Kāśikāvṛttī1:
deśe ityeva. gartauttarapadāt deśavācinaḥ prātipadikāt chaḥ pratyayo bhavati śai
See More
deśe ityeva. gartauttarapadāt deśavācinaḥ prātipadikāt chaḥ pratyayo bhavati śaisikaḥ.
aṇo 'pavādaḥ. vāhīkagrāmalakṣaṇaṃ ca pratyayaṃ paratvād bādhate. vṛkagartīyam.
śṛgālagartīyam. śvāvidgartīyam. uttarapadagrahaṇaṃ bahucpūrvanirāsārtham.
bāhugartam.
Kāśikāvṛttī2:
gartauttarapadāc chaḥ 4.2.137 deśe ityeva. gartauttarapadāt deśavācinaḥ prātipa
See More
gartauttarapadāc chaḥ 4.2.137 deśe ityeva. gartauttarapadāt deśavācinaḥ prātipadikāt chaḥ pratyayo bhavati śaisikaḥ. aṇo 'pavādaḥ. vāhīkagrāmalakṣaṇaṃ ca pratyayaṃ paratvād bādhate. vṛkagartīyam. śṛgālagartīyam. śvāvidgartīyam. uttarapadagrahaṇaṃ bahucpūrvanirāsārtham. bāhugartam.
Nyāsa2:
gatrtotatrapadācchaḥ. , 4.2.136 avṛddhārtha vacanam. vṛddhāttu "vṛddhācchaḥ
See More
gatrtotatrapadācchaḥ. , 4.2.136 avṛddhārtha vacanam. vṛddhāttu "vṛddhācchaḥ" 4.2.113 ityanenaiva siddhamiti. sati tu vṛddhāvapi paratvādanenaiva bhavitavyam. "ano'pavādaḥ" iti. nāprāpte tasminnasyārambhāt. "vāhīkagrāmalakṣaṇañca" ityādi. yad()gatrtottarapadaṃ vāhīkavāci tato vāhīkagrāmalakṣaṇau ṭhaññiṭhau bādhittavāt paratvāccha eva bhavati, tasya gatrtottarapadamavakāśa iti. athottarapadagrahaṇaṃ kimartham, na gatrtāntādityevocyeta? ityāha-- "uttarapadagrahaṇam" ityādi. yadi gatrtāntādityucyeta tadā bahugatrta ityetasmādapi bahucpūrvāt syāt, bhavati hretad()gatrtāntam. uttarapadagrahaṇe tu sati na bhavati, na hretad()gatrtottarapadam. samāse hi satyetadbhavati-- pūrvapadamuttarapadamiti॥
"aṇāderapavādaḥ" iti. ādiśabdena vuñaḥ. tatra kāmaprasthaśabdāt "prasthapuravahāntācca" 4.2.121 iti prāptasya vṛño'pavādaḥ, śeṣebhyastvautsargikasyāṇaḥ. "sambhavāpekṣaṃ viśeṣaṇamiti. sambhavamapekṣata iti sambavāpekṣam. yeṣāṃ deśe cādeśe ca vṛttiḥ sambhavati gahādīnāṃ teṣāmevedaṃ viśeṣamamiti. etadubhayamapi viśeṣaṇamevārthāryaiḥ smaryate. "pṛthivīmadhyasya" ityādinā tadviśeṣaṃ darśayati. "caraṇasambandhena" ityādi. caraṇenārthena sambandhaścaraṇasambandhaḥ; tena karaṇena vāṇ bhavati. kiṃviśiṣṭaḥ? nivāsalakṣamaḥ. nivāso lakṣaṇaṃ yasya sa tathoktaḥ. kathaṃ nivāsalaśraṇaḥ? yaḥ pṛthivīmadhye nivāsabhūte vatrtamānāt madhyaśabdādbhavati, sa hi nivāsena lakṣyate. tadetaduktaṃ bhavati--pṛthivīmadhyanivāso'sya caraṇasyeti. yadāyamartho vijñāyate tadāṇbhavati, nānyatreti. tena yadā pṛthivīmadhyād()gataṃ caraṇamiti caraṇamiti vivakṣyate tadā ccha eva bhavati--madhyamīya iti. kathaṃ punaḥ sāmānyoktāveva viśeṣo labhyata iti? sāmānyabhidhāne'pi viśeṣopasthānadarśanāt. ghṛtakṣaraṇavacca sa hraviśeṣeṇopadiṣṭo ghṛtādiṣvevāvatiṣṭhate. tasmāt sāmānyoktāvapi pṛthivīmadhya eva vatrtamāne madhyaśabdo madhyamabhāvamāpadyate. caraṇe ca pratyayārthe nivāsalakṣaṇa evāṇ bhavati,na hi sarveṣu jātādiṣvartheṣu.
"mukhapār(ātasorlopaḥ" iti. mukhapār(āśabdayostasastayoḥ pratyayasanniyogena lopo bhavati. sa ca alo'ntyasya 1.1.51 iti vacanādantyasya. lopavacanaṃ "avyayānāṃ bhamātre ṭilopaḥ" (vā.842) ityasyānityatvajñāpanārtham, tenārātīya ityatra na bhavati. "mukhatīyam, pār(ātīyam" (iti). "apādāne cāhīyaruhoḥ" 5.4.45 iti mukhapār(āśabdābhyāṃ tasiḥ. "ādyādibhya upasaṃkhyānam" (vā.634) ityaupasaṃkhyānike sakārasya lope kṛte'kārasyāpi "yasyeti ca" 6.4.148 iti lopaḥ.
"devasya ceti vaktavyam" iti. devaśabdasya kugbhavatītyetadartharūpaṃ vyākhyeyamityarthaḥ. tatredaṃ vyākhyānam-- "{janapapadayoḥ kukka iti saṃ. pariṣatkāśikāpāṭhaḥ"}kugjanasya parasya" (vā.ga.sū.101) ityatra cakāro'nuvatrtate, sa cānuktasamuccayārthaḥ, tena devadaśabdādapi bhaviṣyati॥
Bālamanoramā1:
gartottarapadācchaḥ. deśe iti. śeṣapūraṇam. deśavācina iti yāvat. vṛkagartīyami Sū #1342
See More
gartottarapadācchaḥ. deśe iti. śeṣapūraṇam. deśavācina iti yāvat. vṛkagartīyamiti.
vṛkagarto nāma deśaḥ. tatra bhava ityarthaḥ. nanu gartāccha ityetāvataiva kevalagartaśabdasya
deśavācitvā'bhāvādgartottarapadāditi siddhe uttarapadagrahaṇaṃ vyarthamityata āha–
uttarapadagrahaṇamiti.
Bālamanoramā2:
gartottarapadācchaḥ 1342, 4.2.136 gartottarapadācchaḥ. deśe iti. śeṣapūraṇam. de
See More
gartottarapadācchaḥ 1342, 4.2.136 gartottarapadācchaḥ. deśe iti. śeṣapūraṇam. deśavācina iti yāvat. vṛkagartīyamiti. vṛkagarto nāma deśaḥ. tatra bhava ityarthaḥ. nanu gartāccha ityetāvataiva kevalagartaśabdasya deśavācitvā'bhāvādgartottarapadāditi siddhe uttarapadagrahaṇaṃ vyarthamityata āha--uttarapadagrahaṇamiti.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents