Kāśikāvṛttī1:
prācyebhyaḥ bhargādibhyaḥ yaudheyādibhyaśca utpannasya lugna bhavati. ataśca 4-1
See More
prācyebhyaḥ bhargādibhyaḥ yaudheyādibhyaśca utpannasya lugna bhavati. ataśca 4-1-177
ityanena striyāṃ luk prāptaḥ pratiṣidhyate. prācyebhyaḥ kṣatriyebhyas tāvat
pāñcālī. vaidehī. āṅgī. vāṅgī. magadhī. bhargādibhyaḥ bhārgī. kārūṣī. kaikeyī.
yaudheyādibhyaḥ yaudheyī. śaubhreyī. śaukreyī. kasya punarakārasya pratyayasya
yaudheyādibhyo luk prāptaḥ pratiṣidhyate? pāñcamikasyañaḥ, parśvādiyaudheyādibhyām
anañau ityetasya. kathaṃ punas tasya bhinnaprakaraṇasthasya anena luk prāpnoti? etadeva
vijñāpayati pāścamikasya api tadrājasya ataśca ityanena lug bhavati iti. kim etasya
jñāpanena prayojanam? parśvādyāṇaḥ striyāṃ luk siddho bhavati. parśūḥ. rakṣāḥ.
asurī. tathā ca uktaṃ yaudheyādipratiṣedho jñāpakaḥ parśvādyaṇo lukiti. bharga. karūṣa.
kekaya. kaśmīra. sālva. susthāla. uraśa. kauravya. iti bhargādiḥ. yaudheya. śaubhreya.
śaukreya. jyābāneya. dhārteya. dhārteya. trigarta. bharata. uśīnara. yaudheyādiḥ. iti
śrījayādityaviracitāyām kāśikāyāṃ vṛttau caturthādhyāyasya prathamaḥ pādaḥ.
caturthādhyāyasya dvitīyaḥ pādaḥ.
Kāśikāvṛttī2:
na prācyabhargā'diyaudheyā'dibhyaḥ 4.1.178 prācyebhyaḥ bhargādibhyaḥ yaudheyādi
See More
na prācyabhargā'diyaudheyā'dibhyaḥ 4.1.178 prācyebhyaḥ bhargādibhyaḥ yaudheyādibhyaśca utpannasya lugna bhavati. ataśca 4.1.175 ityanena striyāṃ luk prāptaḥ pratiṣidhyate. prācyebhyaḥ kṣatriyebhyas tāvat pāñcālī. vaidehī. āṅgī. vāṅgī. magadhī. bhargādibhyaḥ bhārgī. kārūṣī. kaikeyī. yaudheyādibhyaḥ yaudheyī. śaubhreyī. śaukreyī. kasya punarakārasya pratyayasya yaudheyādibhyo luk prāptaḥ pratiṣidhyate? pāñcamikasyañaḥ, parśvādiyaudheyādibhyām anañau ityetasya. kathaṃ punas tasya bhinnaprakaraṇasthasya anena luk prāpnoti? etadeva vijñāpayati pāścamikasya api tadrājasya ataśca ityanena lug bhavati iti. kim etasya jñāpanena prayojanam? parśvādyāṇaḥ striyāṃ luk siddho bhavati. parśūḥ. rakṣāḥ. asurī. tathā ca uktaṃ yaudheyādipratiṣedho jñāpakaḥ parśvādyaṇo lukiti. bharga. karūṣa. kekaya. kaśmīra. sālva. susthāla. uraśa. kauravya. iti bhargādiḥ. yaudheya. śaubhreya. śaukreya. jyābāneya. dhārteya. dhārteya. trigarta. bharata. uśīnara. yaudheyādiḥ. iti śrījayādityaviracitāyām kāśikāyāṃ vṛttau caturthādhyāyasya prathamaḥ pādaḥ. caturthādhyāyasya dvitīyaḥ pādaḥ.
Nyāsa2:
na prācyabhargādiyaudheyādibhyaḥ. , 4.1.176 "pāñcālī, vaidehī"iti. &qu
See More
na prācyabhargādiyaudheyādibhyaḥ. , 4.1.176 "pāñcālī, vaidehī"iti. "janapadaśabdāt" 4.1.166 ityādināñ. "śāṅrgaravādyaño ṅīn" 4.1.73. "āṅagī. māgadhī" iti. "dvyañmagadha" 4.1.168 ityādināṇ. "jāterastrīviṣayādayopadhāt" 4.1.63 iti ṅīṣ. bhargaśālvaśabdābhyāṃ dvyañmagadhalakṣaṇo'ṇ 4.1.168. śeṣebhyastvañ. "bhārgī" ityādau pūrvavat ṅīṣ. "yaudheyī, śaukreyī, śaubhreyī" iti. yaudheya śaukreya śaubhreyaśabdebhyaḥ svārthe "par(āādiyaudheyādibhyo'ṇañau" 5.3.117 ityaṇ. bhārgītyādau pūrvavanṅīṣ.
"kasya punaḥ" ityādi.yenābhiprāyeṇa pṛṣṭavān taṃ "katham" ityādinā āviṣkaroti. "par(āādi" ityādi. parśūḥ = kṣattriyaḥ, janapadena samānaśabdaḥ, tasyāpatyaṃ strītvaviśiṣṭam. "dvyañmagadha" 4.1.168 ityādināṇ, tasya "ataśca" 4.1.77) iti luk. par(āādiyaudheyādibhyo'ṇañau" 5.3.117 ityanenāpi yaḥ svārthiko'ṇ, tasyāpi luk. evaṃ "rakṣāḥ" iti. asūraśabdājjanapadaśabdādityādināñ, tadantāt pūrvavat svārthiko'ṇ toyarluk. "tathā ca" ityādinā jñāpakameva bhāṣyakārayatena draḍhayati॥
iti śrībodhisattvadeśīyācāryajinendrabuddhipādaviracitāyāṃ
kāśikāvivaraṇapañjikāyāṃ
caturthādhyāye prathamaḥ pādaḥ.
--------------------------------
atha caturtho'dhyāyaḥ
dvitīyo pādaḥ.
Bālamanoramā1:
na prācya. ebhya iti. prācyebhyo bhargādibhyo yaudheyādibhyaścetiyarthaḥ. ete
p Sū #1179
See More
na prācya. ebhya iti. prācyebhyo bhargādibhyo yaudheyādibhyaścetiyarthaḥ. ete
prācyā iti. `kṣatriyā' iti śeṣaḥ. yathāyathamaño'ṇaśca luk. bhargādīnudāharati–
bhārgīsa kārūśī, kaikeyīti. janyajanakabhāveti. atra yadvaktavyaṃ tat
`puṃyogādākhyāyā'mityatroktam. atha yaudheyādibhyo lukpratiṣedhaṃ darśayitumāha–
yudhā, śukrā ityādinā. ḍhagiti. yudhāyā apatyaṃ, śukrāyā apatyamiti vigrahe
tannāmikā'ṇaṃ bādhitvā `dvyacaḥ' iti ḍhaki eyādeśe `yasyeti ce'tyakāralope
ādivṛddhiḥ. yaudheyaśabdāt, śaukreyaśabadācca `par\ufffdāādiyaudheyādibhyo'ṇañau' iti
svārthe tadrājasaṃjñake pāñcamike añi `yasyeti ce'tyakāralope `śāṅrgaravādyañaḥ'
iti ṅīni yaudheyī śaukreyīti rūpamiti bhāvaḥ. nanvatra `ataśca' ityañoluki satyapi
`ṭiḍḍhe'ti ṅīpi, yaudheyī śaukreyīti siddheriha yaudheyādigrahaṇanarthakamityata āha–
ataśceti luki tviti. udāttanivṛttīti. anudāttasya ca yatrodāttalopaḥ' ityanena
ṅībudāttaḥ syāt. siddhānte tvañantatvānṅīni ādyudāttatvamiti bhāvaḥ.
Bālamanoramā2:
na prācyabhargādiyaudheyādibhyaḥ 1179, 4.1.176 na prācya. ebhya iti. prācyebhyo
See More
na prācyabhargādiyaudheyādibhyaḥ 1179, 4.1.176 na prācya. ebhya iti. prācyebhyo bhargādibhyo yaudheyādibhyaścetiyarthaḥ. ete prācyā iti. "kṣatriyā" iti śeṣaḥ. yathāyathamaño'ṇaśca luk. bhargādīnudāharati--bhārgīsa kārūśī, kaikeyīti. janyajanakabhāveti. atra yadvaktavyaṃ tat "puṃyogādākhyāyā"mityatroktam. atha yaudheyādibhyo lukpratiṣedhaṃ darśayitumāha--yudhā, śukrā ityādinā. ḍhagiti. yudhāyā apatyaṃ, śukrāyā apatyamiti vigrahe tannāmikā'ṇaṃ bādhitvā "dvyacaḥ" iti ḍhaki eyādeśe "yasyeti ce"tyakāralope ādivṛddhiḥ. yaudheyaśabdāt, śaukreyaśabadācca "par(āādiyaudheyādibhyo'ṇañau" iti svārthe tadrājasaṃjñake pāñcamike añi "yasyeti ce"tyakāralope "śāṅrgaravādyañaḥ" iti ṅīni yaudheyī śaukreyīti rūpamiti bhāvaḥ. nanvatra "ataśca" ityañoluki satyapi "ṭiḍḍhe"ti ṅīpi, yaudheyī śaukreyīti siddheriha yaudheyādigrahaṇanarthakamityata āha--ataśceti luki tviti. udāttanivṛttīti. anudāttasya ca yatrodāttalopaḥ" ityanena ṅībudāttaḥ syāt. siddhānte tvañantatvānṅīni ādyudāttatvamiti bhāvaḥ.
Tattvabodhinī1:
tadrājasya'kārasyeti. sūtre taparakaraṇaṃ vispaṣṭārthamiti bhāvaḥ. śūrasenīti. Sū #975
See More
tadrājasya'kārasyeti. sūtre taparakaraṇaṃ vispaṣṭārthamiti bhāvaḥ. śūrasenīti. año
luki `jāte'rite ṅīṣ. na tvañantadalakṣaṇo ṅīn, `año yo'kārastadantā'diti
vyākhyānāt. kārūśīti. kṛña uḥ karuḥ, taṃ vaṣṭi karuśaḥ. `vaśa
kāntau'mūlavibhujāditvātkaḥ. `grahijye'ti saṃprasāraṇam. tasyāpatyaṃ rājā vā
kāruśaḥ. striyāṃ kārūśī. etena mūrdhanyoṣmopadhaḥ pāṭho nirastaḥ. yaudheyādibhyo
lukpratiṣedhamudāhartumāha—yudhāṣa śukretyādi. ataśceti luki tviti.
`ñyādastadrājāḥ'iti vakṣyamāṇatvādaño'sya tadrājatvamastīti bhāvaḥ. yopadhatvānṅīṣaḥ
prāptirnetyāśayenāha—ṅīpīti. udāttanivṛttisvara iti. `anudāttasya ca
yatrodāttalopaḥ' ityanena ṅībudāttaḥ syādityarthaḥ. siddhānte tvaño
lugabhāvānṅīnyādyudāttatvamiti jñeyam. syādetat. `ataśce'ti sūtreṇa
vidhīyamāno luk cāturarthikānāmeva tadrājānāṃ bhavatu saṃnidhānāt, na tu
`ñyādayastadrājāḥ'iti pāñcamikānāmapi tadrājānāmiti kimanena yaudheyādigrahaṇena?.
satyam. `vyāptinyāyena pāñcamikasyāpīha grahaṇa'miti jñāpayituṃ yaudheyādigrahaṇam.
tena pār\ufffdāādyaṇaḥ striyāṃ luk sidhyati. tathā hi parśuḥ kṣatriya#o janapadena
samānaśabdaḥ. tasyāpatyaṃ strī. `dvyañmahadhe'tyaṇ, tasya `ataśce'ti luk. punaḥ
par\ufffdāādilakṣaṇaḥ svārthiko'ṇ. tasyāpi luki `ūṅutaḥ'parśūḥ. evaṃ rakṣasaḥ
kṣatriyasyāpatyaṃ strī rakṣāḥ. pūrvavadaṇdvayasyāpi luki `atvasantasye'ti
dīrghaḥ. uktaṃ ca vārtikakṛtā—`par\ufffdāādibhyo lugvaktavyaḥ.
yaudheyādipratiṣedho vā jñāpakaḥ–pār\ufffdāādilugi'ti yaudheyītyādi. yudhāyāḥ
śukrāyā apatyaṃ strīti vigrahaḥ.
Tattvabodhinī2:
na prācyabhargādiyaudheyādibhyaḥ 975, 4.1.176 tadrājasya'kārasyeti. sūtre tapara
See More
na prācyabhargādiyaudheyādibhyaḥ 975, 4.1.176 tadrājasya'kārasyeti. sūtre taparakaraṇaṃ vispaṣṭārthamiti bhāvaḥ. śūrasenīti. año luki "jāte"rite ṅīṣ. na tvañantadalakṣaṇo ṅīn, "año yo'kārastadantā"diti vyākhyānāt. kārūśīti. kṛña uḥ karuḥ, taṃ vaṣṭi karuśaḥ. "vaśa kāntau"mūlavibhujāditvātkaḥ. "grahijye"ti saṃprasāraṇam. tasyāpatyaṃ rājā vā kāruśaḥ. striyāṃ kārūśī. etena mūrdhanyoṣmopadhaḥ pāṭho nirastaḥ. yaudheyādibhyo lukpratiṣedhamudāhartumāha---yudhāṣa śukretyādi. ataśceti luki tviti. "ñyādastadrājāḥ"iti vakṣyamāṇatvādaño'sya tadrājatvamastīti bhāvaḥ. yopadhatvānṅīṣaḥ prāptirnetyāśayenāha---ṅīpīti. udāttanivṛttisvara iti. "anudāttasya ca yatrodāttalopaḥ" ityanena ṅībudāttaḥ syādityarthaḥ. siddhānte tvaño lugabhāvānṅīnyādyudāttatvamiti jñeyam. syādetat. "ataśce"ti sūtreṇa vidhīyamāno luk cāturarthikānāmeva tadrājānāṃ bhavatu saṃnidhānāt, na tu "ñyādayastadrājāḥ"iti pāñcamikānāmapi tadrājānāmiti kimanena yaudheyādigrahaṇena(). satyam. "vyāptinyāyena pāñcamikasyāpīha grahaṇa"miti jñāpayituṃ yaudheyādigrahaṇam. tena pār(āādyaṇaḥ striyāṃ luk sidhyati. tathā hi parśuḥ kṣatriya#o janapadena samānaśabdaḥ. tasyāpatyaṃ strī. "dvyañmahadhe"tyaṇ, tasya "ataśce"ti luk. punaḥ par(āādilakṣaṇaḥ svārthiko'ṇ. tasyāpi luki "ūṅutaḥ"parśūḥ. evaṃ rakṣasaḥ kṣatriyasyāpatyaṃ strī rakṣāḥ. pūrvavadaṇdvayasyāpi luki "atvasantasye"ti dīrghaḥ. uktaṃ ca vārtikakṛtā---"par(āādibhyo lugvaktavyaḥ. yaudheyādipratiṣedho vā jñāpakaḥ--pār(āādilugi"ti yaudheyītyādi. yudhāyāḥ śukrāyā apatyaṃ strīti vigrahaḥ.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents