Kāśikāvṛttī1:
preṣaṇaṃ praiṣaḥ. kāmacārābhyanujñānam atisargaḥ. nimittabhūtasya kālasya avasar
See More
preṣaṇaṃ praiṣaḥ. kāmacārābhyanujñānam atisargaḥ. nimittabhūtasya kālasya avasaraḥ
prāptakālatā. eteṣvartheṣu dhātoḥ kṛtyasaṃjñakāḥ pratyayāḥ bhavanti, cakārāl loṭ
ca. bhavatā kaṭaḥ karaṇīyaḥ, kartavyaḥ, kṛtyaḥ, kāryaḥ. loṭ khalvapi karotu kaṭaṃ bhavāniha
preṣitaḥ, bhavānatisṛṣṭah, bhavataḥ prāptakālaḥ kaṭakaraṇe. kimarthaṃ praiṣādiṣu kṛtyā
vidhīyante na sāmānyena, bhāvakarmaṇor vihitā eva te praiṣādiṣvanyatra ca bhaviṣyanti?
viśeṣavihitena anena loṭā bādyante. vāsarūpavidhinā bhavisyanti? evaṃ tarhi jñāpayati,
stryadhikārāt pareṇa vāsarūpavidhir nāvaṣyaṃ bhavati iti. vidhipraiṣayoḥ ko viśeṣa?
kecidāhuḥ, ajñātajñāpanaṃ vidhiḥ, preṣaṇaṃ praiṣaḥ iti.
Kāśikāvṛttī2:
praiṣātisargaprāptakāleṣu kaṛtyāś ca 3.3.163 preṣaṇaṃ praiṣaḥ. kāmacārābhyanujñ
See More
praiṣātisargaprāptakāleṣu kaṛtyāś ca 3.3.163 preṣaṇaṃ praiṣaḥ. kāmacārābhyanujñānam atisargaḥ. nimittabhūtasya kālasya avasaraḥ prāptakālatā. eteṣvartheṣu dhātoḥ kṛtyasaṃjñakāḥ pratyayāḥ bhavanti, cakārāl loṭ ca. bhavatā kaṭaḥ karaṇīyaḥ, kartavyaḥ, kṛtyaḥ, kāryaḥ. loṭ khalvapi karotu kaṭaṃ bhavāniha preṣitaḥ, bhavānatisṛṣṭah, bhavataḥ prāptakālaḥ kaṭakaraṇe. kimarthaṃ praiṣādiṣu kṛtyā vidhīyante na sāmānyena, bhāvakarmaṇor vihitā eva te praiṣādiṣvanyatra ca bhaviṣyanti? viśeṣavihitena anena loṭā bādyante. vāsarūpavidhinā bhavisyanti? evaṃ tarhi jñāpayati, stryadhikārāt pareṇa vāsarūpavidhir nāvaṣyaṃ bhavati iti. vidhipraiṣayoḥ ko viśeṣa? kecidāhuḥ, ajñātajñāpanaṃ vidhiḥ, preṣaṇaṃ praiṣaḥ iti.
Nyāsa2:
praiṣātisargaprāptakāleṣu kṛtyāśca. , 3.3.163 "kāryaḥ" iti. "ṛhal
See More
praiṣātisargaprāptakāleṣu kṛtyāśca. , 3.3.163 "kāryaḥ" iti. "ṛhaloṇryat" 3.1.124 iti ṇyat. "kṛtyaḥ" iti. "vibhāṣā kṛvṛṣoḥ" 3.1.120 iti kyap.
"kimarthamidam" ityādi dveṣyam. "viśeṣavihita" ityādi parīhāraḥ. kṛtyā hi sāmānyena vihitāḥ. loṭ tu praiṣādinārthaviśeṣeṇa. atastena viśeṣavihitena kṛtyāḥ praiṣādiviṣaye bādhyeranniti punarvidhīyate. "vāsarūpa"ityādīnā parīhāraṃ vighaṭayati. "evaṃ tarhi" ityādinā preṣādiṣu kṛtyavidhānasya jñāpakatvaṃ darśayati. nanu cā'sati prayojane jñāpakaṃ bhavati, iha cāsti prayojanam, kiṃ tat? praiṣādi yena niyamena kṛtyā bhavanti, nānyatreti? naitat; aniṣṭatvāt. anyatrāpi hi kṛtyā dṛśyante-- tṛṇena śoṣyam, budhena bodhyamiti. tacca niyame sati na sidhyet, na hratra praiṣādayo gamyante. tasmānneha niyamo'bhīṣṭaḥ, na cānirdiṣṭārthā praklṛptiḥ śāstre yuktā (bho.pa.sū.107). tato yuktaṃ jñāpakameva;kṛtyavidhānasyāvaśyambhāvāt. avaśyaṃgrahaṇena na kvacidapi bhavatīti darśayati. etacca stradhikārāt pareṇāpi vāsarūpavidhiḥ kvacit svaritatvapratijñānāllabhyate. tena kālādiṣūpapadeṣu vāsarūpavidhinā lyuḍapi bhavati-- kālo bhojanasyeti. yadi tu sarvathā vāsarūpavidhirna syāt tadā "kālasamayavelāsu tumun"3.3.167 iti tumunneva nityaṃ syāt. "kecidāhuḥra"iti vacanādapare tvetayorviśeṣaṃ necchantītyuktaṃ bhavati॥
Bālamanoramā1:
praiṣātisarga.loṭ ceti. pūrvasūtropātto loṭ cakārātsamuccīyate.
kṛtyasaṃjñakāḥ Sū #639
See More
praiṣātisarga.loṭ ceti. pūrvasūtropātto loṭ cakārātsamuccīyate.
kṛtyasaṃjñakāḥ pratyayā vakṣyamāṇā, loṭ ca praiṣādiṣu bhavantītyarthaḥ. praiṣe
atisarge ca kṛtyapratyayamudāharati– bhavatā yaṣṭavyamiti. bhāve tavyapratyayaḥ.
loṭamudāharati– bhavānyajatāmiti. nanu cakāreṇa loṭo'nukarṣaṇaṃ vyrathaṃ, praiṣasya
vidhirūpatayā, atisargasya āmantraṇarūpatayā ca `loṭ ce'tyanenaiva siddherityata āha-
- vakāreṇeti. prāptakāle yathā– guruṇā bhoktavyam. gururbhuñjīta. bhojanaṃ
prāptāvasaramityarthaḥ. `prāptakāle ca kṛtyāśce'tyuktau tu nimantraṇādiṣvapi
kṛtyāḥ syuḥ. ataḥ praiṣādigrahaṇam.
Bālamanoramā2:
praiṣātisargaprāptakāleṣu kṛtyāśca 639, 3.3.163 praiṣātisarga.loṭ ceti. pūrvasūt
See More
praiṣātisargaprāptakāleṣu kṛtyāśca 639, 3.3.163 praiṣātisarga.loṭ ceti. pūrvasūtropātto loṭ cakārātsamuccīyate. kṛtyasaṃjñakāḥ pratyayā vakṣyamāṇā, loṭ ca praiṣādiṣu bhavantītyarthaḥ. praiṣe atisarge ca kṛtyapratyayamudāharati-- bhavatā yaṣṭavyamiti. bhāve tavyapratyayaḥ. loṭamudāharati-- bhavānyajatāmiti. nanu cakāreṇa loṭo'nukarṣaṇaṃ vyrathaṃ, praiṣasya vidhirūpatayā, atisargasya āmantraṇarūpatayā ca "loṭ ce"tyanenaiva siddherityata āha-- vakāreṇeti. prāptakāle yathā-- guruṇā bhoktavyam. gururbhuñjīta. bhojanaṃ prāptāvasaramityarthaḥ. "prāptakāle ca kṛtyāśce"tyuktau tu nimantraṇādiṣvapi kṛtyāḥ syuḥ. ataḥ praiṣādigrahaṇam.
Tattvabodhinī1:
praiṣatisarga. praiṣo vidhiriti. vidhigrahaṇe kartavye praiṣagrahaṇaṃ
śiṣyabudd Sū #531
See More
praiṣatisarga. praiṣo vidhiriti. vidhigrahaṇe kartavye praiṣagrahaṇaṃ
śiṣyabuddhivaiśadyārthamityāhuḥ. loṭo'nukarṣaṇamiti. `loṭ ce'ti yogasyedameva
prayojanam. ekayogatve tu liṅo'pyanukarṣaṇaṃ syāt. prāptakālārthamiti.
praiṣatisargayoḥ pūrveṇaiva siddhatvāditi bhāvaḥ.
Tattvabodhinī2:
praiṣatisargaprāptakāleṣu kṛtyāśca 531, 3.3.163 praiṣatisarga. praiṣo vidhiriti.
See More
praiṣatisargaprāptakāleṣu kṛtyāśca 531, 3.3.163 praiṣatisarga. praiṣo vidhiriti. vidhigrahaṇe kartavye praiṣagrahaṇaṃ śiṣyabuddhivaiśadyārthamityāhuḥ. loṭo'nukarṣaṇamiti. "loṭ ce"ti yogasyedameva prayojanam. ekayogatve tu liṅo'pyanukarṣaṇaṃ syāt. prāptakālārthamiti. praiṣatisargayoḥ pūrveṇaiva siddhatvāditi bhāvaḥ.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents