prāgdīvyataḥ ityeva. utsādibhyaḥ prāgdīvyatīyeṣu artheṣu añ pratyayo bhavati. aṇas tadapavādānāṃ ca bādhakaḥ. autsaḥ. audapānaḥ. utsa. udapāna. vikara. vinoda. mahānada. mahānasa. mahāprāṇa. taruṇa. taluna. baṣkayā 'se. dhenu. pṛthivī. paṅkti. jagatī. tirṣṭup. anuṣṭup. janapada. bharata. uśīnara. grīṣma. pīlu. kula. udasthānāt deśe. pṛṣadaṃśe. bhallakīya. rathāntara. madhyandina. bṛhat. mahat. sattvantu. sacchabdo matubanta āgatanuṅko gṛhyate sattvantu iti. kuru. pañcāla. indrāvasāna. uṣṇik. kakubḥ. suvarṇa. deva. grīṣmācchandasi iti vaktavyam. iha mā bhūt. graiṣṃī triṣṭup. chandaśca iha vṛttaṃ gṛhyate, na vedaḥ.

utsā'dibhyo 'ñ 4.1.86 prāgdīvyataḥ ityeva. utsādibhyaḥ prāgdīvyatīyeṣu artheṣu añ pratyayo bhavati. aṇas tadapavādānāṃ ca bādhakaḥ. autsaḥ. audapānaḥ. utsa. udapāna. vikara. vinoda. mahānada. mahānasa. mahāprāṇa. taruṇa. taluna. baṣkayā 'se. dhenu. pṛthivī. paṅkti. jagatī. tirṣṭup. anuṣṭup. janapada. bharata. uśīnara. grīṣma. pīlu. kula. udasthānāt deśe. pṛṣadaṃśe. bhallakīya. rathāntara. madhyandina. bṛhat. mahat. sattvantu. sacchabdo matubanta āgatanuṅko gṛhyate sattvantu iti. kuru. pañcāla. indrāvasāna. uṣṇik. kakubH. suvarṇa. deva. grīṣmācchandasi iti vaktavyam. iha mā bhūt. graiṣṃī triṣṭup. chandaśca iha vṛttaṃ gṛhyate, na vedaḥ.

utsādibhyo'ñ. , 4.1.86 "tadapavādānāñca" iti. iñādīnām. "vaṣkayā'se" iti gaṇe paṭha()te. tasyāyamarthaḥ- vaṣkayaśabdādañ bhavati, ase asamāse ityarthaḥ. pūrvācāryaiḥ samāsasya "sa" ityeṣā saṃjñā kṛtā. vaṣkayasyāpatyaṃ vāṣkayaḥ. asa iti kim? "gauvaṣkayiḥ". "ata iñ" 4.1.95 itīñeva bhavati. "udasthānāddeśe" iti. udasthānaśabdāddeśe vācye'ñ bhavati. udasthāne bhavo deśa audasthānaḥ. deśa iti kim? udasthāno nāma kaścitpuruṣaḥ, tasyāpatyamaudasthāniḥ. "pṛṣadaṃśe" iti. pṛṣacchabdādaṃśe'bhidheya'ñ bhavati. pṛṣadoṃ'śaḥ pārṣadaḥ. aṃśa iti kim? pārṣado'nyaḥ. aṇeva bhavati. kuruśabdo'tra paṭha()te, tasyāpatyavivakṣāyāṃ kaurava iti na sidhyati,yasmāt "kurvādibhyo ṇyaḥ" 4.1.151 "kurunādibhyo ṇyaḥ" 4.1.170 itica ṇyapratyayaḥ prāpnoti. añpratyayo hi sāmānyavihitaḥ, ṇyapratyayastu viśeṣavihitaḥ. sāmānyavihitaśca viśeṣavihitena bādhyate? naiṣa doṣaḥ; ayaṃ yogastayoryogayoranuvartiṣyate; tatrāpyapatye'rthe kuruśabdo'navakāśa ityañapi tato bhaviṣyati. apatyārthasya "tasyedam" 4.3.120 ityarthavivakṣāyāṃ vā kaurava iti bhaviṣyati. "grīṣmādacchandasīti vaktavyam" (iti). grīṣmaśabdādacchandasyabhideye'ñ bhavatītyetadartharūpaṃ vyākhyeyamityarthaḥ. kimarthamityāha-- "iha mā bhūt" ityādi. chandasi triṣṭuvādau vācye sandhivelādisūtreṇa 4.3.16 ṛtvaṇeva yathā syāt, añmā bhūdityevamartham. tena graiṣmī triṣṭuvityañ na bhavati. tatredaṃ vyākhyānam-- veti vatrtate, sā ca vyavasthitavibhāṣā. tena grīṣmaśabdācchandasi vācye'ñ na bhavatīti. "vṛttaṃ gṛhrate" iti. yasya triṣṭujjagatītyādayo viśeṣāstadiha vṛttam; ataśchando gṛhrate, na vedaḥ॥

utsādibhyo'ñ. `prāgdīvyatīye\ufffdārtheṣvi'ti śeṣaḥ. aṇiñādyapavādaḥ. `dṛṣṭaṃ sāme'ti sūtrabhāṣye `sarvatrā'gnikalibhyāṃ ḍhagvaktavyaḥ' iti vārtikaṃ paṭhitam. `dṛṣṭaṃ sāme'tyarthe tato'nyeṣvapyartheṣu ḍhagvaktavya ityarthaḥ.

utsādibhyo'ñ 1061, 4.1.86 utsādibhyo'ñ. "prāgdīvyatīye()ārtheṣvi"ti śeṣaḥ. aṇiñādyapavādaḥ. "dṛṣṭaṃ sāme"ti sūtrabhāṣye "sarvatrā'gnikalibhyāṃ ḍhagvaktavyaḥ" iti vārtikaṃ paṭhitam. "dṛṣṭaṃ sāme"tyarthe tato'nyeṣvapyartheṣu ḍhagvaktavya ityarthaḥ. "tatra sarvatre"ti tyaktvā lāghavātprāgdīvyatīyeṣvevedaṃ vārtikaṃ paṭhati--agnikalibhyāmiti. apatyādīti. agnirdevatā asya ityādisaṅgrahaḥ. āgneyaṃ kāleyamiti. ḍhaki eyādeśe kittvādādivṛddhau "yasyeti ca" iti lopaḥ. ityapatyādivikārāntārthasādhāraṇāḥ pratyayāḥ.

utsādibhyo'ñ. aṇastadapavādānāmiñādīnā cāyamapavādaḥ. iha `baṣkayā'se' iti gaṇasūtram. ase=asamāse. pūrvācāryasaṃjñeyam. baṣkayasyāpatyādi bāṣkayaḥ. ase kim?. gaubaṣkayiḥ. `ase'iti niṣedhālliṅgādiha tadantavidhiḥ, tena dhenuśabdasyeha pāṭhādadenūnāṃ samūha ādhenavamiti siddham. nanvevaṃ dhainukaṃ gaudhenukamityatrā'ñpravarteta, `acittahastidheno'riti sūtre dhenuśabdagrahaṇāddhainukamiti siddhāvapi gaudhenukaṃ na siddhyediti cenna, `dhenuranañ ikamutpādayatī'ti viśeṣavacanasya bhāṣye sthitatvāt. ikaṃ— ṭhakamityarthaḥ.\r\nagnikalibhyāṃ ḍhagvaktavyaḥ. agnikalibhyāmiti. ayaṃ bhāvaḥ—`sā'sya devatā'ityadhikāre `agrerḍha'giti sūtraṃ,`dṛṣṭaṃ sāme'tyadhikāre `kalerḍha'giti vārtikaṃ cāpanīya prāgdīvyatīyeṣvidameva paṭhanīyam. tenā'gnerapatyam, agninā dṛṣṭaṃ sāma, agniridam, agnau bhavam, agnerāgatamāgneyamiti sidhyati. tathā kalerapatyamityādyarthe kāleyamapi sidhyatīti. etena `yadakālayat tatkāleyasya kāleyatva'miti śrutāvarthāntare'pi ḍhako darśanāt `kalerḍha'giti sūtramapārthakamiti mīmīṃsakoktiḥ parāstā. vārtike sūtratvoktirapyavaiyākaraṇamīmāṃsakapratāraṇārtheti dik. ityapatyādibikārāntārthasādhāraṇāḥ pratyayāḥ.

utsādibhyo'ñ 888, 4.1.86 utsādibhyo'ñ. aṇastadapavādānāmiñādīnā cāyamapavādaḥ. iha "baṣkayā'se" iti gaṇasūtram. ase=asamāse. pūrvācāryasaṃjñeyam. baṣkayasyāpatyādi bāṣkayaḥ. ase kim(). gaubaṣkayiḥ. "ase"iti niṣedhālliṅgādiha tadantavidhiḥ, tena dhenuśabdasyeha pāṭhādadenūnāṃ samūha ādhenavamiti siddham. nanvevaṃ dhainukaṃ gaudhenukamityatrā'ñpravarteta, "acittahastidheno"riti sūtre dhenuśabdagrahaṇāddhainukamiti siddhāvapi gaudhenukaṃ na siddhyediti cenna, "dhenuranañ ikamutpādayatī"ti viśeṣavacanasya bhāṣye sthitatvāt. ikaṃ---ṭhakamityarthaḥ.agnikalibhyāṃ ḍhagvaktavyaḥ. agnikalibhyāmiti. ayaṃ bhāvaḥ---"sā'sya devatā"ityadhikāre "agrerḍha"giti sūtraṃ,"dṛṣṭaṃ sāme"tyadhikāre "kalerḍha"giti vārtikaṃ cāpanīya prāgdīvyatīyeṣvidameva paṭhanīyam. tenā'gnerapatyam, agninā dṛṣṭaṃ sāma, agniridam, agnau bhavam, agnerāgatamāgneyamiti sidhyati. tathā kalerapatyamityādyarthe kāleyamapi sidhyatīti. etena "yadakālayat tatkāleyasya kāleyatva"miti śrutāvarthāntare'pi ḍhako darśanāt "kalerḍha"giti sūtramapārthakamiti mīmīṃsakoktiḥ parāstā. vārtike sūtratvoktirapyavaiyākaraṇamīmāṃsakapratāraṇārtheti dik. ityapatyādibikārāntārthasādhāraṇāḥ pratyayāḥ.