Kāśikāvṛttī1:
vyākhyāyate 'nena iti vyākhyānaṃ, vyākhyātavyasya nāma vyākhyātavyanāma. tasya i
See More
vyākhyāyate 'nena iti vyākhyānaṃ, vyākhyātavyasya nāma vyākhyātavyanāma. tasya iti
ṣaṣṭhīsamarthāt vyākhayātavyanāmnaḥ prātipadikād vyākhyāne 'bhidheye yathāvihitaṃ
pratyayo bhavati tatra bhave ca. vākyārthasamīpe cakāraḥ śrūyamāṇaḥ pūrvavākhyārtham eva
samuccinoti tatra bhava 4-3-53 iti. supāṃ vyākhyānaḥ saupo granthaḥ. taiṅaḥ.
kārttaḥ. supsu bhavaṃ saupam. taiṅam. kārtam. vyākhyātavyanāmnaḥ iti kim?
pātaliputrasya vyākhyānī sukośalā, pāṭaliputraḥ sukośalayā vyākhyāyate, evaṃ
saṃniveśaṃ pāṭaliputram iti, na tu pāṭaliputro vyākhyātavyanāma. bhavavyākhyānayor
yugapadadhikāro 'pavādavidhānārthaḥ. kṛtanirdeśau hi tau.
Kāśikāvṛttī2:
tasya vyākhyāna iti ca vyākhyātavyanāmnaḥ 4.3.66 vyākhyāyate 'nena iti vyākhyān
See More
tasya vyākhyāna iti ca vyākhyātavyanāmnaḥ 4.3.66 vyākhyāyate 'nena iti vyākhyānaṃ, vyākhyātavyasya nāma vyākhyātavyanāma. tasya iti ṣaṣṭhīsamarthāt vyākhayātavyanāmnaḥ prātipadikād vyākhyāne 'bhidheye yathāvihitaṃ pratyayo bhavati tatra bhave ca. vākyārthasamīpe cakāraḥ śrūyamāṇaḥ pūrvavākhyārtham eva samuccinoti tatra bhava 4.3.53 iti. supāṃ vyākhyānaḥ saupo granthaḥ. taiṅaḥ. kārttaḥ. supsu bhavaṃ saupam. taiṅam. kārtam. vyākhyātavyanāmnaḥ iti kim? pātaliputrasya vyākhyānī sukośalā, pāṭaliputraḥ sukośalayā vyākhyāyate, evaṃ saṃniveśaṃ pāṭaliputram iti, na tu pāṭaliputro vyākhyātavyanāma. bhavavyākhyānayor yugapadadhikāro 'pavādavidhānārthaḥ. kṛtanirdeśau hi tau.
Nyāsa2:
tasya vyākhyāna iti ca vyākhyātavyanāmnaḥ. , 4.3.66 "{ tasya vyākhyāne- iti
See More
tasya vyākhyāna iti ca vyākhyātavyanāmnaḥ. , 4.3.66 "{ tasya vyākhyāne- iti sūtrabhāgaḥ}tasya vyākhyānam" iti. vyākhyāyate'neneti vyākhyānam, karaṇe lyuṭ. cakārāt "tatra bhave ca" iti. nanu ca vyākhyānaṃ pratyayārthaḥ, tasya samīpe cakāraḥ śrūyata iti pratyayārthamātrasyaiva samānajātīyasya tenānukarṣaṇaṃ nyāyyam, na tu samarthavibhakterapi; samānajātīyasya tu cakāraḥ samuccayaṃ karoti, yathā-- "kedārādyañca" 4.2.39 iti; pratyayasamīpavarttinā cakāreṇa pratyaya eva samuccīyate, yathā-- "ṭhañ kavacinaśca" 4.2.40 pādānāt pūrvasyāḥ samarthavibhakternivṛttau satyāṃ bhavārthe'pi ṣaṣṭīsāmathryādeva pratyayo yuktaḥ-- tadayuktamuktam; tatra bhave ceti, tasya bhave ceti vaktuṃ yuktam? ityata āṅa-- "vākyārthasamīpe" ityādi. ihetirakaraṇena tasya vyākhyāna ityeṣo'rthaḥ pratyavamṛśyate. na tu vyākhyānapratyayārthaḥ. tasmāditikaraṇāntataramuccāritaścakārastatpratyayavamṛṣṭasya vākyārthasyaiva samīpe śrūyamāṇastulyajātayīmeva vākyārthaṃ samuccinoti. tena bhavārthe saptamīsāmathryādeva eva kṛtaḥ; anyathā hi "tasya vyākhyāne ca" ityevaṃ brāūyāt. kaḥ punarasau vākyārtha ityāha-- "tatra bhave" iti.
"na tu pāṭalīputraśabdo vyākhyātavyanāma" iti. nanu ca pāṭaliputraḥ kośalayā vyākhyāyate, niyataṃ tena vyākhyātavyena bhavitavyam, anyathā tasya vyākhyānī sukośalā na syāt. tasya vyākhyānasya pāṭaliputraśabdo vyākhyātavyanāma bhavatīti bhāvaḥ? naitadasti; yadīha vyākhyātavyamabhipretam, na tasyaitannāma bhavatīti bhāvaḥ. kiñceha vyākhyātavyamabhipretam? yadvyākhyātavyatayā loke prasiddhataram. kuta etat? vyākhyātavyanāmagrahaṇāt. iha hi vyākhyātavyanāmagrahaṇaṃ vyākhyātavyārthaṃ tu na katrtavyameva;vināpi hi tena vyākhyāvyanāmna eva pratyayasiddheḥ. tathā hi "tasya " iti tasya pratiyogivyākhyānamupāttam. tacca vyākhyātavyasyaiva sambhavati, nānyasya. tasmādyadyattasay vyākhyātavyaṃ sāmathryāttadeva tasyetyanena ṣaṣṭha()ntenopādīyata iti vijñāyate. tataścāntareṇāpi vyākhyāvyanāmagrahaṇaṃ vyākhyātavyanāmābhidhāyina eva pratyayo bhaviṣyatīti kiṃ vyākhyātavyanāmagrahaṇena? tat kriyate vyākhyatavyatayā loke yaḥ prasiddhastadabhidhāyina eva pratyayo yathā syādityevamartham. vyākaraṇādayo granthaviśeṣā loke prasiddhāḥ, na te pāṭaliputrādayaḥ. evamapi nāmagrahaṇaṃ na katrtavyam, vyākhyatavyagrahaṇasāmathryādeva hi vyākhyātavyatayā prasiddhatarebhyaḥ pratyayo labhyata eva? naitadasti;vyākhyāne hi pratyayārthe vyākhyānādeva vyākhyātavyavācinaḥ pratyaye siddhe punavryākhyātavyagrahaṇasāmathryāda vyākhyātavyatayā ye prasiddhāstebyaḥ pratyayo labhyate, na tu tatra bhave; tatra sāmathryābhāvāt. bhave'pi cārthe tatra vyākhyātayā prasiddhatarāḥ, tadabhidhāyibhya eva pratyaya iṣyata iti; na tu yataḥ kutaścit. tasmādbhavādhikāre rūḍha()upasaṃgrahārthaṃ nāmagrahaṇaṃ katrtavyam.
atha kimarthaṃ bhavavyākhyānayoryugapadadhikāraḥ kriyate? ityāha-- "bhavavyākhyānayoḥ" ityādi. ṭhañādīnapavādānatrābhidhāsyāmītyevamartho yugapadanayoradhikāraḥ. nanu kimucyate-- apavādavidhānārthaṃ iti; prakṛtānāmaṇādīnāṃ pratyayānāmarthanirdeśo yathā syāt? ityata āha-- "kṛtanirdaśau hi tau" iti. kṛtanirdeśau hi tāvarthau. ekaḥ "tatra bhavaḥ" iti, aparaḥ "tasyedam" iti. tasyedaṃviśeṣatvādvyākhyānasya॥
Bālamanoramā1:
tasya vyākhyāna iti ca. vyākhyāyate aneneti vyākhyāno granthaḥ, karaṇe lyuṭ.
ta Sū #1424
See More
tasya vyākhyāna iti ca. vyākhyāyate aneneti vyākhyāno granthaḥ, karaṇe lyuṭ.
tasya vyākhyāna iti vigrahe vyākhyātavyagranthapratipādakātṣaṣṭha\ufffdntāt, bhava
ityarthe ca saptamyantādyathāvihitaṃ pratyayāḥ syurityarthaḥ. cakāraḥ `tatra bhavaḥ'
ityasya samuccayārthaḥ. saupa iti. autsargiko.ñaṇ. taiṅa iti. tiṅāṃ vyākhyāno grantha
ityarthaḥ. kārta iti. kṛtā vyākhyāna ityarthaḥ. aṇi ādivṛddhau raparatvam. bhavārthe
udāharati–saupamiti. naca `tasyedaṃ' `tatra bhavaḥ' ityābhyāmeva bhāṣye spaṣṭam.
