Kāśikāvṛttī1: rāṣṭriyaḥ. avārapārīṇaḥ. śeṣe iti lakṣaṇaṃ ca adhikāraśca. cakṣuṣā gṛhyate cākṣu See More
rāṣṭriyaḥ. avārapārīṇaḥ. śeṣe iti lakṣaṇaṃ ca adhikāraśca. cakṣuṣā gṛhyate cākṣuṣaṃ
rūpam. śrāvaṇaḥ śabdaḥ. dṛṣadi piṣṭāḥ dārṣadāḥ saktavaḥ. ulūkhale kṣuṇṇaḥ aulūkhalo
yāvakaḥ. aśvairuhyate āśvo rathaḥ. caturbhiruhyate cāturaṃ śakaṭam. caturdaśyāṃ dṛśyate
cāturdaśaṃ rakṣaḥ iti.
Kāśikāvṛttī2: rāṣṭrāvārapārād ghakhau 4.2.93 rāṣṭriyaḥ. avārapārīṇaḥ. śeṣe iti lakṣaṇaṃ ca ad See More
rāṣṭrāvārapārād ghakhau 4.2.93 rāṣṭriyaḥ. avārapārīṇaḥ. śeṣe iti lakṣaṇaṃ ca adhikāraśca. cakṣuṣā gṛhyate cākṣuṣaṃ rūpam. śrāvaṇaḥ śabdaḥ. dṛṣadi piṣṭāḥ dārṣadāḥ saktavaḥ. ulūkhale kṣuṇṇaḥ aulūkhalo yāvakaḥ. aśvairuhyate āśvo rathaḥ. caturbhiruhyate cāturaṃ śakaṭam. caturdaśyāṃ dṛśyate cāturdaśaṃ rakṣaḥ iti.
Nyāsa2: rāṣṭrāvārapārādghakhau. , 4.2.92 rāṣṭraśabdāt "vṛddhācchaḥ"4.2.113 iti See More
rāṣṭrāvārapārādghakhau. , 4.2.92 rāṣṭraśabdāt "vṛddhācchaḥ"4.2.113 iti cche prāpte.avārapāraśabdādaṇi ghakhau vidhīyete. avārasya pāramavārapāramiti ṣaṣṭhīsamāsaḥ. rājadantādiṣu darśanāt pārāvāramityapi pakṣe bhavati. vigṛhītādviparītācca labhyate. vaktavyamevaitat. atha vā-- ekaśeṣo vijñāsyate, tatraikaḥ samudāyārethaḥ, aparo'vayavārtho bhaviṣyati. viparītasyāpi "ekārthānāṃ virūpāṇām" (1.2.64.vā.23) ityekaśeṣo na virudhyate, thā-- vakradaṇḍaśca kuṭiladaṇḍaśca kuṭiladaṇḍāviti, yathā ca yaṅlukāviti. nanu ca tasyaivaṃ prakṛtayo bhavanti, pañca rāṣṭrādiśabdāḥ,pratyayau tu dvau-- iti vaiṣamyāt saṃkhyātānudeśo na sidhyati? naiṣa doṣaḥ;nirdeśāpekṣaṃ hi yathāsaṃkhyatvam. nirdeśaśca dvayoreva tadapekṣayā prakṛte yathāsaṃkhyatvam. evaṃ pañcādyabheda upajāyate, na sa yathāsaṃkhyaṃ bādhate. yathā vuñādīnāñca gaṇāpekṣayā yathāsaṃkhyaṃ pravṛtte tu yathāsaṃkhyena pratyayotpattivelāyāṃ gaṇeṣu yadyapi prātipadikarūpāṇyasamasaṃkhyāni bhavanti, tathātrāpi yathāsaṃkhyaṃ na hīyate. kutaḥ punaravagatam-- ekaśeṣo'yamiti? vyākhyānāt.
"prakṛtiviśeṣopādānamātreṇa" iti. mātraśabdo jātādyarthavibhaktinirdeśasya ca vyavacchedāya॥
Laghusiddhāntakaumudī1: ābhyāṃ kramād ghakhau staḥ śeṣe. rāṣṭre jātādiḥ rāṣṭriyaḥ. avārapārīṇaḥ.
(avāra Sū #1072 See More
ābhyāṃ kramād ghakhau staḥ śeṣe. rāṣṭre jātādiḥ rāṣṭriyaḥ. avārapārīṇaḥ.
(avārapārādvigṛhītādapi viparītācceti vaktavyam). avārīṇaḥ. pārīṇaḥ. pārāvārīṇaḥ.
iha prakṛtiviśeṣād ghādayaṣṭyuṭyulantāḥ pratyayā ucyante teṣāṃ
jātādayor'thaviśeṣāḥ samartha vibhaktayaśca vakṣyante..
Laghusiddhāntakaumudī2: rāṣṭrāvārapārādghakhau 1072, 4.2.92 ābhyāṃ kramād ghakhau staḥ śeṣe. rāṣṭre jātā See More
rāṣṭrāvārapārādghakhau 1072, 4.2.92 ābhyāṃ kramād ghakhau staḥ śeṣe. rāṣṭre jātādiḥ rāṣṭriyaḥ. avārapārīṇaḥ. (avārapārādvigṛhītādapi viparītācceti vaktavyam). avārīṇaḥ. pārīṇaḥ. pārāvārīṇaḥ. iha prakṛtiviśeṣād ghādayaṣṭyuṭyulantāḥ pratyayā ucyante teṣāṃ jātādayor'thaviśeṣāḥ samartha vibhaktayaśca vakṣyante॥
Bālamanoramā1: rāṣṭrāvārapārāddhakhau. ābhyāmiti. rāṣṭraśabdādavārapāraśabdāccetyarthaḥ.
rāṣṭr Sū #1294 See More
rāṣṭrāvārapārāddhakhau. ābhyāmiti. rāṣṭraśabdādavārapāraśabdāccetyarthaḥ.
rāṣṭriya iti. rāṣṭre jātaḥ bhava ityādirartho yathāyathaṃ bodhyaḥ. dhasya iyaḥ. avārapārīṇa
iti. khasya īnādeśaḥ, ṇatvam.\r\navārapārādavigṛhītādapīti. avāraśabdātpāraśabdācca
pṛthagbhūtadādapi kho vaktavya ityarthaḥ. viparītācceti. pārā'vāraśabdādapītyarthaḥ. nanu
`sārṣṭāvārapāre'tyarabhya `vibhāṣā pūrvāhṇā'parāhṇābhyā'mityantaiḥ sūtrai
rāṣṭrādiśabdebhyaḥ prakṛtibhyaḥ śeṣe'rthe pratyayā vihitāḥ.
tasyāpatyamityādivadarthaviśeṣāstu na nirdiśyante, yatkiñcidvibhaktyantebhyo
rāṣṭrādiprakṛtiviśeṣebhyo ghādayaḥ ṭa\ufffduṭa\ufffdulantāḥ pratyayāḥ syuḥ,
`samarthānāṃ prathamādve'tthasyānupasthityā prathamoccāritavibhaktiviśeṣānupasthiteḥ.
kiṃca `tatra jātaḥ' ityādisūtreṣūttareṣu arthaviśeṣā eva nirdiṣṭāḥ. tatra
prathamoccāritasaptamyantāditattadvibhaktyantebhyaḥ sarvebhyaḥ sādhāraṇā aṇādaya eva
syuḥ. tatrāha–iha prakṛtītyādinā. `rāṣṭrāvāre'tyādisūtrāṇāṃ
prakṛtiviśeṣebhyaḥ kevalapratyayavidhīnāmarthaviśeṣavibhaktiviśeṣākāṅkṣāyāṃ, `tatra
jātaḥ' ityādi sūtrāṇāṃ ca kevalamarthaviśeṣanirdeśaparāṇāṃ `samarthānā'miti
sūtralabdhatattadvibhaktikaprakṛtiviśeṣāṇāṃ vidheyapratyayaviśeṣākāṅkṣāyāṃ
parasparamekavākyatve sati tatra jāta ityādyartheṣu
prathamoccāritatattadvibhaktyantebhyo rāṣṭrādiśabdebhyo ghādayaḥ ṭhyuṭhyulantāḥ
pratyayāḥ syuriti labhyata iti bhāvaḥ. rāṣṭrādyanyābhyastu prakṛtibhyo
jātādyartheṣu aṇādayaḥ sādhāraṇā bhavantyeva.
Bālamanoramā2: rāṣṭrā'vārapārāddhkhau 1294, 4.2.92 rāṣṭrāvārapārāddhakhau. ābhyāmiti. rāṣṭraśab See More
rāṣṭrā'vārapārāddhkhau 1294, 4.2.92 rāṣṭrāvārapārāddhakhau. ābhyāmiti. rāṣṭraśabdādavārapāraśabdāccetyarthaḥ. rāṣṭriya iti. rāṣṭre jātaḥ bhava ityādirartho yathāyathaṃ bodhyaḥ. dhasya iyaḥ. avārapārīṇa iti. khasya īnādeśaḥ, ṇatvam.avārapārādavigṛhītādapīti. avāraśabdātpāraśabdācca pṛthagbhūtadādapi kho vaktavya ityarthaḥ. viparītācceti. pārā'vāraśabdādapītyarthaḥ. nanu "sārṣṭāvārapāre"tyarabhya "vibhāṣā pūrvāhṇā'parāhṇābhyā"mityantaiḥ sūtrai rāṣṭrādiśabdebhyaḥ prakṛtibhyaḥ śeṣe'rthe pratyayā vihitāḥ. tasyāpatyamityādivadarthaviśeṣāstu na nirdiśyante, yatkiñcidvibhaktyantebhyo rāṣṭrādiprakṛtiviśeṣebhyo ghādayaḥ ṭa()uṭa()ulantāḥ pratyayāḥ syuḥ, "samarthānāṃ prathamādve"tthasyānupasthityā prathamoccāritavibhaktiviśeṣānupasthiteḥ. kiṃca "tatra jātaḥ" ityādisūtreṣūttareṣu arthaviśeṣā eva nirdiṣṭāḥ. tatra prathamoccāritasaptamyantāditattadvibhaktyantebhyaḥ sarvebhyaḥ sādhāraṇā aṇādaya eva syuḥ. tatrāha--iha prakṛtītyādinā. "rāṣṭrāvāre"tyādisūtrāṇāṃ prakṛtiviśeṣebhyaḥ kevalapratyayavidhīnāmarthaviśeṣavibhaktiviśeṣākāṅkṣāyāṃ, "tatra jātaḥ" ityādi sūtrāṇāṃ ca kevalamarthaviśeṣanirdeśaparāṇāṃ "samarthānā"miti sūtralabdhatattadvibhaktikaprakṛtiviśeṣāṇāṃ vidheyapratyayaviśeṣākāṅkṣāyāṃ parasparamekavākyatve sati tatra jāta ityādyartheṣu prathamoccāritatattadvibhaktyantebhyo rāṣṭrādiśabdebhyo ghādayaḥ ṭhyuṭhyulantāḥ pratyayāḥ syuriti labhyata iti bhāvaḥ. rāṣṭrādyanyābhyastu prakṛtibhyo jātādyartheṣu aṇādayaḥ sādhāraṇā bhavantyeva.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents