Kāśikāvṛttī1: sam pra udityetebhyaḥ kaṭac pratyayo bhavati. cakārād veśca. saṅkaṭam. prakaṭam. See More
sam pra udityetebhyaḥ kaṭac pratyayo bhavati. cakārād veśca. saṅkaṭam. prakaṭam.
utkaṭam. vikaṭam. kaṭacprakaraṇe 'lābūtilomābhaṅgābhyo rajasyupasaṅkhyānam. alābūnāṃ
rajaḥ alābūkaṭam. tilakaṭam. umākaṭam. bhaṅgākaṭam. goṣṭhādayaḥ sthānādiṣu paśunām ādibhya
upasaṅkhyānam. gavāṃ sthānaṃ gogoṣṭham. mahiṣīgoṣṭham. saṅghāte kaṭac vaktavyaḥ.
avīnāṃ saṅghātaḥ avikaṭam. vistāre paṭac vaktavyaḥ. avipaṭam. dvitve goyugac.
uṣṭragoyugam. aśvagoyugam. prakṛtyarthasya ṣaṭtve ṣaṅgavac. hastiṣaṅgavam.
aśvaṣaṅgavam. vikāre snehe tailac. eraṇḍatailam. iṅgudītailam. tilatailam. bhavane
kṣetre ikṣvādibhyaḥ śākaṭaśākinau. ikṣuśākaṭam, ikṣuśākinam. mūlaśākaṭam,
mūlaśākinam.
Kāśikāvṛttī2: saṃpraudaś ca kaṭac 5.2.29 sam pra udityetebhyaḥ kaṭac pratyayo bhavati. cakārā See More
saṃpraudaś ca kaṭac 5.2.29 sam pra udityetebhyaḥ kaṭac pratyayo bhavati. cakārād veśca. saṅkaṭam. prakaṭam. utkaṭam. vikaṭam. kaṭacprakaraṇe 'lābūtilomābhaṅgābhyo rajasyupasaṅkhyānam. alābūnāṃ rajaḥ alābūkaṭam. tilakaṭam. umākaṭam. bhaṅgākaṭam. goṣṭhādayaḥ sthānādiṣu paśunām ādibhya upasaṅkhyānam. gavāṃ sthānaṃ gogoṣṭham. mahiṣīgoṣṭham. saṅghāte kaṭac vaktavyaḥ. avīnāṃ saṅghātaḥ avikaṭam. vistāre paṭac vaktavyaḥ. avipaṭam. dvitve goyugac. uṣṭragoyugam. aśvagoyugam. prakṛtyarthasya ṣaṭtve ṣaṅgavac. hastiṣaṅgavam. aśvaṣaṅgavam. vikāre snehe tailac. eraṇḍatailam. iṅgudītailam. tilatailam. bhavane kṣetre ikṣvādibhyaḥ śākaṭaśākinau. ikṣuśākaṭam, ikṣuśākinam. mūlaśākaṭam, mūlaśākinam.
Nyāsa2: saṃprodaśca kaṭac?. , 5.2.29 sasādhanakriyāvacanādupasargāt svārthe pratyaya iti See More
saṃprodaśca kaṭac?. , 5.2.29 sasādhanakriyāvacanādupasargāt svārthe pratyaya iti sarvaṃ pūrvavadeva veditavyam.
"alābūtilomā" ityādi. alābūprabhṛtibhyo rajasyabhidheye kaṭacpratyayasyopasaṃkhyānaṃ katrtavyam(). vikārapratyayānāmapavādaḥ; alābūprabhṛtīnāṃ yadrajastasya tadvikāratvāt().
"goṣṭhādayaḥ" ityādi. ādiśabdaḥ prakāre. paśunāmāni gośabdādīni, tebhyaḥ sthānādiṣvabhidheyeṣu goṣṭhajādayaḥ pratyayā vaktavyāḥ. "tasyedam()" 4.3.120 ityarthavivakṣāyāṃ sthānādiṣu goṣṭhajādayo vidhīyante. nanu "taddhitāḥ" (4.1.76) iti bahuvacanenaiva saṃgṛhītaṃ saṅghāte kaṭajityādi sarvam()? satyam(); anantaroktasyaiva vākyasya prapañco'yam(). "avikaṭam()" iti. atra "tasya samūhaḥ" 4.2.36 iti sāmūhike pratyayo kaṭaṭ().
"avipaṭam()" iti. prakīrṇānāmavīnāṃ vistāra ucyate.
dvāvuṣṭau "uṣṭragoyugam()". ṣaṅ hastino "hastiṣaṅgavam()"
iṅgudasya sneha "iṅgudatailam()". tilasya "rasāstilatailam()".
"bhavane kṣetre" ityādi. ikṣūṇāṃ bhavanaṃ kṣetra "mikṣuśākaṭam()". "ikṣuśākinam()". mūlasya bhavanaṃ kṣetraṃ "mūlaśākaṭam()". mūlaśākinam()॥
Bālamanoramā1: saṃprodaśca kaṭac. saṃ, pra, ut? ebhyaśca kriyāviśiṣṭasādhanavācibhyaḥ svārthe
Sū #1807 See More
saṃprodaśca kaṭac. saṃ, pra, ut? ebhyaśca kriyāviśiṣṭasādhanavācibhyaḥ svārthe
kaṭac syādityarthaḥ. cādverapi. saṃkaṭaṃ. saṃhatamityarthaḥ. nibiḍīkṛtamiti yāvat.
rūḍhaśabdā ete kathañcidvyutpādyāḥ. \r\nalābūtileti. alābū, tila, umā, bhaṅgā-
ityebhyaḥ ṣaṣṭha\ufffdntebhyorajasipaśināmabhyaḥ sthānādiṣvartheṣu goṣṭhajādayaḥ
pratyayā vaktavyā ityarthaḥ. goṣṭhajādīnāṃ pratyayānāṃ sthānādīnāṃ cārthānāṃ
prapañcanaparāṇi `saṅghāte kaṭaji'tyādīni `śākaṭaśākinā'vityantāni ṣaḍvārtikāni.
teṣu caturṣu `paśunāmabya' ityanuvatrtate. \r\naprasṛtāvayavaḥ samūhaḥ-
saṅghātaḥ.
prakṛtyarthagatadvitva ityarthaḥ. vṛṣagoyugamiti. dvyavayavakasaṅghāmitābhiprāyamekavacanam.
dvayaṃ yugmamityādivat. kecittu dvau vṛṣāvityarthe `vṛṣagoyuga'miti
svabhāvādekavacanaṃ viṃśatirityādivadityāhuḥ. evamuṣṭragoyugam. a\ufffdāṣaṅgavam.
Bālamanoramā2: saṃprodaścakaṭac 1807, 5.2.29 saṃprodaśca kaṭac. saṃ, pra, ut? ebhyaśca kriyāviś See More
saṃprodaścakaṭac 1807, 5.2.29 saṃprodaśca kaṭac. saṃ, pra, ut? ebhyaśca kriyāviśiṣṭasādhanavācibhyaḥ svārthe kaṭac syādityarthaḥ. cādverapi. saṃkaṭaṃ. saṃhatamityarthaḥ. nibiḍīkṛtamiti yāvat. rūḍhaśabdā ete kathañcidvyutpādyāḥ. alābūtileti. alābū, tila, umā, bhaṅgā-ityebhyaḥ ṣaṣṭha()ntebhyorajasipaśināmabhyaḥ sthānādiṣvartheṣu goṣṭhajādayaḥ pratyayā vaktavyā ityarthaḥ. goṣṭhajādīnāṃ pratyayānāṃ sthānādīnāṃ cārthānāṃ prapañcanaparāṇi "saṅghāte kaṭaji"tyādīni "śākaṭaśākinā"vityantāni ṣaḍvārtikāni. teṣu caturṣu "paśunāmabya" ityanuvatrtate. aprasṛtāvayavaḥ samūhaḥ-saṅghātaḥ.prasṛtāvayavasstu vistāraḥ. dvitva iti. prakṛtyarthagatadvitva ityarthaḥ. vṛṣagoyugamiti. dvyavayavakasaṅghāmitābhiprāyamekavacanam. dvayaṃ yugmamityādivat. kecittu dvau vṛṣāvityarthe "vṛṣagoyuga"miti svabhāvādekavacanaṃ viṃśatirityādivadityāhuḥ. evamuṣṭragoyugam. a()āṣaṅgavam.
Tattvabodhinī1: saṃprodaśca. kriyāviśiṣṭasādhanavācakātsvārthe pratyayaḥ. saṅkaṭaṃ=saṃhatam.
sa Sū #1395 See More
saṃprodaśca. kriyāviśiṣṭasādhanavācakātsvārthe pratyayaḥ. saṅkaṭaṃ=saṃhatam.
saṃbādha ityarthaḥ. prakaṭaṃ=prājñātam. prakāśata ityarthaḥ. utkaṭam=udbhūtaṃ.
vikaṭaṃ=vikṛtaṃ,. rūḍhaśabdāścaite kathaṃcidvyutpādyante.\r\nalābūtilomābhaṅgābhyo
rajasyupasaṅkhyānam. alābūkaṭamiti. ebhyaḥ pañcabhyo rajasyabhidheye kaṭacpratyayo bhavati.
rajaso vikāratvādvikārapratyayānāmapavādo'yam. alābūkaṭamiti. `orañ'`mayaḍvaitayo'riti
mayaḍveha prāptaḥ. tilakaṭamiti. `asaṃjñāyāṃ tilayavābhyā'miti mayaṭ prāptaḥ.
umāśabdāddhṛtāditvādantodāttāt `anudātādeśce'tyañ, `umorṇayove'ti vuñca
prāptaḥ. bhaṅgāśabdāt `tṛṇadhānyānāṃ ca vdyaṣā'mityādyudāttatvādaṇḍamayaḍvā
prāpta ityevaṃ yathāsaṃbhavaṃ pratyayaprāptirūhrāṃ. haradattastu—tilaśabdasya
ghṛtāditvādantodāttatvamaṅgīkṛtya tataḥ `anudāttādeśce'tyañ, `asaṃjñāyāṃ
tilayavābhyā'miti mayaḍvā prāpta ityāha. tatra tilaśabdasya ghṛtāditvakalpanebījaṃ
cintyam. `tṛṇadhānyānāṃ ca vdyāṣā'miti phiṭsūtreṇādyudāttasyaiva
nyāyyatvāt.`tilāśca me'ityatra tathaiva vede pāṭhācca.
paśunāmabhyaḥ. goṣṭhajādaya iti. `saṅghāte kaṭa'jityādīnyasyaiva prapañcaḥ.
ihobhayatrā''diśabdaḥ prakāre. paśunāmabhya iti. `paśunāmādibhyaḥ'iti bhāṣme pracuraḥ
pāṭhaḥ. gavāṃ sthānamiti. `tasyeda'mityatrārthe `sarvatra gorajādiprasaṅge'iti yati
prāpte goṣṭhac.
prasṛtāvayavastu—bistāraḥ. kaṭhacpaṭacau dvāvapi sāmūhikānāmapavādau.
goyugac. dvitve iti. prakṛtyarthasya dvitve dyotya ityarthaḥ.
uṣṭragoyugamiti. dvayaṃ yugmamityādivaddvyavayavasaṅghātaprādhānyādekavacanam.
evamagre'pi.
Tattvabodhinī2: saṃprodaśca kaṭac 1395, 5.2.29 saṃprodaśca. kriyāviśiṣṭasādhanavācakātsvārthe pr See More
saṃprodaśca kaṭac 1395, 5.2.29 saṃprodaśca. kriyāviśiṣṭasādhanavācakātsvārthe pratyayaḥ. saṅkaṭaṃ=saṃhatam. saṃbādha ityarthaḥ. prakaṭaṃ=prājñātam. prakāśata ityarthaḥ. utkaṭamudbhūtaṃ. vikaṭaṃ=vikṛtaṃ,. rūḍhaśabdāścaite kathaṃcidvyutpādyante.alābūtilomābhaṅgābhyo rajasyupasaṅkhyānam. alābūkaṭamiti. ebhyaḥ pañcabhyo rajasyabhidheye kaṭacpratyayo bhavati. rajaso vikāratvādvikārapratyayānāmapavādo'yam. alābūkaṭamiti. "orañ""mayaḍvaitayo"riti mayaḍveha prāptaḥ. tilakaṭamiti. "asaṃjñāyāṃ tilayavābhyā"miti mayaṭ prāptaḥ. umāśabdāddhṛtāditvādantodāttāt "anudātādeśce"tyañ, "umorṇayove"ti vuñca prāptaḥ. bhaṅgāśabdāt "tṛṇadhānyānāṃ ca vdyaṣā"mityādyudāttatvādaṇḍamayaḍvā prāpta ityevaṃ yathāsaṃbhavaṃ pratyayaprāptirūhrāṃ. haradattastu---tilaśabdasya ghṛtāditvādantodāttatvamaṅgīkṛtya tataḥ "anudāttādeśce"tyañ, "asaṃjñāyāṃ tilayavābhyā"miti mayaḍvā prāpta ityāha. tatra tilaśabdasya ghṛtāditvakalpanebījaṃ cintyam. "tṛṇadhānyānāṃ ca vdyāṣā"miti phiṭsūtreṇādyudāttasyaiva nyāyyatvāt."tilāśca me"ityatra tathaiva vede pāṭhācca.goṣṭhajādayaḥ sthānādiṣu paśunāmabhyaḥ. goṣṭhajādaya iti. "saṅghāte kaṭa"jityādīnyasyaiva prapañcaḥ. ihobhayatrā''diśabdaḥ prakāre. paśunāmabhya iti. "paśunāmādibhyaḥ"iti bhāṣme pracuraḥ pāṭhaḥ. gavāṃ sthānamiti. "tasyeda"mityatrārthe "sarvatra gorajādiprasaṅge"iti yati prāpte goṣṭhac.saṅghāte kaṭac. saṅghāta iti. aprasṛtākyavaḥ samūhaḥ--saṅghātaḥ. prasṛtāvayavastu---bistāraḥ. kaṭhacpaṭacau dvāvapi sāmūhikānāmapavādau.dvitve goyugac. dvitve iti. prakṛtyarthasya dvitve dyotya ityarthaḥ. uṣṭragoyugamiti. dvayaṃ yugmamityādivaddvyavayavasaṅghātaprādhānyādekavacanam. evamagre'pi.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents