ktātityeva. bahuvrīhir yo 'ntodāttaḥ, tasmāt striyāṃ ṅīṣ pratyayo bhavati. svāṅgapūrvapado bahuvrīhiriha udāharaṇam. asvāṅgapūrvapadād vikalpaṃ vakṣyati. śaṅkhyabhinnī. ūrubhinnī. galalotkṛttī. keśalūnī. bahuvrīheḥ iti kim? pādapatitā. antodāttāj jātapratiṣedhaḥ. dantajātā. stanajātā. pāṇigṛhītyādīnām arthaviśeṣe. pāṇigṛhītī bhāryā. yasya astu kathañcit pāṇir gṛhyate pāṇigṛhītā sā bhavati. abahunañsuiālasukhādipūrvāditi vaktavyam. bahukṛtā. naṅ akṛtā. su sukṛtā. kāla māsajātā. saṃvatsarajātā. sukhādi sukhajātā. duḥkhajātā. jātikālasukhā'dibhyo 'nācchādanāt kto 'kṛtamita. pratipannāḥ 6-2-170 ityevam ādinā bhauvrīherantodāttatvam.

bahuvrīheś ca antodattāt 4.1.52 ktātityeva. bahuvrīhir yo 'ntodāttaḥ, tasmāt striyāṃ ṅīṣ pratyayo bhavati. svāṅgapūrvapado bahuvrīhiriha udāharaṇam. asvāṅgapūrvapadād vikalpaṃ vakṣyati. śaṅkhyabhinnī. ūrubhinnī. galalotkṛttī. keśalūnī. bahuvrīheḥ iti kim? pādapatitā. antodāttāj jātapratiṣedhaḥ. dantajātā. stanajātā. pāṇigṛhītyādīnām arthaviśeṣe. pāṇigṛhītī bhāryā. yasya astu kathañcit pāṇir gṛhyate pāṇigṛhītā sā bhavati. abahunañsuiālasukhādipūrvāditi vaktavyam. bahukṛtā. naṅ akṛtā. su sukṛtā. kāla māsajātā. saṃvatsarajātā. sukhādi sukhajātā. duḥkhajātā. jātikālasukhā'dibhyo 'nācchādanāt kto 'kṛtamita. pratipannāḥ 6.2.169 ityevam ādinā bhauvrīherantodāttatvam.

bahuvrīheścāntodāttāt. , 4.1.52 "śaṅkhabhinnī" iti. "radābhyām" 8.2.42 iti natvam. niṣṭhāntasya "niṣṭhā" 2.2.36 iti pūrvanipāte prāpte "jātikālasukhādibhyaḥ paravacanam" (vā.116) iti sa na bhavati. śaṅkhādiśabdā hi jātivacanāḥ. ata eva hi "jātikālasukhādibhyo'nācchādanāt kto'kṛtamitapratipannāḥ" 6.2.169 ityantodāttatvaṃ bhavati. "galakotkṛtī" iti. "kṛtī chedane" (dhā.pā.1435) ityasmāt ktaḥ. "keśalūnī" iti. keśān lunātīti. "lvādibhyaḥ" 8.2.44 iti natvaṃ codayati. "pādapatitā" iti. "karttṛkaraṇe kṛtā bahulam" 2.1.31 iti tatpuruṣasamāse'ntodāttatvam. "antodāttājjātapratiṣedhaḥ" iti. antodāttādbahuvrīherṅīṣo vidhāne jātaśabdāntāt pratiṣedhaḥ, sa cāntagrahaṇādeva labhyata iti na vaktavyam. ihāntagrahaṇaṃ na katrtavyameva, vinā'pi tena yathā "varṇāadanudāttāt" 4.1.39 ityatrānudāttāntāditi vijñāyate, tathehāpyantodāttantāditi vijñāsyate? tadevamarthaṃ kriyate--- antodātta eva yo nityaṃ bahuvrīhistato yathā syāt, vikalpena yo'ntodāttastato mā bhūditi. iha ca dantājātā, stanajātetyatra "vā jāte" 6.2.170 iti vikalpenāntottatvam, ato'yaṃ vidhirna bhaviṣyati. atha vā-- uttarasūtre vāgrahaṇamubhayorapi yogayoḥ śeṣaḥ, vyavasthitavibhāṣā ca, tena jātaśabdāntānna bhaviṣyati. a()smastu vyākhyāne'ntagrahaṇaṃ vispaṣṭārthameveti veditavyam. "pāṇigṛhītyādīnāmarthaviśeṣe"iti. "siddhaye" iti śeṣaḥ. pāṇigṛhītītyādīnāṃ siddhyarthaṃ viśeṣa eva ṅībbhavati, na sarvatra. etadapi vyavasthitavibhāṣayā labhyate. viśeṣastu pāṇigrahaṇasya veditavyaḥ. āgnisākṣipūrvakaṃ bhāryārthaṃ yasyā pāṇigrahaṇaṃ kriyate sā pāṇigṛhītīti bhavati. "yathākathañcit" iti. yathoktāt prakārādanyena kenāpi prakāreṇetyarthaḥ. "abahunañ" ityādi. bahvādipūrvānṅīṣ na bhavatītyetadartharūpaṃ vyākhyeyamityarthaḥ. vyākhyānaṃ tu tasyaiva vāgrahaṇasya vyavasthitavibhāṣātvamāśritya katrtavyam. "jātikālasukhādi" ityādi. "bahukṛte" ityatra "bahornañvaduttarapadabhūmni" 6.2.174 ityantodāttatvam. "akṛtā, sakṛtā" ityatra "nañsubhyām" iti. "māsajātaḥ" ityādiṣu "jātikālasukhādibhyo'nācchādanāt ktaḥ" 6.2.169 iti॥

bahuvrīheśca. ktāditi ata iti cānuvartate. tadāha–bahuvrīheriti. ktāntāditi. ktāntāntādityarthaḥ. teneti. jātipūrvāditi viśeṣaṇena bahvādipūrvānna ṅīṣityarthaḥ. `sukhādibhyaḥ kartṛvedanāyā'mityatra sukhādigaṇaḥ paṭhitaḥ. jātikālasukhādibhyo'nācchādanāt kto'kṛtamitapratipannāḥ' iti, `nañsubhyā'miti `bahornañvaduttarapadabhūmnī'ti ca ktāntabahuvrīhāvantodāttavidhāyakāni. atra jātipūrvādityukterbahvādipūrvasyāntodāttatve'pyarthāt paryudāsa iti bhāvaḥ.\r\nūrubhinnīti. ūrū bhinnau asaṃyuktau yasyā iti vigrahaḥ. `niṣṭhā' iti bhinnaśabdasya pūrvanipātastu na bhavati, `jātikālasukhādibhyaḥ parā niṣṭhā vācyā' iti vārtikāt. `jātikālasukhādibhyaḥ' ityādisūtreṇāntodāttamidam. jātilakṣaṇaṃ tu `jāterastrīviṣayā'dityatra vakṣyate. bahukṛteti. bahavaḥ kṛtā yāyeti vigrahaḥ. akṛtā, sukṛtā, māsayātā, sukhayātā, duḥkhayātā iti ca bhāṣye pratyudāhmatam. netyarthaḥ. dantajāteti. dantā jātā yasyā iti vigrahaḥ. ūrubhinnītivat paranipātaḥ. tadasyāṃ vidyamānādeva pāṇigṛhītaśabdānṅīṣityarthaḥ. vivāhakāle vidhivat pāṇirgṛhīto yasyā iti vigrahaḥ. anyeti. dāsyādirityarthaḥ.

bahuvrīheścāntodāttāt 501, 4.1.52 bahuvrīheśca. ktāditi ata iti cānuvartate. tadāha--bahuvrīheriti. ktāntāditi. ktāntāntādityarthaḥ. teneti. jātipūrvāditi viśeṣaṇena bahvādipūrvānna ṅīṣityarthaḥ. "sukhādibhyaḥ kartṛvedanāyā"mityatra sukhādigaṇaḥ paṭhitaḥ. jātikālasukhādibhyo'nācchādanāt kto'kṛtamitapratipannāḥ" iti, "nañsubhyā"miti "bahornañvaduttarapadabhūmnī"ti ca ktāntabahuvrīhāvantodāttavidhāyakāni. atra jātipūrvādityukterbahvādipūrvasyāntodāttatve'pyarthāt paryudāsa iti bhāvaḥ.ūrubhinnīti. ūrū bhinnau asaṃyuktau yasyā iti vigrahaḥ. "niṣṭhā" iti bhinnaśabdasya pūrvanipātastu na bhavati, "jātikālasukhādibhyaḥ parā niṣṭhā vācyā" iti vārtikāt. "jātikālasukhādibhyaḥ" ityādisūtreṇāntodāttamidam. jātilakṣaṇaṃ tu "jāterastrīviṣayā"dityatra vakṣyate. bahukṛteti. bahavaḥ kṛtā yāyeti vigrahaḥ. akṛtā, sukṛtā, māsayātā, sukhayātā, duḥkhayātā iti ca bhāṣye pratyudāhmatam.jātāntānna-iti vārtikam. "bahuvrīheśce"tyukto ṅīṣ netyarthaḥ. dantajāteti. dantā jātā yasyā iti vigrahaḥ. ūrubhinnītivat paranipātaḥ.pāṇigṛhītī bhāryāyāmiti. idamapi vārtikam. vidhivadūḍhā bhāryā , tadasyāṃ vidyamānādeva pāṇigṛhītaśabdānṅīṣityarthaḥ. vivāhakāle vidhivat pāṇirgṛhīto yasyā iti vigrahaḥ. anyeti. dāsyādirityarthaḥ.

tena bahviti. ayaṃ bhāvaḥ– `bahornañvaduttarapadabhūmni'`nañsubhyāṃ'`jātikālasukhādibhyo'nācchādanāt kto'kṛtamitapratipannāḥ'iti hrantodāttavidhāyakāni. tatra `jātipūrvā'dityukte bahvādipūrvakasyāṃrthādvyudāsa iti. sukhādipūrvānneti. `sukhādibhyaḥ kartṛvedanāyā'mityatra ye paṭhitāḥ sukhaduḥkhakṛcchrādayaste'tra gṛhrante. sukhāyātā. sukhaṃ duḥkhaṃ vā āyātaṃ prāptamanayeti vigrahaḥ. `asvāṅgapūrvapadādve'ti vikalpasya vakṣyamāṇatvādiha svāṅgapūrvapada evodāharaṇāmāha–ūrubhinnīti. bhinnau ūru yasyā iti bahuvrīhausa bhinnaśabdasya `niṣṭhe'ti pūrvanipāte prāpte `jātikālasukhādibhyaḥ parā niṣṭhā vācye'ti paranipātaḥ. bahukṛteti. bahūni kṛtāni yayā sā. jātāntānneti. `varṇādanudāttā'ditivat—–`bahuvrīherudāttā'dityeva siddhe'ntagrahaṇaṃ nityatvapratipattyartham. `vā jāte'iti tu vaikalpika udātto na tu nityamiti bhāvaḥ. pāṇiragnisākṣikaṃ gṛhrate tasyāṃ vācyāyāṃ pāṇigṛhītaśabdānṅīṣvaktavya ityarthaḥ. anyeti. kautukādinā pāṇirgṛhīto yasyā dāsyādeḥ sā `pāṇigṛhītā'.

bahuvrīheścāntodāttāt 452, 4.1.52 tena bahviti. ayaṃ bhāvaḥ--"bahornañvaduttarapadabhūmni""nañsubhyāṃ""jātikālasukhādibhyo'nācchādanāt kto'kṛtamitapratipannāḥ"iti hrantodāttavidhāyakāni. tatra "jātipūrvā"dityukte bahvādipūrvakasyāṃrthādvyudāsa iti.jātipūrvāditi vaktavyam. sukhādipūrvānneti. "sukhādibhyaḥ kartṛvedanāyā"mityatra ye paṭhitāḥ sukhaduḥkhakṛcchrādayaste'tra gṛhrante. sukhāyātā. sukhaṃ duḥkhaṃ vā āyātaṃ prāptamanayeti vigrahaḥ. "asvāṅgapūrvapadādve"ti vikalpasya vakṣyamāṇatvādiha svāṅgapūrvapada evodāharaṇāmāha--ūrubhinnīti. bhinnau ūru yasyā iti bahuvrīhausa bhinnaśabdasya "niṣṭhe"ti pūrvanipāte prāpte "jātikālasukhādibhyaḥ parā niṣṭhā vācye"ti paranipātaḥ. bahukṛteti. bahūni kṛtāni yayā sā.jātāntānna. jātāntānneti. "varṇādanudāttā"ditivat-----"bahuvrīherudāttā"dityeva siddhe'ntagrahaṇaṃ nityatvapratipattyartham. "vā jāte"iti tu vaikalpika udātto na tu nityamiti bhāvaḥ.pāṇigṛhīti bhāryāyām. pāṇigṛhītīti. yasyāḥ pāṇiragnisākṣikaṃ gṛhrate tasyāṃ vācyāyāṃ pāṇigṛhītaśabdānṅīṣvaktavya ityarthaḥ. anyeti. kautukādinā pāṇirgṛhīto yasyā dāsyādeḥ sā "pāṇigṛhītā".