Kāśikāvṛttī1:
cleḥ sijādeśo bhavati. ikāra uccāraṇārthaḥ, cakāraḥ svarārthaḥ. akārṣīt. ahārṣīt
See More
cleḥ sijādeśo bhavati. ikāra uccāraṇārthaḥ, cakāraḥ svarārthaḥ. akārṣīt. ahārṣīt.
āgamānudāttatvaṃ hi pratyayasvaram iva citsvaram api badheta iti sthāninyādeśe ca
dviścakāro 'nubadhyate. spṛśamṛśakṛṣatṛpadṛpāṃ sijvā vaktavyaḥ. asprākṣīt,
aspārkṣīt, aspṛkṣat. amrākṣīt, amārkṣīt, amṛkṣat. akārṣīt,
akrākṣīt, akṛkṣat. atrāpsīt, ātārpsīt, atṛpat. adrāpsīt,
adārpsīt, adṛpat.
Kāśikāvṛttī2:
cleḥ sic 3.1.44 cleḥ sijādeśo bhavati. ikāra uccāraṇārthaḥ, cakāraḥ svarārthaḥ.
See More
cleḥ sic 3.1.44 cleḥ sijādeśo bhavati. ikāra uccāraṇārthaḥ, cakāraḥ svarārthaḥ. akārṣīt. ahārṣīt. āgamānudāttatvaṃ hi pratyayasvaram iva citsvaram api badheta iti sthāninyādeśe ca dviścakāro 'nubadhyate. spṛśamṛśakṛṣatṛpadṛpāṃ sijvā vaktavyaḥ. asprākṣīt, aspārkṣīt, aspṛkṣat. amrākṣīt, amārkṣīt, amṛkṣat. akārṣīt, akrākṣīt, akṛkṣat. atrāpsīt, ātārpsīt, atṛpat. adrāpsīt, adārpsīt, adṛpat.
Nyāsa2:
cleḥ sic. , 3.1.44 "ikāra uccāraṇārthaḥ" iti. etenehoccāraṇādanyaprayo
See More
cleḥ sic. , 3.1.44 "ikāra uccāraṇārthaḥ" iti. etenehoccāraṇādanyaprayojanaṃ nāstīti darśayannitsaṃjñāyāṃ abhāvamāha. nanu cāsatīkāre'nubandhe "aniditām" 6.4.24 ityanenāmaṃstetyatrānunāsikalopaḥ prāpnoti, tatastatpratiṣedhārtho'yamitsaṃjñakaḥ kasmānna bhavati? evaṃ manyate-- asatyapīkāre'nubandhenaiva sijantasyānunāsikalopena bhavitavyam; "hana sic" 1.2.14 iti kitkaraṇājjñāpakāt. tathā hi hanteḥ kitkaraṇasyaitat prayojanam-- āhatetyatrānunāsikalopo yathā syāt. yadi sijantasyānunāsikalopaḥ syāt hante sicaḥ kitkaraṇamanarthakaṃ syāt. "cakāraḥ svarārthaḥ" iti. antodāttārthaḥ. nanu ca sico'nackatvāccakārasya svarārthatā nopapadyate? iṭi kṛte sācko bhavatītyadoṣaḥ. nanvevamapi luṅyatrāḍāgamasyodāttatve satiśiṣṭasvareṇādyudāttatvena bhavitavyam, kimarthaścakāraḥ? yatra tarhi "na māṅayoge" 6.4.74 ityaḍāgamaḥ pratiṣidhyate tatra cakārasya svarārthatā bhaviṣyati. nanu tatrāpi "tiṅaṅatiṅaḥ" (8.1.28) iti nighātena bhavitavyam? tarhi yatra "hi ca" 8.1.34 iti nighātaḥ pratiṣidhyate-- mā hi lāvīdityādau , tatra svarārtho bhaviṣyati. nanu ca clestatra sthānivadbhāvādeva citsaro bhaviṣyata#ītikimādeśe cakāro'nubadhyate? ityāha-- "āgamānudāttatvaṃ hi" ityādi. yāsuṭa udāttavacanenāgamānudāttatvaṃ jñāpayiṣyate. tacca nāprāpte svarāntare vidhīyate. tathā hi-- ye prakṛtibhaktā āgamā aḍānukaprabhṛtatayasteṣāṃ prakṛtisvaraḥ prāpnoti, ye ca pratyayabhaktā iḍādayasteṣāṃ pratyayasvaraḥ; tasmādagamānudāttatvaṃ sarvasya svarāntarasya bādhakam. tataścaiva tadyathā pratyayasvaraṃ bādhate tathā citsvaramapi sthānivadbhāvakṛtaṃ bādheta. tasmādādeśe'pi cakāro'nubadhyate. hi-śabdoyasmādarthe,itiśabdastasmādarthe. yasmādevaṃ citasvaramapi bādheta tasmāt sthāninyādeśe'pi dviścakāro'nubadhyate. nanu ca mā hi lāvītyādāvāgamānudāttatvaṃ yadi syāt cleścitkaraṇamanarthakaṃ syāt, prayojanābhāvāt; tasmāt cleścitkaraṇasāmathryādāgamānudāttatvena citsvaro na bādhiṣyate-- ityapārthakaṃ sicaścitkaraṇam? nāpārthakam; pakṣe sārthakatvāt. katham? iha hi yathā vyaktipadārthapakṣamāśritya "sarūpāṇāmekaśeṣaḥ" 1.2.64 ityetatsūtramārabdham, tathā vyaktipadamārthakṣāśrayatpadviścakāro'nubadhyate. vyaktau hi padārthe yathā citsvaralakṣamaṃ pratilakṣyaṃ pravatrtate tathāgānudāttatvajñāpakamapi yāsuṭa udāttavacanam. tataśca mā hi lāvīdityatrāgamānudāttatvaṃ tena jñāpitameva. tathā ca-- yatheha citsvaro bhavati tathāgamānudāttatvenāpi bhavitavyam; anyathā hretadviṣayasya jñāpakasya vaiyathryaṃ syāt. na ca dvayorapyanudāttayoryaugapadyaṃ sambhavatīti paryāyaḥ syāt. tatra pakṣe sthāninaścakārasya pakṣāntara āgamānudāttatvena bādhyeta. dviranubadhyamāne tu cakāre yadyapi pakṣe'nudātto'bhinirvatrtate, tathāpyabhinirvṛtte tasmin dviścakārā4nubandhakaraṇasāmathryāt punaścitsvaro'bhinirvatrtate, ato na doṣaḥ.
"spṛśamṛśa" ityādi. spṛśimṛśikṛṣibhyaḥ "śala igupadhādaniṭaḥ ksaḥ" (3.1.45) iti kse prāpte, tṛpidṛpibhyāṃ puṣāditvādaṅi prāpte sijvā vaktavyaḥ = vyākhyeyaḥ. tatredaṃ vyākhyānam--- ksavidhau "vidāṃkurvantvityanyatasyām" 3.1.41 ityato maṇḍūkaplutinyāyenānyatarasyāṃgrahaṇamanuvartate, puṣādisūtre'pi "ātmanepadeṣu" 3.1.54 ityataḥ. sā ca vyavasthita vibhāṣitobhayata eva vijñāyate. tena spṛśimṛśikṛṣibhyo vikalpena kso bhaviṣyati, anyebhyastu nityam. tṛpidṛpibhyāmanyatarasyāmaṅ ca bhaviṣyati, anyebhyastu puṣādibhyo nityameva. tena yasmin pakṣe ksāṅorabhāvastasmin pakṣe sāmānyavihitaḥ sijeva bhavati. "aspṛkṣat" iti. "spṛśa saṃsparśe" (dhā.pā.1422), ksaḥ, vraścādinā 8.2.36 ṣatvam, "ṣaḍhoḥ kaḥ si" 8.2.41 iti katvam, "ādeśapratyayoḥ" 8.3.59 iti ṣatvam. "asprākṣīt" iti. "anudāttasya cardupadhasyānyatarasyām" 6.1.58 ityamāgamaḥ; "vadavraja" 7.2.3 ityādinā vṛddhiḥ, ṛkārasya yaṇādeśaḥ. "aspākṣīt" iti. sic. yadā'māgamo nāsti tadā ṛkārasyaiva vṛddhiḥ.evaṃ "mṛśa āmarśane" (dhā.pā.1425), "kṛṣa vilekhane" (dhā.pā.1286) ityetayorapi rūpadvayaṃ, veditavyam. "atu pat" iti. "tṛpa prīṇane" (dhā.pā.1195). "atrāpsīt, atāpsīt" iti. pūrvavat. evaṃ "dupa harṣaṇamocanayoḥṭa (dhā.pā.1196) ityasyāpi rūpatrayaṃ veditavyam॥
Laghusiddhāntakaumudī1:
icāvitau.. Sū #440
Laghusiddhāntakaumudī2:
cleḥ sic 440, 3.1.44 icāvitau॥
Bālamanoramā1:
cleḥ sic. icāviti. citsvaraścittvasya prayojanam. idittvasyatu
amaṃstetyatra `a Sū #70
See More
cleḥ sic. icāviti. citsvaraścittvasya prayojanam. idittvasyatu
amaṃstetyatra `aniditāṃ hala upadhāyā' ityupadhālopasyā'pravṛttiḥ prayojanam.
Bālamanoramā2:
cleḥ sic 70, 3.1.44 cleḥ sic. icāviti. citsvaraścittvasya prayojanam. idittvasya
See More
cleḥ sic 70, 3.1.44 cleḥ sic. icāviti. citsvaraścittvasya prayojanam. idittvasyatu amaṃstetyatra "aniditāṃ hala upadhāyā" ityupadhālopasyā'pravṛttiḥ prayojanam.
Tattvabodhinī1:
icāvitāviti. tatredittve prayojanamamaṃstetyatra
`aniditā'mityupadhālo'bhā Sū #53
Tattvabodhinī2:
cleḥ sic 53, 3.1.44 icāvitāviti. tatredittve prayojanamamaṃstetyatra "anidi
See More
cleḥ sic 53, 3.1.44 icāvitāviti. tatredittve prayojanamamaṃstetyatra "aniditā"mityupadhālo'bhāvaḥ॥
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents