Kāśikāvṛttī1:
ijādir yo dhātur gurumānṛcchativarjitaḥ, tasmāc ca liṭi parata ām pratyayo bhava
See More
ijādir yo dhātur gurumānṛcchativarjitaḥ, tasmāc ca liṭi parata ām pratyayo bhavati.
īha ceṣṭāyām. ūha vitarke. īhāñcakre. ūhāñcakre. ijādeḥ iti kim? tatakṣa.
rarakṣa. gurumataḥ iti kim? iyaja. uvapa. anṛcchaḥ iti kim? ānarccha, ānarcchatuḥ,
ānarcchauḥ. ūrṇoteśca pratiṣedho vaktavyaḥ. prorṇunāva. atha vā vācya
ūrṇorṇuvadbhāvo yaṅprasiddhiḥ prayojanam. āmaśca pratiṣedhārtham
ekācaśceḍupagrahāt.
Kāśikāvṛttī2:
ijādeś ca gurumato 'nṛcchaḥ 3.1.36 ijādir yo dhātur gurumānṛcchativarjitaḥ, tas
See More
ijādeś ca gurumato 'nṛcchaḥ 3.1.36 ijādir yo dhātur gurumānṛcchativarjitaḥ, tasmāc ca liṭi parata ām pratyayo bhavati. īha ceṣṭāyām. ūha vitarke. īhāñcakre. ūhāñcakre. ijādeḥ iti kim? tatakṣa. rarakṣa. gurumataḥ iti kim? iyaja. uvapa. anṛcchaḥ iti kim? ānarccha, ānarcchatuḥ, ānarcchauḥ. ūrṇoteśca pratiṣedho vaktavyaḥ. prorṇunāva. atha vā vācya ūrṇorṇuvadbhāvo yaṅprasiddhiḥ prayojanam. āmaśca pratiṣedhārtham ekācaśceḍupagrahāt.
Nyāsa2:
ijādeśca gurumato'nṛcchaḥ. , 3.1.36 "{yajādeḥ iti mudritaḥ pāṭhaḥ.} ijādeḥ&
See More
ijādeśca gurumato'nṛcchaḥ. , 3.1.36 "{yajādeḥ iti mudritaḥ pāṭhaḥ.} ijādeḥ" iti. ādiryasyeti bahuvrīhiḥ. "ic" iti pratyāhāragrahaṇam. gururasyāstīti gurumān. "ṛcchativarjitaḥ" ṛcchinā tyaktaḥ. tadrūparahita ityarthaḥ. "īhācañkre" iti. "īha ceṣṭāyām" (dhā.pā.632) "ūhāñcakre" iti. "ūha vitarke" (dhā.pā.648).
"tatakṣa, rarakṣa" iti. "takṣū tvakṣū tanūkaraṇe" (dhā.pā.655, 656), "rakṣa pālane" (dhā.pā.658). "iyaja; uvapa" iti. yajivapyoruttame ṇali "ṇaluttamo vā" 7.1.91 iti ṇittvābhāvapakṣe vṛddhyabhāvādgurumattābhāvaḥ. kecit iyeṣa, uvoṣeti pratyudāharanti. "{iṣa dhā.pā.} iṣu icchāyām" (dhā.pā.1351) "uṣa dāhe" (dhā.pā.696), ṇali laghūpadhaguṇaḥṣa dvirvacanam, "abhyāsasyāsavarṇe" 6.4.78 itīyaṅuvaṅau. nanu ca guṇe kṛta etāvapi gurumanto bhavata iti bhavitavyamevāmātra? na bhavitavyam; "sannipātalakṣaṇo vidhiranimittaṃ tadvighātasya" (vyā.pa.12) iti liṭsannipāto gurumattāyā hetuḥ. gurumattā ca "āmaḥ" 2.4.81 iti liṭameva vihanti. atha vā-- gurumata iti nityayoge matup, tena nityaṃ yasya gurumā yogastato bhavitavyam, na ceṣeruṣeśca nityaṃ guruṇā saha yogaḥ. yadyevam, "uchī vivāse" (dhā.pā.216) -- ucchāñcakāretyatra tuki kṛte na prāpnoti? naiṣa doṣaḥ; ṛcchipratiṣedho hi jñāpayati-- āgamanimittā gurumattā yasya tato'pi bhavatīti.
"ānacrcha" iti. "ṛccha gatīndriyapralayamūrtibhāveṣu" (dhā.pā.1296), "che ca" 6.1.71 iti tuk, "ṛcchatyṛ()tām" 7.4.11 itiguṇaḥ, dvirvacanam, halādiśeṣaḥ, "ata ādeḥ" 7.4.70 iti dīrghaḥ, "tasmānnuḍ dvihalaḥ" 7.4.71 iti nuṭ. nanu ca "ṛcchatyṛ()tām"7.4.11 iti ṛcchateranantare liṭi guṇavacanaṃ jñāpakam-- ṛccherām na bhavati. sati hi tasminnāgamanimittā gurumattā yasya tato'pi bhavatītyetajjñāpitaṃ na syāt. tasmādanṛccha iti pratiṣedhaḥ katrtavyaḥ.
"ūrṇoteḥ" ityādi. ijāditvādgurumattvācca prāpnotyām. tasmāt pratiṣedho vaktavyaḥ, vyākhyeya ityarthaḥ. vyākhyānaṃ tu-- vakṣyamāṇasyānyatarasyāṃgrahaṇasya siṃhāvalokitanyāyenānuvarttitasya vyavasthitavibhāṣātvavijñānāt katrtavyam. "prorṇunāva" iti. "ajāderdvitīyasya" 6.1.2 iti "nu"ityasya dvirvacanam. rephastu na dvirucyate; "na ndrāḥ saṃyogādayaḥ" 6.1.3 iti pratiṣedhāt.
"atha vā" ityādi. "ṇu stutau" (dhā.pā.1-35). "tena tulyaṃ vatrtate" iti nupavat, tasya bhāvo nuvadbhāva iti. nautinā tulyaṃ vatrtata ityarthaḥ. kiṃ punastasya prayojanam, yenāsau tathā vācyaḥ? ityāha--- "yaṅaprasiddhiḥ prayojanam" iti. nuvadbhāve sati yathā nauteḥ "dhātorekācaḥ" 3.1.22 itiyaṅa bhavati nonūyata iti, evamūrṇoterapi- prorṇonūyata iti. "āmaśca pratiṣedhārtham" iti nuvadbhāvo vācya ityapekṣate. tasmin sati yathā nauteranijāditvādgumattābhāvāccām na bhavati, tathorṇoterapi-- prorṇunāveti. "ekācaśceḍupagrahāt" iti. "nuvadbhāvo vācyaḥ" iti sambadhyate. karmaṇi "lyablope" (vā.127) iti pañcamī, yathā-- prāsādāt prekṣate, āsanāt prekṣata iti. iḍupagraha iti iṭpratiṣedhaḥ. etaduktaṃ bhavati-- ekācaḥ" 7.2.10 ityanuvatrtamāne "śrayukaḥ kiti" 7.2.11 iti ya iḍupaghaḥ kriyate taduddiśya prayojanamūrṇoternuvadbhāvo vācya iti. tena yathā nauteḥ "śrayukaḥ kiti" itīṭpratiṣedhaḥ-nutaḥ, nutavāniti, tathorṇoterapi-- prorṇutaḥ, prorṇutavāniti.
atha vā-- iḍupagrahāditi hetāviyaṃ pañcamī, yathā-- "tadaśiṣyaṃ saṃjñāpramāṇatvāt" 1.2.53 iti. ekāco yata iḍupagraho vidhīyate tasmāt prayojanāddhetorūrṇoternuvadbhāvo vācya ityarthaḥ. atha "ijādeśca" iti kimarthaścakāraḥ? anuktasamuccayārthaḥ , tena "kāsyanekācaḥ" (vā. 205) iti vaktavyaṃ na bhavati. yathānyāse'pi cakāreṇa cakāsāñcakāretyādeḥ siddhatvāt. nanu ca yadīdaṃ nocyeta, tadā pratyayānto'pi yo dhāturekāc tato'pi prasajyet? yadi neṣyate, tadā vakṣyamāṇamantayatarasyāṃgarhaṇamanuvatryaṃ vyavasthitavibhāṣātvamaṅgīkatrtavyam॥
Laghusiddhāntakaumudī1:
ijādiryo dhāturgurumānṛcchatyanyastata ām syālliṭi.. Sū #513
Laghusiddhāntakaumudī2:
ijādeśca gurumato'nṛcchaḥ 513, 3.1.36 ijādiryo dhāturgurumānṛcchatyanyastata ām
See More
ijādeśca gurumato'nṛcchaḥ 513, 3.1.36 ijādiryo dhāturgurumānṛcchatyanyastata ām syālliṭi॥
Bālamanoramā1:
ijādeśca. naña ṛccha ityanena samāse'nṛccha ityasmātpañcamī. `dhātorekāca039; Sū #83
See More
ijādeśca. naña ṛccha ityanena samāse'nṛccha ityasmātpañcamī. `dhātorekāca' ityato
dhātorityanuvartate. `kāspratyayā'dityata āmiti,liṭīti cānuvartate tadāha-
- ijādirityādinā. āskāsoriti. `kāspratyayādāmamantre liṭī'ti ,
`dayāyāsaśce'ti ca kāsdhātoḥ, āsdhātoścaliṭi āmvihitaḥ. tatra makārasya
itsaṃjñakatve `midaco'ntyātpara' iti ākārādākārāntaraṃ syāt. tataśca savarṇadīrghe
kṛte kās ās ityeva bhavatīti āmvidhiranarthakaḥ syāt. ata āmo makārasya netsaṃjñeti
vijñāyata ityarthaḥ. tathā ca edh ām la iti sthite–
Bālamanoramā2:
ijādeśca gurumato'nṛcchaḥ 83, 3.1.36 ijādeśca. naña ṛccha ityanena samāse'nṛccha
See More
ijādeśca gurumato'nṛcchaḥ 83, 3.1.36 ijādeśca. naña ṛccha ityanena samāse'nṛccha ityasmātpañcamī. "dhātorekāca" ityato dhātorityanuvartate. "kāspratyayā"dityata āmiti,liṭīti cānuvartate tadāha-- ijādirityādinā. āskāsoriti. "kāspratyayādāmamantre liṭī"ti , "dayāyāsaśce"ti ca kāsdhātoḥ, āsdhātoścaliṭi āmvihitaḥ. tatra makārasya itsaṃjñakatve "midaco'ntyātpara" iti ākārādākārāntaraṃ syāt. tataśca savarṇadīrghe kṛte kās ās ityeva bhavatīti āmvidhiranarthakaḥ syāt. ata āmo makārasya netsaṃjñeti vijñāyata ityarthaḥ. tathā ca edh ām la iti sthite--
Tattvabodhinī1:
`dhātorekācaḥ' ityato dhātugrahaṇaṃ `kās?pratyayā'dityata ām liṭīti c Sū #64
See More
`dhātorekācaḥ' ityato dhātugrahaṇaṃ `kās?pratyayā'dityata ām liṭīti cānuvartata
ityāha— ijādiryo dhāturityādi. gurumān kim ?. iyeṣa.
ṛcchestvānacrcha॥
Tattvabodhinī2:
ijādeśca gurumato'nṛcchaḥ 64, 3.1.36 "dhātorekācaḥ" ityato dhātugrahaṇ
See More
ijādeśca gurumato'nṛcchaḥ 64, 3.1.36 "dhātorekācaḥ" ityato dhātugrahaṇaṃ "kās()pratyayā"dityata ām liṭīti cānuvartata ityāha--- ijādiryo dhāturityādi. gurumān kim?. iyeṣa. ṛcchestvānacrcha॥
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents