām rātrīṇām iti |
8/22:kalyāṇīpañcamāḥ rātrayaḥ iti bhavitavyam |
9/22:ratrayaḥ atra pradhānam |
10/22:netuḥ nakṣatre upasaṅkhyānam |*
11/22:netuḥ nakṣatre upasaṅkhyānam kartavyam |
12/22:puṣyanetrāḥ |
13/22:mṛganetrāḥ |
14/22:chandasi ca |*
15/22:chandasi ca netuḥ upasaṅkhyānam kartavyam |
16/22:bṛhaspatinetrāḥ |
17/22:somanetrāḥ |
18/22:māsāt bhṛtipratyayapūrvapadāt ṭhajvidhiḥ |*
19/22:māsāt bhṛtipratyayapūrvapadāt ṭhac vidheyaḥ |
20/22:pañcakamāsikaḥ |
21/22:ṣaṭkamāsikaḥ |
22/22:daśakamāsikaḥ |

pūraṇapratyā'ntāḥ strīliṅgāḥ śabdāḥ pūraṇīgrahaṇena gṛhyante. pramāṇī iti svarūpagrahaṇam. pūraṇyanatāt pramāṇyantāt ca bhuvrīheḥ ap pratyayo bhavati samāsāntaḥ. kalyāṇī pañcamī āsāṃ rātrīṇāṃ tāḥ kalyāṇīpañcamā rātrayaḥ. kalyāṇīdaśamā rātrayaḥ. strī pramāṇī eśām strīpramāṇāḥ kuṭumbinaḥ. bhāryāpradhānāḥ ityarthaḥ. api pradhānapūraṇīgrahaṇam kartavyam. yatra anyapadārthe pūraṇī anupraviśati na kevalaṃ vartipadārtha eva, tatra pūraṇyāḥ prādhānyam. puṃbadbhāvapratiṣedhe 'pi pradhānapūraṇyeva gṛhyate. iha na bhavati, kalyāṇī pañcamī asmin pakṣe kalyāṇapañcamīkaḥ pakṣaḥ iti. neturnakṣatra upasaṅhyānam. mṛgo netā āsāṃ rātrīṇām mṛganetrā rātrayaḥ. puṣyanetrāḥ. nakṣatre iti kim? devadattanetṛkāḥ. chandasi ca neturupasaṅkhyānam. vṛhaspatinetrā devāḥ. somanetrāḥ. māsād bhṛtipratyayapūrvapadāṭ ṭhajvidhiḥ. pañcako māso 'sya pañcakamāsikaḥ karmakaraḥ. daśakamāsikaḥ. so 'syāṃśavasnabhuṛtayaḥ 5-1-56 iti saṅkhyāyā atiśadantāyāḥ kan 5-1-52.

ap pūraṇīpramāṇyoḥ 5.4.116 pūraṇapratyā'ntāḥ strīliṅgāḥ śabdāḥ pūraṇīgrahaṇena gṛhyante. pramāṇī iti svarūpagrahaṇam. pūraṇyanatāt pramāṇyantāt ca bhuvrīheḥ ap pratyayo bhavati samāsāntaḥ. kalyāṇī pañcamī āsāṃ rātrīṇāṃ tāḥ kalyāṇīpañcamā rātrayaḥ. kalyāṇīdaśamā rātrayaḥ. strī pramāṇī eśām strīpramāṇāḥ kuṭumbinaḥ. bhāryāpradhānāḥ ityarthaḥ. api pradhānapūraṇīgrahaṇam kartavyam. yatra anyapadārthe pūraṇī anupraviśati na kevalaṃ vartipadārtha eva, tatra pūraṇyāḥ prādhānyam. puṃbadbhāvapratiṣedhe 'pi pradhānapūraṇyeva gṛhyate. iha na bhavati, kalyāṇī pañcamī asmin pakṣe kalyāṇapañcamīkaḥ pakṣaḥ iti. neturnakṣatra upasaṅhyānam. mṛgo netā āsāṃ rātrīṇām mṛganetrā rātrayaḥ. puṣyanetrāḥ. nakṣatre iti kim? devadattanetṛkāḥ. chandasi ca neturupasaṅkhyānam. vṛhaspatinetrā devāḥ. somanetrāḥ. māsād bhṛtipratyayapūrvapadāṭ ṭhajvidhiḥ. pañcako māso 'sya pañcakamāsikaḥ karmakaraḥ. daśakamāsikaḥ. so 'syāṃśavasnabhuṛtayaḥ 5.1.55 iti saṅkhyāyā atiśadantāyāḥ kan 5.1.51.

dvitribhyāṃ ṣa mūdhrnaḥ. , 5.4.116 atha kimartha ṣaḥ pratyayāntaraṃ vidhīyate, na prakṛtaḥ ṣajeva vidhīyate? vikalpenāntodāttatvaṃ yathā syāt(). "vibhāṣotpucche" 6.2.195 ityato vibhāṣetyanuvatrtamāne "dvitribhyāṃ pāddanmūrdhasu bahuvrīhau" 6.2.196 iti nakārāntasya mūrdhanśabdasya nirdeśād()dvitribhyāmuttaro yatra nakārānto mūrdhanśabdastatra bahuvrīherantodāttatvaṃ pākṣikaṃ vidhīyate; anyathā'kārāntamurdhaśabda uttarapadodāttatvaṃ vidhīyate, kṛtasamāsāntameva nirdiśet(). tatra yadi ṣacpratyayo vidhīyate, tataḥ pākṣikamantodāttatvaṃ bādhitvā citkaraṇasāmathryānnityamantodāttatvaṃ syāt(). vibhāṣāntodāttavacanasya tu yatra samāsānto nāsti so'vakāśaḥ. a()smastu pratyayāntarasamāsānte kṛte vikalpenāntodāttatvaṃ sidhyati. nanu ca nakārāntanirdeśānnakārānta eva hi mūrghanśabdaḥ, uttarapade vibhāṣāntodāttena bhavitavyam(), tatkathaṃ samāsāntādbhavet()? naiṣa doṣaḥ; vakṣyati--"yatrāpi samāsāntaḥ kriyate tatrāpi bahuvrīhikāryatvāt? tadekadeśatvācca samāsāntodāttatvaṃ bhavatyeva" iti. atha kimarthaṃ bahuvrīhau dvitribhyāmuttaro mūrdhanśabdo nakārāntaḥ sambhavati, yāvatā nityaṃ samāsāntena bhavitavyam(), na hi sūtre vibhāṣāgrahaṇasti? naiṣa doṣaḥ; sa eva hi nakārāntanirdeśo jñāpayati--vikalpena samāsānto na bhavatīti॥

pūraṇārthapratyayāntaṃ yatstrīliṅgaṃ tadantātpramāṇyantācca bahuvrīhe rapsyāt. kalyāṇī pañcamī yāsāṃ rātrīṇāṃ tāḥ kalyāṇī pañcamā rātrayaḥ. strī pramāṇī yasya sa strīpramāṇaḥ. apriyādiṣu kim? kalyāṇīpriya ityādi..

appūraṇīpramāṇyoḥ 973, 5.4.116 pūraṇārthapratyayāntaṃ yatstrīliṅgaṃ tadantātpramāṇyantācca bahuvrīhe rapsyāt. kalyāṇī pañcamī yāsāṃ rātrīṇāṃ tāḥ kalyāṇī pañcamā rātrayaḥ. strī pramāṇī yasya sa strīpramāṇaḥ. apriyādiṣu kim? kalyāṇīpriya ityādi॥

appūraṇī. aviti chedaḥ. `bahuvrīhau sakthyakṣṇo'rityato bahuvrīhāvityanuvṛttaṃ pūraṇīpramāṇībhyāṃ viśeṣyate, tadantavidhiḥ, strīliṅganirdeśātpūraṇapratyayāntaṃ strīliṅgamiha gṛhrate. tadāha– pūrvaṇārthetyādinā. ap syāditi. samāsāntastaddhita ityapi bodhyam. pañcamīti. pañcānāṃ pūraṇītyarthaḥ. `tasya pūraṇe ḍaṭ' `nāntādasaṃkhyāde'riti tasya maḍāgamaḥ. ṭittvānṅīp. kalyāṇīpañcamā rātraya iti. iha bahuvrīhau kṛte pañcamīśabde pūrvaṇārthapratyayānte pare kalyāṇīśabdasya puṃvattvaniṣedhaḥ. ap. samāsāntastaddhitaḥ. ṭāp `yasyeti ce'tīkāralopaḥ. nanu pañcamī rātriranyapadārthapraviṣyā vā, na vā?. nādyaḥ. tasyāḥ samasyamānapadārthatvena tadanyatvānupapatteḥ. nāntyaḥ. pañcamyā rātreranyapadārthapraveśā'bhāve `kalyāṇīpañcamā' iti samāsātpañcamīṃ rātiṃ?ra vinā caturṇāmeva bodhanāpattau pañcapadasyā'saṅgatyāpādanāditi cet, satyam-pañcānāṃ rātrīṇāmudbhūtāvayavabhedaḥ samudāya evānyapadārthaḥ. tatra pañcamyā rātreḥ praveśe'pi taddhaṭitasamudāyasyānyapadārthatvaṃ na virudhyate, samudāyasyāvayavāpekṣayā anyatvāt. `rātraya' iti bahuvacanaṃ tvavayavabahutvāpekṣam. yathā caitattathā sarvanāmasaṃjñāsūtre prapañcitam. atha pramāṇyantādabvidherudāharaṇamāha–strīpramāṇa iti. pramāṇaśabdo'tra karaṇalyuḍanto viśeṣyanighnaḥ. ṭittvānṅīp. bahuvrīhau sati appratyaye `yasyeti ce'ti īkāralope `strīpramāṇa' iti rūpam. pūrvapadasya tu nityastrīliṅgatvādabhāṣitapuṃskatvānna puṃvattvaprasaktiḥ. pradhānapūraṇyāmeveti. `striyāḥ puṃva'diti sūtre, `appūraṇī'ti sūtre ca pradhānapūraṇīgrahaṇaṃ kartavyamiti bhāvaḥ. nanu `kalyāṇīpañcamā rātraya' ityatra pañcamyā rātre samasyamānapadārthatvātkathaṃ prādhānyaṃ, bahuvrīheranyapadārthapradhānatvādityata āha–rātriḥ pūraṇī vācyā cetyuktodāharaṇe mukhyeti. `kalyāṇīpañcamā rātraya' ityuktodāharaṇe pañcānāṃ pūraṇī rātriḥ samasyamānapañcamīpadārthatve'pi anyapadārthasamudāya vaṭakatayā bahuvrīhisamāsavācyāpi bhavatīti kṛtvā mukhyā bhavatītyarthaḥ. udbhūtāvayavasya rātrisamudāyasya pradhānatve'pi taddhaṭakatayā yatā prathamādyāścataruāo rātrayaḥ samāsābhidheyāḥ, evaṃ pañcamyapi rātriḥ samāsābhidheyā bhavatīti samasyamānapañcamīpadārthasya anyapadārthānupravesātprādhānyamiti bhāvaḥ. anyatra tviti. `kalyāṇapañcamīkaḥ pakṣa' ityatra pūraṇyā rātreranyapadārthapraveśā'bhāvādaprādhānyādappratyayā'bhāve sati viśeṣo vakṣyata ityarthaḥ.

appūraṇīpramāṇyoḥ 822, 5.4.116 appūraṇī. aviti chedaḥ. "bahuvrīhau sakthyakṣṇo"rityato bahuvrīhāvityanuvṛttaṃ pūraṇīpramāṇībhyāṃ viśeṣyate, tadantavidhiḥ, strīliṅganirdeśātpūraṇapratyayāntaṃ strīliṅgamiha gṛhrate. tadāha--pūrvaṇārthetyādinā. ap syāditi. samāsāntastaddhita ityapi bodhyam. pañcamīti. pañcānāṃ pūraṇītyarthaḥ. "tasya pūraṇe ḍaṭ" "nāntādasaṃkhyāde"riti tasya maḍāgamaḥ. ṭittvānṅīp. kalyāṇīpañcamā rātraya iti. iha bahuvrīhau kṛte pañcamīśabde pūrvaṇārthapratyayānte pare kalyāṇīśabdasya puṃvattvaniṣedhaḥ. ap. samāsāntastaddhitaḥ. ṭāp "yasyeti ce"tīkāralopaḥ. nanu pañcamī rātriranyapadārthapraviṣyā vā, na vā(). nādyaḥ. tasyāḥ samasyamānapadārthatvena tadanyatvānupapatteḥ. nāntyaḥ. pañcamyā rātreranyapadārthapraveśā'bhāve "kalyāṇīpañcamā" iti samāsātpañcamīṃ rātiṃ()ra vinā caturṇāmeva bodhanāpattau pañcapadasyā'saṅgatyāpādanāditi cet, satyam-pañcānāṃ rātrīṇāmudbhūtāvayavabhedaḥ samudāya evānyapadārthaḥ. tatra pañcamyā rātreḥ praveśe'pi taddhaṭitasamudāyasyānyapadārthatvaṃ na virudhyate, samudāyasyāvayavāpekṣayā anyatvāt. "rātraya" iti bahuvacanaṃ tvavayavabahutvāpekṣam. yathā caitattathā sarvanāmasaṃjñāsūtre prapañcitam. atha pramāṇyantādabvidherudāharaṇamāha--strīpramāṇa iti. pramāṇaśabdo'tra karaṇalyuḍanto viśeṣyanighnaḥ. ṭittvānṅīp. bahuvrīhau sati appratyaye "yasyeti ce"ti īkāralope "strīpramāṇa" iti rūpam. pūrvapadasya tu nityastrīliṅgatvādabhāṣitapuṃskatvānna puṃvattvaprasaktiḥ. pradhānapūraṇyāmeveti. "striyāḥ puṃva"diti sūtre, "appūraṇī"ti sūtre ca pradhānapūraṇīgrahaṇaṃ kartavyamiti bhāvaḥ. nanu "kalyāṇīpañcamā rātraya" ityatra pañcamyā rātre samasyamānapadārthatvātkathaṃ prādhānyaṃ, bahuvrīheranyapadārthapradhānatvādityata āha--rātriḥ pūraṇī vācyā cetyuktodāharaṇe mukhyeti. "kalyāṇīpañcamā rātraya" ityuktodāharaṇe pañcānāṃ pūraṇī rātriḥ samasyamānapañcamīpadārthatve'pi anyapadārthasamudāya vaṭakatayā bahuvrīhisamāsavācyāpi bhavatīti kṛtvā mukhyā bhavatītyarthaḥ. udbhūtāvayavasya rātrisamudāyasya pradhānatve'pi taddhaṭakatayā yatā prathamādyāścataruāo rātrayaḥ samāsābhidheyāḥ, evaṃ pañcamyapi rātriḥ samāsābhidheyā bhavatīti samasyamānapañcamīpadārthasya anyapadārthānupravesātprādhānyamiti bhāvaḥ. anyatra tviti. "kalyāṇapañcamīkaḥ pakṣa" ityatra pūraṇyā rātreranyapadārthapraveśā'bhāvādaprādhānyādappratyayā'bhāve sati viśeṣo vakṣyata ityarthaḥ.

pramāṇīti. karaṇe lyuṭ. tadantasya viśeṣyaninghatvātstriyāṃ ṅīp. kathaṃ tarhi `pramāṇāyāṃ smṛtau' iti śābarabhāṣyamiti cet?. atra bhaṭṭāḥ—–`pramāṇamayate yāti mūlabhūtāṃ śruti yataḥ. kvībantādayatestasmātpramāṇa smṛtirucyate॥' ityāhuḥ. tatrā'yateḥ kvipi `hyasvasya piti kṛtī'ti tuki ṭābdurlabhaḥ, tathāpyāgamaśāstrasyā'nityatvāttuṅneti bodhyam. kvibivavācarati kvib, vijityartha iti vā vyākhyeyam. anye tu pramāṇaṃ vedastadvadācaratītyācārakvībantātpramāṇaśabdātpacādyaci ṭābityāhuḥ. pradhānapūraṇyā meveti. pradhāne kāryasaṃpratyayānnyāyasiddhamidam. nadyṛtaḥ. taparatvaṃ spaṣṭārtham.

appūraṇī pramāṇyoḥ 722, 5.4.116 pramāṇīti. karaṇe lyuṭ. tadantasya viśeṣyaninghatvātstriyāṃ ṅīp. kathaṃ tarhi "pramāṇāyāṃ smṛtau" iti śābarabhāṣyamiti cet(). atra bhaṭṭāḥ-----"pramāṇamayate yāti mūlabhūtāṃ śruti yataḥ. kvībantādayatestasmātpramāṇa smṛtirucyate॥" ityāhuḥ. tatrā'yateḥ kvipi "hyasvasya piti kṛtī"ti tuki ṭābdurlabhaḥ, tathāpyāgamaśāstrasyā'nityatvāttuṅneti bodhyam. kvibivavācarati kvib, vijityartha iti vā vyākhyeyam. anye tu pramāṇaṃ vedastadvadācaratītyācārakvībantātpramāṇaśabdātpacādyaci ṭābityāhuḥ. pradhānapūraṇyā meveti. pradhāne kāryasaṃpratyayānnyāyasiddhamidam. nadyṛtaḥ. taparatvaṃ spaṣṭārtham.