Kāśikāvṛttī1: matṛśabdāt saṅkhyāpūrvāt saṃpūrvāt bhadrapūrvāc ca apatye aṇ pratyayo bhavati,
u See More
matṛśabdāt saṅkhyāpūrvāt saṃpūrvāt bhadrapūrvāc ca apatye aṇ pratyayo bhavati,
ukāraśca antādeśaḥ. dvayor mātrorapatyaṃ dvaimāturaḥ. ṣāṇmāturaḥ. sāṃmāturaḥ.
bhādramāturaḥ. ukārādeśārthaṃ vacanaṃ, pratyayaḥ punarutsargeṇa eva siddhaḥ.
strīliṅganirdeśo 'rthāpekṣaḥ, tena dhānyamātur grahaṇaṃ na bhavati.
saṅkhyāsaṃbhadrapūrvāyāḥ iti kim? saumātraḥ.
Kāśikāvṛttī2: māturut saṅkhyāsaṃbhadrapūrvāyāḥ 4.1.115 matṛśabdāt saṅkhyāpūrvāt saṃpūrvāt bha See More
māturut saṅkhyāsaṃbhadrapūrvāyāḥ 4.1.115 matṛśabdāt saṅkhyāpūrvāt saṃpūrvāt bhadrapūrvāc ca apatye aṇ pratyayo bhavati, ukāraśca antādeśaḥ. dvayor mātrorapatyaṃ dvaimāturaḥ. ṣāṇmāturaḥ. sāṃmāturaḥ. bhādramāturaḥ. ukārādeśārthaṃ vacanaṃ, pratyayaḥ punarutsargeṇa eva siddhaḥ. strīliṅganirdeśo 'rthāpekṣaḥ, tena dhānyamātur grahaṇaṃ na bhavati. saṅkhyāsaṃbhadrapūrvāyāḥ iti kim? saumātraḥ.
Nyāsa2: māturutsaṃkhyāsambhadrūparvāyāḥ. , 4.1.115 "dvaimāturaḥ"iti. prāk tadd See More
māturutsaṃkhyāsambhadrūparvāyāḥ. , 4.1.115 "dvaimāturaḥ"iti. prāk taddhitārthe viṣaye dvikuḥ, paścāt taddhitaḥ. "sāmmāturaḥ" iti. pūrvaṃ prādisamāsaḥ, paścāt taddhitaḥ."bhādramāturaḥ" iti. pūrvaṃ viśeṣaṇasamāsaḥ; tatastaddhitaḥ.
atha pratyayārtha vacanaṃ kasmānna bhavati? ityāha-- "pratyayaḥ punaḥ" ityādi. utsargalakṣaṇenaiva "tasyāpatyam" 4.1.92 ityanena. nanu ca saṃkhyādipūrvatvaṃ mātṛśabdasya viśeṣaṇam, tatra mātṛśabdāpekṣayā nirdeśaḥ kriyamāṇaḥ puṃlliṅga eva dṛśyate, tatkathaṃ "saṃkhyāsambhadrapūrvāyāḥ" iti strīliṅgena nirdeśaḥ? ityata āha-- "strīliṅganirdeśo'rthāpekṣaḥ" iti. mātuḥ śabdasya yo'rthastadapekṣo'yaṃ nirdeśaḥ, sa cārthaḥ strīliṅgaḥ. tena strīliṅgena nirdeśaḥ kṛtaḥ. "tena" ityādinārthāpekṣasya phalaṃ darśayati. arthāpekṣe hi strīliṅganirdeśe strīliṅgo yasyārtho mātṛśabdasya , tasyaiva grahaṇena bhavitavyam, tena dhānayamātugrrahaṇaṃ na bhavati. na hi tasya strīliṅgo'rthaḥ, kiṃ tarhi? puṃlliṅgaḥ. dhānyaṃ mimīte yo bhṛtakaḥ sa dhānyamātetyucyate.
"saumātraḥ" iti. prāk prādisamāsaḥ. tata autsargiko'ṇ॥
Laghusiddhāntakaumudī1: saṃkhyādipūrvasya mātṛśabdasyodādeśaḥ syādaṇ pratyayaśca. dvaimāturaḥ.
ṣāṇmātur Sū #1022 See More
saṃkhyādipūrvasya mātṛśabdasyodādeśaḥ syādaṇ pratyayaśca. dvaimāturaḥ.
ṣāṇmāturaḥ. sāṃmāturaḥ. bhādramāturaḥ..
Laghusiddhāntakaumudī2: māturutsaṃkhyāsaṃbhadrapūrvāyāḥ 1022, 4.1.115 saṃkhyādipūrvasya mātṛśabdasyodāde See More
māturutsaṃkhyāsaṃbhadrapūrvāyāḥ 1022, 4.1.115 saṃkhyādipūrvasya mātṛśabdasyodādeśaḥ syādaṇ pratyayaśca. dvaimāturaḥ. ṣāṇmāturaḥ. sāṃmāturaḥ. bhādramāturaḥ॥
Bālamanoramā1: māturut. dvaimātura iti. dvayormātrorapatyamiti vigrahaḥ. `taddhitārtha039; i Sū #1102 See More
māturut. dvaimātura iti. dvayormātrorapatyamiti vigrahaḥ. `taddhitārtha' iti
samāsaḥ. aṇ. ṛkārasyokāraḥ. raparatvam. evaṃ ṣāṇmāturaḥ sāṃmātura iti. samīcīnā mātā
saṃmātā, saṃmāturapatyaṃ sāṃmāturaḥ. aṇ ut. raparatvaṃ. bhādramātura iti. bhadrā cāsau
mātā ceti vigrahaḥ. aṇādi pūrvavat. nanu `tasyāpatya'mityeva siddhe'ṇvidhivryartha
evetyatāaha–ādeśārthaṃ vacanamiti. udādeśasya aṇsanniyogena vidhyarthamityarthaḥ. nanu
dhānyaṃ yo mimīte tasyāpi mātugrrahaṇaṃ kuto na syāt. tathā ca tatrāpi
dvaimāturādikaṃ prāpnotītyata āha–strīliṅiganirdeśī'rthāpekṣa iti. mātṛgataṃ
strītvaṃ śabde āropya `saṅkhyāsambhadrapūrvāyā' iti nirdiśyate. ataḥ
strīliṅgasya mātṛśabdasya jananīvācakasya grahaṇamityarthaḥ. tena dhānyamāturneti.
atra mātṛśabdasya paricchettṛvācinaḥ puṃliṅgatvāditi bhāvaḥ.
sumāturapatyamityarthe `tasyāpatya'mityaṇ. saṅkhyāsambhadrapūrvatvā'bhātvāt
nāyamaṇ, uttmapi tatsanniyogaśiṣṭatvānneti bhāvaḥ. nanu dvaimātreya iti katham,
saṅkhyāpūrvakatayā aṇa uttvasya ca durvāratvādityata āha–śubhrāditvāditi.
`śubrāādibhyaśce'ti ḍhaki rūpamityarthaḥ.
Bālamanoramā2: māturutsaṅkhyāsaṃbhadrapūrvāyāḥ 1102, 4.1.115 māturut. dvaimātura iti. dvayormāt See More
māturutsaṅkhyāsaṃbhadrapūrvāyāḥ 1102, 4.1.115 māturut. dvaimātura iti. dvayormātrorapatyamiti vigrahaḥ. "taddhitārtha" iti samāsaḥ. aṇ. ṛkārasyokāraḥ. raparatvam. evaṃ ṣāṇmāturaḥ sāṃmātura iti. samīcīnā mātā saṃmātā, saṃmāturapatyaṃ sāṃmāturaḥ. aṇ ut. raparatvaṃ. bhādramātura iti. bhadrā cāsau mātā ceti vigrahaḥ. aṇādi pūrvavat. nanu "tasyāpatya"mityeva siddhe'ṇvidhivryartha evetyatāaha--ādeśārthaṃ vacanamiti. udādeśasya aṇsanniyogena vidhyarthamityarthaḥ. nanu dhānyaṃ yo mimīte tasyāpi mātugrrahaṇaṃ kuto na syāt. tathā ca tatrāpi dvaimāturādikaṃ prāpnotītyata āha--strīliṅiganirdeśī'rthāpekṣa iti. mātṛgataṃ strītvaṃ śabde āropya "saṅkhyāsambhadrapūrvāyā" iti nirdiśyate. ataḥ strīliṅgasya mātṛśabdasya jananīvācakasya grahaṇamityarthaḥ. tena dhānyamāturneti. atra mātṛśabdasya paricchettṛvācinaḥ puṃliṅgatvāditi bhāvaḥ.saumātra iti. sumāturapatyamityarthe "tasyāpatya"mityaṇ. saṅkhyāsambhadrapūrvatvā'bhātvāt nāyamaṇ, uttmapi tatsanniyogaśiṣṭatvānneti bhāvaḥ. nanu dvaimātreya iti katham, saṅkhyāpūrvakatayā aṇa uttvasya ca durvāratvādityata āha--śubhrāditvāditi. "śubrāādibhyaśce"ti ḍhaki rūpamityarthaḥ.
Tattvabodhinī1: draimātura iti. `taddhitārtha'ityādinā samāsaḥ. atra `dvayormātrorapatya Sū #921 See More
draimātura iti. `taddhitārtha'ityādinā samāsaḥ. atra `dvayormātrorapatya'miti
vigraho, na tu `dvimātrorapatya'miti. `diksaṃkhye saṃjñāyā'miti
niyamenā'saṃjñāyāṃ samāsā'saṃbhavāt. dhānyamāturneti. `abhivyaktapadārthāḥ'ityanena
jananīvācinā eva grahaṇe siddhe'pi tasya spaṣṭapratipattyarthaḥ strīliṅganirdeśa
iti bhāvaḥ. `abhivyakte'tyasyā'nityatāyā jñāpanārtha iti tvanye.
Tattvabodhinī2: māturutsaṅkhyāsaṃbhadrapūrvāyāḥ 921, 4.1.115 draimātura iti. "taddhitārtha& See More
māturutsaṅkhyāsaṃbhadrapūrvāyāḥ 921, 4.1.115 draimātura iti. "taddhitārtha"ityādinā samāsaḥ. atra "dvayormātrorapatya"miti vigraho, na tu "dvimātrorapatya"miti. "diksaṃkhye saṃjñāyā"miti niyamenā'saṃjñāyāṃ samāsā'saṃbhavāt. dhānyamāturneti. "abhivyaktapadārthāḥ"ityanena jananīvācinā eva grahaṇe siddhe'pi tasya spaṣṭapratipattyarthaḥ strīliṅganirdeśa iti bhāvaḥ. "abhivyakte"tyasyā'nityatāyā jñāpanārtha iti tvanye.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents