1/4:iha kasmāt na bhavati |
2/4:pūrvasmin deśe vasati iti |
3/4:na eṣaḥ deśaḥ |
4/4:deśaviśeṣaṇam etat |

diśāṃ śabdāḥ dikśabdāḥ. tebhyo dikśabdebhyo digdeśakāleṣu vartamānebhyaḥ saptamī. pañcamīprathamāntebhyaḥ astātiḥ pratyayo bhavati svārthe. yathāsaṅkhyam atra na iṣyate. purastād vasati. purastādāgataḥ. purastād ramaṇīyam. adhastād vasati. adhastādāgataḥ. adhastād ramaṇīyam. dikśabdebhyaḥ iti kim? aindryāṃ diśi vasati. saptamīpañcamīprathamābhyaḥ iti kim? pūrvaṃ grāmaṃ gataḥ. digdeśakālesu iti kim? pūrvasmin gurau vasati. ikārastakāraparitrāṇārthaḥ.

dikśabdebhyaḥ saptamīpañcamīprathamābhyo digdeśakāleṣvastātiḥ 5.3.27 diśāṃ śabdāḥ dikśabdāḥ. tebhyo dikśabdebhyo digdeśakāleṣu vartamānebhyaḥ saptamī. pañcamīprathamāntebhyaḥ astātiḥ pratyayo bhavati svārthe. yathāsaṅkhyam atra na iṣyate. purastād vasati. purastādāgataḥ. purastād ramaṇīyam. adhastād vasati. adhastādāgataḥ. adhastād ramaṇīyam. dikśabdebhyaḥ iti kim? aindryāṃ diśi vasati. saptamīpañcamīprathamābhyaḥ iti kim? pūrvaṃ grāmaṃ gataḥ. digdeśakālesu iti kim? pūrvasmin gurau vasati. ikārastakāraparitrāṇārthaḥ.

dikśabdebhyaḥsaptamīpañcamīprathamābhyo digdeśakāleṣvastātiḥ. , 5.3.27 "digdeśakāleṣu vatrtamānebhyaḥ" iti. kathaṃ punarthe diśāṃ śabdāste deśe kāle vatrtante? svabhāvāt(). yathaiva hi te diśa svabāvādeva vatrtante, na hetvantarāt(),; tathā deśakālayorapi. yadyavam(), triṣu vatrtamānāḥ kathaṃ diśā vyapadiśyante--dikśabdebhya iti? kathaṃ tarhi vyapadeṣṭavyam(), digdeśakālaśabdebhya iti? naitadasti; evaṃ hi vyapadeśasyaitat? phalam()--aindra()āṃ diśi nivasatītyatra mā bhūditi. etaccānyatamenāpi labhyata ityanenaiva vyāpadeśo yuktaḥ, yena vyapadeśālladhu sūtraṃ bhavati. diśā ca vyapadeśe laghu bhavati, dikśabdasyālpāctaratvāditi diśāṃ tena vyapadeśaḥ. evamapi dikśabdasya diśi vṛtteḥ viśeṣaṇamayuktam(), avasyaṃ hi dikśabdo diśi vatrtate, tatraivaṃ katrtavyam()--deśakālayoriti? naitadasti; evaṃ hru cyamāne satyupalakṣaṇameva hi dikśabdaḥ syāt(), pratyastu deśakālavṛttibhya eva syāt(), na digvṛttibhyaḥ. diggrahaṇe tu tebhyo'pi bhavati. iha tiruāo vibhaktayaḥ, trayaścārthā digādayaḥ, tatra sāmyādyathāsaṃkhyena bhavitavyam()--iti kasyacidbhrāntiḥ syāt(), atastāmapākartumāha--"yathāsaṃkhyamatra neṣyate" iti. tatkathamihekavacananirdeśe katrtavye bahuvacananirdeśaḥ? pratyekaṃ digādivṛtterbahulavibhaktyantāt? pratyayaḥ katrtavya iti sūcanārthaḥ. evañcāyaṃ bahulavibhaktyantāt? pratyayaḥ kṛto bhavati, yadi digvṛtterapi saptamīpañcamīprathamāntādeva bhavati--deśavṛtterapi, kālavṛtterapi. atha vā-"thā hetau ca" 5.3.26 ityataścakāro'nuvatrtate, sa ca śrutimeva samuccinoti. tena digādivṛtteḥ pratyekaṃ saptamīpañcamīprathamāntāt? pratyayo bhavati, na yatāsaṃkhyam()! yathāsaṃkhyaṃ hi samuccayo virudhyateta. atha vā--"svaritatve sati yathāsaṃkhyaṃ bhavati" ityuktam(), na ceha yathāsaṃkhyārthaṃ svaritatvaṃ pratijñāyeta, tena yathāsaṃkyaṃ na bhaviṣyati. "purastāvadhastāt()" iti. pūrvādharaśabdābhyāmastātiḥ. "astāti ca" 5.3.40 iti vakṣyamāṇena yathāsaṃkhyaṃ pur(), adha--ityetau pūrvādharaśabdayorādeśau. "aindra()āṃ diśi vasati" iti. aindrīśabdaḥ sāmānyenendrasambandhivastumātramācaṣṭe, dikśabdasannidhau tu diśi vatrtate, tena dikśabda iti loke na prasiddha itadi na bhavatyataḥ pratyayaḥ. "pūrvaṃ grāmaṃ gataḥ" iti. pūrvaśabdo'tra grāmasya deśātmakatvāddeśe vatrtate, na tvatra saptamyādivibhaktyantaḥ, kiṃ tu dvitīyānta. "pūrvasmin? gurau vasati" iti pūrvaśabdo'tra digādyupalakṣite gurau vatrtate, na digādiṣu॥

atha prāgivīyaprakaraṇamārabhyate–dikchabdebhyaḥ. saptamyādyantebhya iti. saptamīpañcamīprathamāntebhya ityarthaḥ. rūḍhebhya iti. śabdagrahaṇalabhyamidam. astātipratyaye ikāra uccāraṇārthaḥ. takārāntaḥ pratyayaḥ. `saṅkhyāyā vidhārthe dhe'ti sūtraparyantamidaṃ sūtramastātivarjanamanuvartate. atra vibhaktīnāṃ digādīnāṃ ca na yathāsaṅkhyaṃ, vyākhyānāt.

dik?śabdebhyaḥ saptamīpañcamīprathamābhyo digdeśakāleṣvastātiḥ , 5.3.27 atha prāgivīyaprakaraṇamārabhyate--dikchabdebhyaḥ. saptamyādyantebhya iti. saptamīpañcamīprathamāntebhya ityarthaḥ. rūḍhebhya iti. śabdagrahaṇalabhyamidam. astātipratyaye ikāra uccāraṇārthaḥ. takārāntaḥ pratyayaḥ. "saṅkhyāyā vidhārthe dhe"ti sūtraparyantamidaṃ sūtramastātivarjanamanuvartate. atra vibhaktīnāṃ digādīnāṃ ca na yathāsaṅkhyaṃ, vyākhyānāt.

dik?śabdebhyaḥ saptamīpañcamīprathamābhyo digdeśakāleṣvastātiḥ 1484, 5.3.27 digdeśakāleṣviti. yatāsaṅkhyamatra neṣyate, asvaritatvāt.