ikārāntāt prātipadikāt manuṣyajātivācinaḥ striyāṃ ṅīṣ pratyayo bhavati. avantī. kuntī. dīkṣī. plākṣī. itaḥ iti kim? viṭ. darat. manuṣyagrahaṇaṃ kim? tittiriḥ. jāteḥ iti vartamāne punar jātigrahaṇaṃ yopadhādapi yathā syāt. audameyī. iña upasaṅkhyānam ajātyartham. sautaṅgamī. maunacittī. sutaṅgamādibhyaścāturarthika iñ na jātiḥ.

ito manusyajāteḥ 4.1.65 ikārāntāt prātipadikāt manuṣyajātivācinaḥ striyāṃ ṅīṣ pratyayo bhavati. avantī. kuntī. dīkṣī. plākṣī. itaḥ iti kim? viṭ. darat. manuṣyagrahaṇaṃ kim? tittiriḥ. jāteḥ iti vartamāne punar jātigrahaṇaṃ yopadhādapi yathā syāt. audameyī. iña upasaṅkhyānam ajātyartham. sautaṅgamī. maunacittī. sutaṅgamādibhyaścāturarthika iñ na jātiḥ.

ito manuṣyajāteḥ. , 4.1.65 "avantī, kuntī" iti. avantikuntiśabdābhyāmapatye'rthe "vṛddhetkośalājādāññyaṅ" 4.1.169 "striyāmavantikuntukurubhyaśca" 4.1.174 iti tasya luk, tato ṅīṣ. "dākṣī,plākṣī"iti. "ata iñ" 4.1.95. sarvatra gotraṃ hi jātiḥ. "viṭ, darat" iti. viśo'patye'rthe "janapadaśabdātkṣattriyādañ" 4.1.166. darado dvayañmagadhādisūtreṇāṇ 4.1.168, "ataśca" 4.1.175 iti tayoḥ striyāṃ luk. ihāpi gotraṃ jātiḥ. "tittiriḥ" iti. atrākṛtigrahaṇā jātiḥ. "udameyī" iti. "ata iñ"4.1.95 gotramiha jātiḥ. "iña upasaṃkhyānam" iti. iñantānṅīṣa upasaṃkhyānaṃ katrtavyamityarthaḥ. kimartam? ajātyartham. ajātivācino'pīñantādyathā syāt. tatredaṃ pratipādanam-- "itaḥ" iti yogavibhāgo'tra kriyate, teneñantādajātivācino'pi bhaviṣyatīti. tataḥ "manuṣyajāteḥ" ityayaṃ dvitīyo yogaḥ pūrvayogasyānityatvajñāpanārthaḥ.tena muṣyajātau nityam, anyatra tu yathādarśanam. kvacideva na sarvatra. "sautaṅgamī" ityādyudāharaṇam. syādetat-"ata iñ" 4.1.95 iti gotrāpatya evātreñ vihitaḥ, gotrañca jātireva, tat kimucyate--iña upasaṃkhyānamajātyarthamiti? ata āha-- "sutahgamādibhyaḥ" ityādi. sutaṅgamena nirvṛtā nagarīti "vuñchaṇ" 4.2.79 ityādinā sutaṅgamāditvādiñ. "itaḥ" ita tapakaraṇaṃ dīrghanivṛttyartham. tena avantīśabdādayaṃ na bhavati. avantimicchati, "supa ātmanaḥ kyac" 3.1.8, "akṛtsārvadhātukayoḥ" 7.4.25 iti dīrghaḥ, avantī ya ita sthite kvip, "ato lopaḥ" 6.4.48 ityakāralopaḥ. pūrvaṃ lopagrahaṇādapṛktalopāt prāk "lopo vyorvali" 6.1.64 iti yalopaḥ, paścāt "verapṛktasya" 6.1.65 iti vakārasya. tataḥ avantī iti sthite yadi taparakaraṇaṃ na kriyeta, tato'smādapi syāta, tataḥ "halṅyābbhyaḥ" 6.1.66 iti sulopaḥ prasajyeta,tato'vantīriti na sidhyet॥

ito manuṣyajāteḥ. śeṣapūraṇena sūtraṃ vyācaṣṭe–ṅīṣ syāditi. idantānmanuṣyajātivācinaḥ striyāṃ ṅīṣsyādityarthaḥ. strīpratyayavidhiṣu ?ta ityanuvṛtteridantāt `jāterastrīviṣayā'dityaprāptau vacanam. dākṣīti. dakṣasyāpatyaṃ strītyartheḥ ata iñi allopaḥ, ādivṛddhiḥ, ṅīṣ, `yasyeti ce'tīkāralopaḥ. `gotraṃ ca caraṇaiḥ sahe'ti jātivācitvam. dakṣaḥ-prajāpativiśeṣaḥ. yopadhādapīti. `ayaṃ ṅī'ṣiti śeṣaḥ. punarjātigrahaṇena yopadhagrahaṇasyā'nuvṛttyabhāvabodhanāditi bhāvaḥ. audameyīmi. udameyo nāma kaścit, tasyāpatyaṃ strītyarthe `ata iñ', `yasyeti ce'tyallopaḥ, ādivṛddhiḥ, audameyiśabdānṅīṣ, `yasyeti ce'tīkāralopaḥ. tittiririti. tittiriḥ pakṣi jātiviśeṣaḥ. striyāṃ ṅīṣ na, amanuṣyajātivācitvāditi bhāvaḥ. `strīpuṃsayorapatyantadvicatuṣṣaṭpadoragāḥ' ityamarakośādayaṃ striyāmapi bhavati, dvipāttvāt.

ito manuṣyajāteḥ 513, 4.1.65 ito manuṣyajāteḥ. śeṣapūraṇena sūtraṃ vyācaṣṭe--ṅīṣ syāditi. idantānmanuṣyajātivācinaḥ striyāṃ ṅīṣsyādityarthaḥ. strīpratyayavidhiṣu?ta ityanuvṛtteridantāt "jāterastrīviṣayā"dityaprāptau vacanam. dākṣīti. dakṣasyāpatyaṃ strītyartheḥ ata iñi allopaḥ, ādivṛddhiḥ, ṅīṣ, "yasyeti ce"tīkāralopaḥ. "gotraṃ ca caraṇaiḥ sahe"ti jātivācitvam. dakṣaḥ-prajāpativiśeṣaḥ. yopadhādapīti. "ayaṃ ṅī"ṣiti śeṣaḥ. punarjātigrahaṇena yopadhagrahaṇasyā'nuvṛttyabhāvabodhanāditi bhāvaḥ. audameyīmi. udameyo nāma kaścit, tasyāpatyaṃ strītyarthe "ata iñ", "yasyeti ce"tyallopaḥ, ādivṛddhiḥ, audameyiśabdānṅīṣ, "yasyeti ce"tīkāralopaḥ. tittiririti. tittiriḥ pakṣi jātiviśeṣaḥ. striyāṃ ṅīṣ na, amanuṣyajātivācitvāditi bhāvaḥ. "strīpuṃsayorapatyantadvicatuṣṣaṭpadoragāḥ" ityamarakośādayaṃ striyāmapi bhavati, dvipāttvāt.