Bālamanoramā2:
tasya vyākhyāna iti ca vyākhyātavyanāmna 1424, 4.3.66 tasya vyākhyāna iti ca. vy
See More
tasya vyākhyāna iti ca vyākhyātavyanāmna 1424, 4.3.66 tasya vyākhyāna iti ca. vyākhyāyate aneneti vyākhyāno granthaḥ, karaṇe lyuṭ. tasya vyākhyāna iti vigrahe vyākhyātavyagranthapratipādakātṣaṣṭha()ntāt, bhava ityarthe ca saptamyantādyathāvihitaṃ pratyayāḥ syurityarthaḥ. cakāraḥ "tatra bhavaḥ" ityasya samuccayārthaḥ. saupa iti. autsargiko.ñaṇ. taiṅa iti. tiṅāṃ vyākhyāno grantha ityarthaḥ. kārta iti. kṛtā vyākhyāna ityarthaḥ. aṇi ādivṛddhau raparatvam. bhavārthe udāharati--saupamiti. naca "tasyedaṃ" "tatra bhavaḥ" ityābhyāmeva bhāṣye spaṣṭam.
Tattvabodhinī1:
tasya vyākhyāna iti ca. vyākhyāyate yena sa vyākhyānaḥ. karaṇe luṭ. `iti'ś Sū #1114
See More
tasya vyākhyāna iti ca. vyākhyāyate yena sa vyākhyānaḥ. karaṇe luṭ. `iti'śabdo
vākyārtha parāmṛśati. tatsamīpe śrūyamāṇaścakāraḥ `tatra bhavaḥ'iti vākyārthamākṣipati.
vyākhyātavyasya=granthasya nāma=pratipādakaṃ, tacca śaktyā lakṣaṇaya vetya
[tra]nāgrahaḥ. tathā ca `ṣaṣṭa\ufffdntāvdyakhyānakaraṇārthe, saptanyantāttu
bhavārthe, vyākhyātavyasya granthasya pratipādakātpratyayāḥ syu'riti sūtrārthaḥ.
vyākhyātavyasya nāmnaḥ kim?. pāṭaliputrasya vyākhyānī sukosalā. pāṭaliputraṃ hi
tayā vyākhyāyate `īdṛksaṃniveśaviśiṣṭa'miti. na tvidaṃ vyākhyātavyasya nāma.
grantheṣveva vyākhyeyatvasya suprasiddhatvāt, nāmagrahaṇaṃ hi
prasiddhyupasṅgrahārthameva sūtre kṛtam.
Tattvabodhinī2:
tasya vyākhyāta iti ca vyākhyātavyanāmnaḥ 1114, 4.3.66 tasya vyākhyāna iti ca. v
See More
tasya vyākhyāta iti ca vyākhyātavyanāmnaḥ 1114, 4.3.66 tasya vyākhyāna iti ca. vyākhyāyate yena sa vyākhyānaḥ. karaṇe luṭ. "iti"śabdo vākyārtha parāmṛśati. tatsamīpe śrūyamāṇaścakāraḥ "tatra bhavaḥ"iti vākyārthamākṣipati. vyākhyātavyasya=granthasya nāma=pratipādakaṃ, tacca śaktyā lakṣaṇaya vetya[tra]nāgrahaḥ. tathā ca "ṣaṣṭa()ntāvdyakhyānakaraṇārthe, saptanyantāttu bhavārthe, vyākhyātavyasya granthasya pratipādakātpratyayāḥ syu"riti sūtrārthaḥ. vyākhyātavyasya nāmnaḥ kim(). pāṭaliputrasya vyākhyānī sukosalā. pāṭaliputraṃ hi tayā vyākhyāyate "īdṛksaṃniveśaviśiṣṭa"miti. na tvidaṃ vyākhyātavyasya nāma. grantheṣveva vyākhyeyatvasya suprasiddhatvāt, nāmagrahaṇaṃ hi prasiddhyupasṅgrahārthameva sūtre kṛtam.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents