1/34:chaprakaraṇe anekapadāt api |*
2/34:chaprakaraṇe anekapadāt api iti vaktavyam |
3/34:iha api yathā syāt : asyavāmīyam , kayāśubhīyam |
4/34:kim punaḥ kāraṇam na sidhyati |
5/34:aprātipadikatvāt |
6/34:siddham tu prātipadikavijñānāt |*
7/34:siddham etat |
8/34:katham |
9/34:prātipadikavijñānāt |
10/34:katham prātipadikavijñānam |
11/34:svam rūpam śabdasya aśabdasañjñā iti vacanāt |*
12/34:svam rūpam śabdasya aśabdasañjñā bhavati iti |
13/34:evam yaḥ asau āmnāye asyavāmaśabdaḥ paṭhyate saḥ asya padārthaḥ |
14/34:kim punaḥ anye āmnāyaśabdāḥ anye ime |
15/34:om iti āha |
16/34:kutaḥ etat |
17/34:āmnāyaśabdānām anyabhāvyam svaravarṇānupūrvīdeśakālaniyatatvāt |*
18/34:svaraḥ niyataḥ āmnāye asyavāmaśabdasya |
19/34:varṇānupūrvī khalu api āmnāye niyatā asyavāmaśabdasya |
20/34:deśaḥ khalu api āmnāye niyataḥ |
21/34:śmaśāne na adhyeyam |
22/34:catuṣpathe na adhyeyam iti |
23/34:kālaḥ khalu api āmnāye niyataḥ |
24/34:na amāvāsyāyām na caturdaśāyām iti |
25/34:padaikadeśasubalopadarśanāt ca |*
26/34:padaikadeśaḥ khalu api āmnāye dṛśyate |
27/34:asyavāmīyam |
28/34:nanu ca eṣaḥ sublopaḥ syāt |
29/34:subalopadarśanāt ca |
30/34:subalopaḥ khalu api dṛśyate |
31/34:asyavāmīyam iti |
32/34:yadi tarhi anye āmnāyaśabdāḥ anye ime matvarthaḥ na upapadyate |
33/34:asyavāmaśabdaḥ asmin asti iti |
34/34:na sañjñā sañjñinam vyabhicarati |

matau iti matvartha ucyate. prātipadikān matvarthe chaḥ pratyayo bhavati sūkte sāmani ca abhidheye. matvarthagrahaṇena samarthavibhaktiḥ, prakṛtiviśeṣanaṃ, pratyayārthaḥ iti sarvam ākṣipyate. acchāvākaśabdo 'sminniti acchāvākīyaṃ sūktam. mitrāvaruṇīyam. yajñāyajñīyaṃ sāma. vāravantīyam. anukaranaśabdāśca svarūpāmātrapradhānāḥ pratyayam utpādayanti. tena anekapadādapi siddham. asyavamīyam. kayāṣubhīyam.

matau chaḥ sūktasāmnoḥ 5.2.59 matau iti matvartha ucyate. prātipadikān matvarthe chaḥ pratyayo bhavati sūkte sāmani ca abhidheye. matvarthagrahaṇena samarthavibhaktiḥ, prakṛtiviśeṣanaṃ, pratyayārthaḥ iti sarvam ākṣipyate. acchāvākaśabdo 'sminniti acchāvākīyaṃ sūktam. mitrāvaruṇīyam. yajñāyajñīyaṃ sāma. vāravantīyam. anukaranaśabdāśca svarūpāmātrapradhānāḥ pratyayam utpādayanti. tena anekapadādapi siddham. asyavamīyam. kayāṣubhīyam.

matau chaḥ sūktasāmnoḥ. , 5.2.58 "matau" iti matvartha ucyate; sāhacaryāt(). "matvarthena" ityādi. samarthavibhaktiḥ prathamā, prakṛtiviśeṣaṇam()--astitvam(), pratyayārthaḥ--asyāsminniti ca, sarvametanmatvarthagrahaṇena "ākṣipyate" iti. sannidhāpyate, upasthāpyata ityarthaḥ. yuktaṃ yanmatubgrahaṇe pratyayārtha ākṣipyate; tasya tadviṣayatvāt(). samarthavibhaktyādi kathamākṣipyate? arthasāhacaryāt()॥ atha vā pradhānānuvṛttitvāddguṇānām(), prādhānyena pratyayārtha upasthāpite pratyayasāmathryāt? tadapi guṇabhūtamupasthāpyata eva. ihāsyavāmādiśabdo'nekapadāntatvādvākyam(). vākyasya cārthavatsamudāyānāṃ samāsagrahaṇaṃ niyamārthamiti prātipadikasaṃjñā nāsti, atastebhyo na prāpnoti; aprātipadikatvāditi yaścodayet(), taṃ pratyāha-"anukaraṇaśabdāśca" ityādi. anukaraṇagrahaṇena ca vākyatvamasyavāmaprabhṛtīnāṃ nirasyati. na hranukaraṇaśabdānāmavayavabhūtāni padāni santi, tatkutasteṣāṃ vākyatvam()? yataḥ prātipadikasaṃjñā na syāt(). "svarūpamātrapradhānāḥ" ityanenārthavattvaṃ teṣāṃ darśayati. anarthakatve hrarthavataḥ prātipadikasaṃjñāvidhānāt? prātipadikatvaṃ na syāt(). tathā ca sa eva pratyayābhāvaḥ prasajyeta. mātraśabdo'rthāntaravyavacchedāya. svarūpamātraṃ pradhānamabhidheyaṃ yeṣāṃ te tathoktāḥ. caśabdo yasmādarthe. yasmādanukaraṇaśabdāḥ svarūpamātrapradhānāḥ pratyayamutpādayanti, tenānekadādapi pratyayākhyaṃ kāryaṃ siddham(); tasya prātipadikatvāt(). aprātipadakatvañca vākyatvādanarthakatvādvā bhavet(). na cāsyavāmaprabhṛtīnāṃ vākyatvam(); anukaraṇaśabdatvāt(). nāpyanarthakatvam(); svarūpamātreṇārthavattvāt. yadi hrasyavāmetyādāvanukaraṇaśabdenānekāni padānyasyāvayavabhūtāni santi tatkathaṃ tenānekapadādapi siddhamityuktam()? paraprasiddhyā padasya. asyavāmādayo'pyevam(). eṣāmanekāvayavāḥ prasiddhāḥ; tasmāt? tatprasiddhyaivamuktam(); na tu vidyamānānekapadatvāt(). atha kathamanukaraṇaśabdāḥ svarūpamātrapradānā bhavanti, yāvatānukāryameva teṣāmabhidheyam(), atastadeva pradhānasvarūpam()? naitadasti; iha hi prathamāsamarthādastinā samānādhikaraṇāt? pratyayo vidhīyate. anukaraṇaśabdāścānukriyamāṇenārthenārthavanto'pi pratyavamṛṣṭā itikaraṇena śabdaśabdena vā prathamāsamarthāstisamānādhikaraṇā bhavanti. arthe hi guṇībhūtānāṃ prathamāsamarthatvamastyupādhikatvañca nopapadyate. tathā hrasyavāmo'sminnastītyukte'nukaraṇapratyāyitasyānukāryasyaiva śattdasya prathamāsamarthatvamastyupādhikatvañca gamyate, na tvanukaraṇaśabdasya. tasmāditikaraṇena śabdaśabdena vā'vaśyambhāvo pratyavamarśaḥ. asyavāma ityasminnastyavāmaśabdo vāsminnastīti bhedānukriyamāṇapadārthatā nivatrtate, svarūpapadārthataivānujāyate. nanvevaṃ sati matvartho nopapadyate, anukāryā hrāmnāyaśabdāḥ sūktasāmnoḥ santi, na tu tadanukaraṇaśabdā laukikādayaḥ? naiṣa deṣaḥ; vākya svātantryahetoritikaraṇādeḥ sannidhau tena pratyavamṛśyamānā anukaraṇaśabdāḥ svarūpeṇārthavanto bhavanti, vṛttau tvanukāryeṇaiva; tatra svātantryahetoritikaraṇāderabhāvāt(). vṛttāveva sūktasāmanī samatvarthavattayā vaktumiṣṭe, na vākya iti kimatra nopapadyate! asyavāmaśabdo'sminnastyasyavāmīyam(). kayāṣubhāśabdo'sminnasti "kayāṣubhīyam()". yogaścāyaṃ matvarthīyānāmapavādaḥ॥

matau chaḥ. `matu'śabdo matvarthe lākṣaṇika ityāha matvarthe iti. acchā vākīyaṃ sūktamiti. acchāvākaśabdo'syāsti, asminnastīti vā vigrahaḥ. accāvākaśabdayuktamityarthaḥ. acchāvākaśabdācchabdasvarūpaparāt prathamāntācchaḥ. vāravantīyaṃ sāmeti. `a\ufffdāṃ natvā vāravanta'mityasyāmṛcyadhyūḍhamityarthaḥ. evamasyavāmīyamityapi. `asyavāmasye'tyasya ekadeśānukaraṇasyavāmeti. tasmācchaḥ. asyavāmaśabdasaṃyuktamityarthaḥ. `prakṛtivadanukaraṇa'mityasyā'nityātvātsupo na luk.

matau chaḥ sūktasāmnoḥ 1835, 5.2.58 matau chaḥ. "matu"śabdo matvarthe lākṣaṇika ityāha matvarthe iti. acchā vākīyaṃ sūktamiti. acchāvākaśabdo'syāsti, asminnastīti vā vigrahaḥ. accāvākaśabdayuktamityarthaḥ. acchāvākaśabdācchabdasvarūpaparāt prathamāntācchaḥ. vāravantīyaṃ sāmeti. "a()āṃ natvā vāravanta"mityasyāmṛcyadhyūḍhamityarthaḥ. evamasyavāmīyamityapi. "asyavāmasye"tyasya ekadeśānukaraṇasyavāmeti. tasmācchaḥ. asyavāmaśabdasaṃyuktamityarthaḥ. "prakṛtivadanukaraṇa"mityasyā'nityātvātsupo na luk.