proktagrahaṇam anuvartate. chandāṃsi brāhmaṇāni ca proktapratyayāntāni tadviṣayāṇyeva bhavanti. adhyetṛveditṛratyayaviṣayāṇi. ananyabhāvo viṣayārthaḥ. tena svātantryam upādhyāntarayogo vakyaṃ ca nivartate. kaṭhena proktam adhīyate kaṭhāḥ. maudāḥ. paippalādāḥ. ārcābhinaḥ. vājasaneyinaḥ. brāhamaṇāni khalvapi tāṇḍinaḥ. bhālllavinaḥ. śāṭyāyaninaḥ. aitareyiṇaḥ. brāhmaṇagrahaṇaṃ kiṃ, yāvatā chanda eva tad? brāhmaṇaviśeṣapratipattyartham. iha tadviṣayatā mā bhūt, yājñavalkyena proktāni brāhmanṇāni yājñavalkyāni. saulabhāni. cakāro 'nuktasamuccayārthaḥ. kalpe kāśyapinaḥ. kauśikinaḥ. sūtre pārāśariṇo bhikṣavaḥ. śailālino naṭāḥ. karmandinaḥ. kṛśāśvinaḥ. chandobrāhmaṇāni iti kim? pāṇinīyaṃ vyākaraṇam. paiṅgī kalpaḥ.

chandobrāhamaṇāni ca tadviṣayāṇi 4.2.66 proktagrahaṇam anuvartate. chandāṃsi brāhmaṇāni ca proktapratyayāntāni tadviṣayāṇyeva bhavanti. adhyetṛveditṛratyayaviṣayāṇi. ananyabhāvo viṣayārthaḥ. tena svātantryam upādhyāntarayogo vakyaṃ ca nivartate. kaṭhena proktam adhīyate kaṭhāḥ. maudāḥ. paippalādāḥ. ārcābhinaḥ. vājasaneyinaḥ. brāhamaṇāni khalvapi tāṇḍinaḥ. bhālllavinaḥ. śāṭyāyaninaḥ. aitareyiṇaḥ. brāhmaṇagrahaṇaṃ kiṃ, yāvatā chanda eva tad? brāhmaṇaviśeṣapratipattyartham. iha tadviṣayatā mā bhūt, yājñavalkyena proktāni brāhmanṇāni yājñavalkyāni. saulabhāni. cakāro 'nuktasamuccayārthaḥ. kalpe kāśyapinaḥ. kauśikinaḥ. sūtre pārāśariṇo bhikṣavaḥ. śailālino naṭāḥ. karmandinaḥ. kṛśāśvinaḥ. chandobrāhmaṇāni iti kim? pāṇinīyaṃ vyākaraṇam. paiṅgī kalpaḥ.

chandobrāāhṛṇāni ca tadviṣayāṇi. , 4.2.65 "proktagrahaṇamanuvatrtate" iti. taccehārthāt prathamāntaṃ vijñāyate chandobrāāhṛṇānītyasya samānādhikaraṇārtham, ata āha-- chandāṃsi brāāhṛṇāni ca proktapratyayāntānīti bhavanti" (iti). svarūpagrahaṇamiha na bhavati. tathā hi -- proktagrahaṇamihānuvatrtate, na ca cchandobrāāhṛṇaśabdau proktapratyayāntau. tasmācchandobrāāhṛṇavācino ye śabdāḥ proktapratyayāntāste gṛhrante. kimarthaṃ punaridamucyate? iha proktapratyayāntasya bahuprakāratā labhyate. tathā hi kvacit tadantasya svātantryamupalabhyate, yatā-- pāṇininā proktaṃ pāṇinīyaṃ śāstram. proktārtha eva vṛttiḥ svātantryam. pāṇinīya śabdasya cātra proktārtha eva vṛttiḥ. kvacidupādhyantayogaḥ, yathā--- pāṇinīyaṃ mahat bhavatsu vihitamiti. kvacidvākyam-- pāṇinīyamadhīta iti. kvacid()vṛttiḥ. pāṇinīya iti. tadiha chandobrāāhṛṇānāmadhyetṛveditṛviṣayā vṛttiryathā syāt. prakārāntaraṃ mā bhūdityevamarthamidamucyate. "adhyetṛveditṛ" iti. adhyetṛveditṛpratyayo viṣayeṣāmiti bahuvrīhiḥ. "{ananyabhāvo--kāśikā, padamañjarī ca} anyatrabhāvo viṣayārthaḥ" iti. yathā matsyānāṃ jalaṃ viṣaya ityatrānanyatrabhāve viṣayaśabdo vatrtate, tathehāpi. etena yadyapi grāmasamudāyādiṣvartheṣu viṣayaśabdasya vṛttiḥ, tathāpīhānanyatrabhāve vatrtamānaḥ saṃgṛhrata iti darśayati. "tena"ityādinā ananyatrabhāvavṛttiśabdasya phalaṃ darśayati. evaṃ hratranyatrābhāvo bhavati yadi svātantryādi na bhavati. upādhyantarayogo mahattvādinā viśeṣeṇa sambaddhaḥ kaṭha iti. "kaṭhena proktam" iti. "kalāpi()auśabhyāyanāntavāsibhyaśca" 4.3.104 iti ṇiniḥ, tasya "kaṭhacarakālluk" 4.3.107, tataḥ kaṭhena proktamadhīte tadvedeti 4.2.58 punaraṇ, tasyāpi "proktālluk" 4.2.63 iti luk. "maudāḥ, paippalādāḥ" iti. "kalāpivaiśampāyanāntevāsibhyaśca" 4.3.104 iti ṇiniḥ-modena proktamiti, "kalāpino'ṇ" 4.3.108 ityaṇ, tadantāt "tadadhīte tadveda" 4.2.58 ityaṇ, tasya "proktālluk" 4.2.63 iti luk. "ācārbhinaḥ" iti. ṛcābhena proktamiti "kalāpivaiśamyāyanāntevāsibhyaśca" 4.3.104 iti ṇiniḥ, tadantāt "tadadhīte tadveda" 4.2.58 ityaṇ. "vājasaneyinaḥ" iti. vājasaneyena proktamiti. "śaunakādibhyaśchandasi" 4.3.106 iti ṇiniḥ, tadantāt "tadadhīte tadveda" 4.2.58 ityaṇ, tasya luk. "tāṇḍinaḥ" iti. tāṇḍyaśabdād()gargādi 4.1.105 yañantāt proktārthe "purāṇaprokteṣu brāāhṛṇakalpeṣu" 4.3.105 iti ṇiniḥ, "āpatyasya ca taddhite'nāti" 6.4.151 itiyalopaḥ. tataḥ "tadadhīte tadveda" 4.2.58 ityaṇ, tasya luk. "bhāllavinaḥ" iti. bhāllaviśabdādiḍhantāt proktārthe pūrvavaṇṇiniḥ,tadantāt tadveda 4.2.58 ityaṇ, tasya luk. śāṭa()āyaninaḥ" iti. śāṭa()śabdād()gargādi 4.1.105 yañantāt "yañiñośca" 4.1.101 iti phak,tataḥ proktārthe pūrvavaṇṇiniḥ, tadantāt "tadadhīte tadveda" 4.2.58 ityaṇ, tasya luk. "aitareyiṇaḥ" iti.aitareyaśabdāclubhrādiḍhagantāt 4.1.123 pūrvavaṇṇiniḥ, tataḥ "tadadhīte" 4.2.58 ityaṇ, tasyu luk. "brāāhṛṇaviśeṣapratipattyartham" iti. brāāhṛṇaviśeṣaḥ purāṇaproktatvam. tasya pratītiḥ = pratipattiryathā syādityevamarthaṃ brāāhṛṇagrahaṇam. "yājñavalkyāni" iti. yājñavalkyaśabdādgargādi 4.1.105 yañantāt proktārthe "kaṇvādibhyo gotre" 4.2.110 ityaṇ. "saulabhani" iti sulabhena proktānīti. pūrvavat "kalāpino'ṇ" 4.3.108 ityaṇ. atra svātantryaṃ bhavati. na hīha purāṇaproktatvamasti; idānīntena proktatvāt. "kāśyapinaṛḥ, kauśikinaḥ"iti. kaśyapena proktaḥ kalpaḥ, kauśikena prokkata iti. " kāśyapakauśikābhyāmṛṣibhyāṃ ṇiniḥ" 4.3.103, tadantāt "tadadhīte" 4.2.58 ityaṇ, tasya luk. "pāraśariṇaḥ, śailālinaḥ" iti. pārāśaryeṇa proktaṃ sūtram, śilālinā proktaṃ sūtram-- "pāraśaryaśilālibhyāṃ bhikṣunaṭasūtrayoḥ" 4.2.58 ityaṇ, tasya luk. "karmandinaḥ, kṛśā()iānaḥ" iti. karmandena proktaṃ sūtram, kṛśā()ona proktaṃ sūtramiti "karmandakṛśā()āādiniḥ" 4.3.111 tadantāt "tadadhīte tadveda" 4.2.58 ityaṇ, tasya luk. "paiṅgī kalpaḥ"iti. piṅgena proktaḥ kalpaḥ-- "purāṇaprokta" 4.3.105 ityādinā ṇiniḥ. tatra svātantryameva bhavati, na ca tadviṣayatā॥

chandobrāāhṛṇāni. chandāṃsi-mantrāḥ, brāāhṛṇāni-vidhivākyāni. teṣāṃ dvandvaḥ. veda iti yāvat, `mantrabrāāhṛṇorvedanāmadheya'miti smaraṇāt. `proktāllu'gityataḥ proktādityanuvartate. prathamābahuvacanena vipariṇamyate. proktapratyayāntānīti labhyate. tadāha–chandāṃsītyādinā. tadviṣayāṇītyatra tacchabdena adhyetṛveditṛpratyayā vivakṣitāḥ. tairviṣayaḥ=avinābhāvo yeṣāṃ tāna– tadviṣayāṇi. `ṣiñbandhane'. viśiṣya sayo-bandhaḥ-viṣayaḥ. avinā'bhāva iti yāvat. adhyetṛveditṛpratyayasaṃyuktānyeva syurityarthaḥ. phalitamāha–adhyetṛveditṛpratyayaṃ vineti. pāṇininā proktaṃ pāṇinīyaṃ vyākaraṇam. pāṇinīyāstadadhyetāro veditāro veti vadadhyetṛpratyayaṃ vināpi prayoge prāpte niyamārthamidam. kaṭheneti. kaṭhena proktamadhīyate ityarthe `kaṭhā' ityudāharaṇamiti bhāvaḥ. tadupapādayati–vaiśampāyaneti. kaṭhena proktamityarthe `tena prokta'mityaṇapavādaḥ `vaiśampāyanāntevāsibhyaśca' iti ṇinirityarthaḥ. tasyeti. ṇineḥ `kaṭhacarakāllu'gityanena lugityarthaḥ. evaṃca kaṭhena prokto vedabhāgaḥ kaṭha iti sthitam. tato'ṇiti. tasmālluptaproktapratyayakātkaṭhaśabdāttadadhīte iti aṇityarthaḥ. tasya proktāllugiti. tasya=adhyetraṇaḥ, `proktālluk' iti lugityarthaḥ. tathā ca kaṭhena proktamadhīyate kaṭhā ityevaṃ kaṭhaśabdasya luptaproktapratyayāntasya adhyetraṇā sahaiva prayogārhatā, natu tena vinā kevalaproktapratyayāntasyeti bhāvaḥ.

chandobrāāhṛṇāni ca tadviṣayāṇi 376, 4.2.65 chandobrāāhṛṇāni. chandāṃsi-mantrāḥ, brāāhṛṇāni-vidhivākyāni. teṣāṃ dvandvaḥ. veda iti yāvat, "mantrabrāāhṛṇorvedanāmadheya"miti smaraṇāt. "proktāllu"gityataḥ proktādityanuvartate. prathamābahuvacanena vipariṇamyate. proktapratyayāntānīti labhyate. tadāha--chandāṃsītyādinā. tadviṣayāṇītyatra tacchabdena adhyetṛveditṛpratyayā vivakṣitāḥ. tairviṣayaḥ=avinābhāvo yeṣāṃ tāna--tadviṣayāṇi. "ṣiñbandhane". viśiṣya sayo-bandhaḥ-viṣayaḥ. avinā'bhāva iti yāvat. adhyetṛveditṛpratyayasaṃyuktānyeva syurityarthaḥ. phalitamāha--adhyetṛveditṛpratyayaṃ vineti. pāṇininā proktaṃ pāṇinīyaṃ vyākaraṇam. pāṇinīyāstadadhyetāro veditāro veti vadadhyetṛpratyayaṃ vināpi prayoge prāpte niyamārthamidam. kaṭheneti. kaṭhena proktamadhīyate ityarthe "kaṭhā" ityudāharaṇamiti bhāvaḥ. tadupapādayati--vaiśampāyaneti. kaṭhena proktamityarthe "tena prokta"mityaṇapavādaḥ "vaiśampāyanāntevāsibhyaśca" iti ṇinirityarthaḥ. tasyeti. ṇineḥ "kaṭhacarakāllu"gityanena lugityarthaḥ. evaṃca kaṭhena prokto vedabhāgaḥ kaṭha iti sthitam. tato'ṇiti. tasmālluptaproktapratyayakātkaṭhaśabdāttadadhīte iti aṇityarthaḥ. tasya proktāllugiti. tasya=adhyetraṇaḥ, "proktālluk" iti lugityarthaḥ. tathā ca kaṭhena proktamadhīyate kaṭhā ityevaṃ kaṭhaśabdasya luptaproktapratyayāntasya adhyetraṇā sahaiva prayogārhatā, natu tena vinā kevalaproktapratyayāntasyeti bhāvaḥ. **** iti bālamanoramāyām raktādyarthaka prakaraṇam.****atha tanādayaḥ.atha uvikaraṇadhātavo nirūpyante. tanudhāturudit. "udito ve"ti prayojanam. tanādikṛñbhya uḥ. katrrarthe sārvadhātuke tanādibhyaḥ kṛñaśca upratyayaḥ syātsvārtheitrthaḥ. śapo'pavādaḥ. tanotīti. upratyayasya tipamāśritya guṇaḥ. tasādau tu ṅittvānna guṇaḥ. tanutaḥ. jho'ntādeśe kṛte "iko yaṇacī"ti yaṇ. tanvanti. tanoṣi tanuthaḥ. tanutha. tanomi. "lopaścā'syānyatarasyā"mityakāralopavikalpamabhipretyāha -- tanvaḥ tanuva iti. taṅyāha - tanute iti. tanvāte tanvate.tanuṣe tanvāthetanudhve. tanve tanuvahe - tanvahe tanumahe - tanhe. tatāneti. tenatuḥ. tenitha. tena. teniva. taṅyāha - tene iti. tenāt tenire. teniṣe tenāthe tenidhve. tene tenivahe tenimahe.tanitā. taniṣyati. taniṣyate. tanotu- tanutāt tanutām tanvatu. "utaścapratyayā"diti herlukaṃ matvāha -- tanviti. tanutāt tanutam tanuta. tanavāni. tanavāva tanavāma. atanot atanutām atanvan. atanoḥ. atanam, atanva- atanuva. tanuyāt. tanvīta. taniṣīṣṭa. "ato halāde"riti vṛddhivikalpaṃ matvā'‌'ha - atanīt atānīditi. ataniṣṭām ataniṣuḥ. atanīḥ ataniṣṭam ataniṣṭa. ataniṣam ataniṣva ataniṣma. vṛddhipakṣe atāniṣṭāmityādi. ataniṣyat. luṅastaṅi pratamaikavacane, madhyamapuruṣaikavacane ca viśeṣamāha ---

chandobrāāhṛṇāni. iha maṇḍūka plutyānuvṛttaṃ `proktā'diti pañcamyantaṃ jasantatvena vipariṇamyate, `chandobrāāhṛṇānī'tyanena sāmānādhikaraṇyāt. proktaśabdaśca proktārthake pratyaye lākṣaṇika ityāśayenāha— proktapratyayāntānīti. tadviṣayāṇīti. tacchabdena adhyetṛveditṛpratyayaḥ parāmṛśyate. viṣayaśabdastvalihānanyabhāvavācī na tu deśavācītyabhipretyeha—pratyayaṃ vinā na prayojyanītyartha iti. pāṇinīyaṃ pāṇinīyā itivadaniyamena prayoge prāpte niyamārthametaditi bhāvaḥ. chandograhaṇādeva siddhe brāāhṛṇagrahaṇaṃ cirantanaproktabrāāhṛṇānāmeva tadviṣayatvārtham. teneha na—yājñavalkyādayo hi pāṇinyapekṣayā nūtanā iti vṛttikṛtāṃ vyavahāraḥ. cakāro'nuktasamuccayārthaḥ. tena kāśyapinaḥ kausikina ityatra kalpe'pi tadviṣayatvaṃ siddham. `kāśyapakausikābhyāmṛṣibhyā'miti prokte ṇiniḥ, adhyetraṇo luk. chandobrāāhṛṇānīti kim?. pāṇinīyaṃ vyākaraṇam. \r\niti tattvabodhinyām raktādyarthakāḥ.

chandobrāāhṛṇāni ca tadviṣayāṇi 326, 4.2.65 chandobrāāhṛṇāni. iha maṇḍūka plutyānuvṛttaṃ "proktā"diti pañcamyantaṃ jasantatvena vipariṇamyate, "chandobrāāhṛṇānī"tyanena sāmānādhikaraṇyāt. proktaśabdaśca proktārthake pratyaye lākṣaṇika ityāśayenāha---proktapratyayāntānīti. tadviṣayāṇīti. tacchabdena adhyetṛveditṛpratyayaḥ parāmṛśyate. viṣayaśabdastvalihānanyabhāvavācī na tu deśavācītyabhipretyeha---pratyayaṃ vinā na prayojyanītyartha iti. pāṇinīyaṃ pāṇinīyā itivadaniyamena prayoge prāpte niyamārthametaditi bhāvaḥ. chandograhaṇādeva siddhe brāāhṛṇagrahaṇaṃ cirantanaproktabrāāhṛṇānāmeva tadviṣayatvārtham. teneha na---yājñavalkyādayo hi pāṇinyapekṣayā nūtanā iti vṛttikṛtāṃ vyavahāraḥ. cakāro'nuktasamuccayārthaḥ. tena kāśyapinaḥ kausikina ityatra kalpe'pi tadviṣayatvaṃ siddham. "kāśyapakausikābhyāmṛṣibhyā"miti prokte ṇiniḥ, adhyetraṇo luk. chandobrāāhṛṇānīti kim(). pāṇinīyaṃ vyākaraṇam. iti tattvabodhinyām raktādyarthakāḥ.atha rudhādayaḥ.