Kāśikāvṛttī1: sarvadhātubhyaḥ tṛnpratyayo bhavati tacchīlādiṣu kartṛṣu. nakāraḥ svarārthaḥ. ta See More
sarvadhātubhyaḥ tṛnpratyayo bhavati tacchīlādiṣu kartṛṣu. nakāraḥ svarārthaḥ. tacchīle
tāvat kartā kaṭān. vaditā janāpavādān. taddharmaṇi muṇḍayitāraḥ śrāviṣṭhāyanāḥ
bhavanti vadhūmūḍhām. annamapahartāraḥ āhvarakāḥ bhavanti śrāddhe siddhe. unnetāraḥ
taulvalāyanāḥ bhavanti putre jāte. tatsādhukāriṇi kartākaṭam. gantā kheṭam.
tṛnvidhāvṛtvikṣu ca anupasargasya. hotā. potā. anupasargasya iti kim? udgātā.
pratihartā. tṛjeva bhavati. svare viśeṣaḥ. nayateḥ ṣuk ca. neṣṭā. tviṣer devatāyām
akāraśca upadhāyā aniṭtvaṃ ca. tvaṣṭā. kṣadeśca niyukte. kṣattā. kvacidadhikṛta
ucyate. chandasi tṛc ca. kṣatṛbhyaḥ saṅgrahītṛbhyaḥ. svare viśeṣaḥ.
Kāśikāvṛttī2: tṛn 3.2.135 sarvadhātubhyaḥ tṛnpratyayo bhavati tacchīlādiṣu kartṛṣu. nakāraḥ s See More
tṛn 3.2.135 sarvadhātubhyaḥ tṛnpratyayo bhavati tacchīlādiṣu kartṛṣu. nakāraḥ svarārthaḥ. tacchīle tāvat kartā kaṭān. vaditā janāpavādān. taddharmaṇi muṇḍayitāraḥ śrāviṣṭhāyanāḥ bhavanti vadhūmūḍhām. annamapahartāraḥ āhvarakāḥ bhavanti śrāddhe siddhe. unnetāraḥ taulvalāyanāḥ bhavanti putre jāte. tatsādhukāriṇi kartākaṭam. gantā kheṭam. tṛnvidhāvṛtvikṣu ca anupasargasya. hotā. potā. anupasargasya iti kim? udgātā. pratihartā. tṛjeva bhavati. svare viśeṣaḥ. nayateḥ ṣuk ca. neṣṭā. tviṣer devatāyām akāraśca upadhāyā aniṭtvaṃ ca. tvaṣṭā. kṣadeśca niyukte. kṣattā. kvacidadhikṛta ucyate. chandasi tṛc ca. kṣatṛbhyaḥ saṅgrahītṛbhyaḥ. svare viśeṣaḥ.
Nyāsa2: tṛn. , 3.2.135 "muṇḍayitāraḥ" iti. muṇḍāṃ kurvantīti "muṇḍamiśra& See More
tṛn. , 3.2.135 "muṇḍayitāraḥ" iti. muṇḍāṃ kurvantīti "muṇḍamiśra" 3.1.21 ityādinā ṇic, iṣṭhavadbhāvena ṭilopaḥ. "{muṇḍayitāraḥ śrāviṣṭhāyanā bhavanti badhūmūḍhām"--kāśikā.} vadhūmūḍhāṃ śrāviṣṭhāyanā muṇḍayanti" iti. eteṣāṃ kuladharmaḥ. "āhvarakāḥ śrāddhe siddhe'nnamapaharanti" iti. eteṣāmācāraḥ. yaḥ kaṭaṃ sādhu karotīti sa katrtā kaṭamiti. kheṭaṃ yo līlayā gacchati sa sādhu gacchati.
"tṛnvidhau" ityādi. atācchīlyārtha ārambhaḥ. a()smastṛnvidhāvanupasargasya dhātostṛn vaktavya ṛtvikṣvabhidheyeṣu. "hotā" iti. "hu {dānādanayoḥ. ādāne ityeke.prīṇane'pi iti bhāṣyam-- dhā.pā.} dāne" (dhā.pā.1083). "potā" iti. "pūṅa pavane" (dhā.pā.966). "udgātā" iti. "kai gai śabde" (dhā.pā.916,917)."svare vikṣeṣaḥ" iti. tṛci sati "gatikārakopapadāt kṛt" 6.2.138 iti prakṛtisvareṇāntodāttatvaṃ bhavati, tṛni tu sati "gatiranantaraḥ" 6.2.49 ityanuvatrtamāne" "tādau ca niti kṛtyatau" 6.2.49 iti pūrvavadasya prakṛtisvaraḥ prasajyeta.
"nayateḥ ṣuk ca" iti. kṛte guṇe ṣugāgamo veditavyaḥ; anyathā hralaghūpadhatvād()guṇo na syāt. guṇo'pi vā vaktavyaḥ. atra ṛtvigiti vatrtate. ayamapyatācchīlyārtha ārambhaḥ.
"tviṣeḥṭa ityādi. "tviṣa dīptau" (dhā.pā.1001) ityasmāddevatāyāmabhidheyāṃ tṛn vaktavyaḥ, akāraścopadhāyā ādeśo bhavati. "aniṭ()tvaṃ ca"iti. etasya sarvaśeṣatve cāsya potetyatrāniṭ()tvaṃ siddhaṃ bhavati.
"kṣadeḥ"ityādi. "kṣada"iti sautro dhātuḥ. "gudhṛvīpacivayiyamisadi kṣadibhyastraḥ"(paṃ.u.4.166) ityādyuṇādisūtrapāṭhāt. uṇādiṣu nipātitatvāt hotrādaya iti siddham. tatra hi "naptṛneṣṭṛtvaṣṭṛkṣatṛpotṛhotṛbhrātṛjāmātṛpitṛduhitṛ" (da.u.2.3.) ityete nipātitāḥ॥
Bālamanoramā1: tṛn. dhātostṛnpratyayaḥ syāttacchīlādiṣu kartṛṣu. tacchīle udāharati– kartā
kaṭ Sū #917 See More
tṛn. dhātostṛnpratyayaḥ syāttacchīlādiṣu kartṛṣu. tacchīle udāharati– kartā
kaṭamiti. kaṭakaraṇakriyāśīla ityarthaḥ. `na loke'ti ṣaṣṭhīniṣedhaḥ, `na loke'ti sūtre
`tṛ'nnityanena `laṭaḥ śata' ityārabhya etatsūtrasthanakāreṇa pratyāhāraśrayaṇāt.
taddharmaṇi yathā– `muṇḍayitāraḥ śrāviṣṭhāyanā bhavanti ūḍhāṃ vadhūm?'. śrāviṣṭhāyanā
nāma deśaviśeṣīyā vadhūmuṇḍanaṃ svadharma ityanuṣṭhātāra ityarthaḥ. tatsādhukāriṇi `kartā
kaṭa'mityevodāharaṇam.kaṭaṃ sādhu karotītyarthaḥ.
Bālamanoramā2: tṛn 917, 3.2.135 tṛn. dhātostṛnpratyayaḥ syāttacchīlādiṣu kartṛṣu. tacchīle udāh See More
tṛn 917, 3.2.135 tṛn. dhātostṛnpratyayaḥ syāttacchīlādiṣu kartṛṣu. tacchīle udāharati-- kartā kaṭamiti. kaṭakaraṇakriyāśīla ityarthaḥ. "na loke"ti ṣaṣṭhīniṣedhaḥ, "na loke"ti sūtre "tṛ"nnityanena "laṭaḥ śata" ityārabhya etatsūtrasthanakāreṇa pratyāhāraśrayaṇāt. taddharmaṇi yathā-- "muṇḍayitāraḥ śrāviṣṭhāyanā bhavanti ūḍhāṃ vadhūm()". śrāviṣṭhāyanā nāma deśaviśeṣīyā vadhūmuṇḍanaṃ svadharma ityanuṣṭhātāra ityarthaḥ. tatsādhukāriṇi "kartā kaṭa"mityevodāharaṇam.kaṭaṃ sādhu karotītyarthaḥ.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents