1/50:ime vikaraṇāḥ paṭhyante |
2/50:tatra na jñāyate kaḥ utsargaḥ kaḥ apavādaḥ iti |
3/50:tatra vaktyam : ayam utsargaḥ ayam apavādaḥ iti |
4/50:ime brūmaḥ |
5/50:yak utsargaḥ |
6/50:apavādaḥ śabdādiḥ syādayaḥ ca |
7/50:yadi evam apavādavipratiṣedhāt śabādibādhanam |
8/50:apavādvipratiṣedhāt śabādibhiḥ syādīnām bādhanam prāpnoti |
9/50:śabādīnām avakāśaḥ pacati yajati |
10/50:syādīnām avakāśaḥ pakṣyate yakṣyate |
11/50:iha ubhayam prāpnoti |
12/50:pakṣyati yakṣyati |
13/50:paratvāt śabādayaḥ prāpnuvanti |
14/50:apavādaḥ nāma anekalakṣaṇaprasaṅgaḥ |
15/50:apavādaḥ nāma bhavati yatra anekalakṣaṇaprasaṅgaḥ |
16/50:tatra bhāvakarmaṇoḥ yak vidhīyate kartari śap |
17/50:kaḥ prasaṅgaḥ yat bhāvakarmaṇoḥ yakam kartari śabādayaḥ bādheran |
18/50:evam tarhi yakśapau utsargau |
19/50:apavādāḥ śyanādaya syādayaḥ ca |
20/50:apavādavipratiṣedhāt śyanādibādhanam |
21/50:apavādvipratiṣedhāt śyanādibhiḥ syādīnām bādhanam prāpnoti |
22/50:śyanādīnām avakāśaḥ dīvyati sīvyati |
23/50:syādīnām avakāśaḥ pakṣyati yakṣyati |
24/50:iha ubhayam prāpnoti |
25/50:deviṣyati seviṣyati |
26/50:paratvāt śyanādayaḥ prāpnuvanti |
27/50:na eṣaḥ doṣaḥ |
28/50:śabādeśāḥ śyanādayaḥ kariṣyante |
29/50:śap ca syādibhiḥ bādhyate |
30/50:tatra divādibhyaḥ syādiviṣaye śap eva na asti kutaḥ śyanādayaḥ |
31/50:tat tarhi śapaḥ grahaṇam kartavyam |
32/50:na kartavyam |
33/50:prakṛtam anuvartate |
34/50:kva prakṛtam |
35/50:kartari śap iti |
36/50:tat vai prathamānirdiṣṭam ṣaṣṭhīnirdiṣṭena ca iha arthaḥ |
37/50:divādibhyaḥ iti eṣā pañcamī śap iti prathamāyāḥ ṣaṣṭhīm prakalpayiṣyati tasmāt iti uttarasya iti |
38/50:pratyayavidhiḥ ayam |
39/50:na ca pratyayavidhau pañcamyaḥ prakalpikāḥ bhavanti |
40/50:na ayam pratyayavidhiḥ |
41/50:vihitaḥ pratyayaḥ |
42/50:prakṛtaḥ ca anuvartate |
43/50:atha vā anuvṛttiḥ kariṣyate |
44/50:sārvadhātuke yak syatāsī lṛluṭoḥ cli luṅi cleḥ sic bhavati |
45/50:kartari śap syatāsī lṛluṭoḥ cli luṅi cleḥ sic bhavati |
46/50:divādibhyaḥ śyan syatāsī lṛluṭoḥ cli luṅi cleḥ sic bhavati |
47/50:atha vā antaraṅgāḥ syādayaḥ |
48/50:kā antaraṅgatā |
49/50:lāvasthāyām eva syādayaḥ |
50/50:sārvadhātuke śyanādayaḥ |

ḷrūpam utsṛṣṭānubandhaṃ sāmānyam ekam eva. tasmin luṭi ca parato dhātor yathāsaṅkhyaṃ syatāsī pratyayau bhavataḥ. kariṣyati. akariṣyat. śvaḥ kartā. iditkaraṇam anunāsikalopapratiṣedhārtham. mantā. saṅgantā.

syatāsī l̥luṭoḥ 3.1.33 l̥rūpam utsṛṣṭānubandhaṃ sāmānyam ekam eva. tasmin luṭi ca parato dhātor yathāsaṅkhyaṃ syatāsī pratyayau bhavataḥ. kariṣyati. akariṣyat. śvaḥ kartā. iditkaraṇam anunāsikalopapratiṣedhārtham. mantā. saṅgantā.

syatāsī lṛluṭoḥ. , 3.1.33 iha dve lṛrūpe--- ekaṃ lṛṭaḥ sambandhiḥ, dvitīyaṃ lṛṅa. dvayorapi teyogrrahaṇamiṣṭatvāt, viśeṣānupādānācca. tataścaite dve tṛtīyañca luḍiti trīṇi nimittāni bhavanti. nimittinau tu dvau syātāsī iti vaiṣamyam. ataḥ saṃkhyātānudeśo na syāditi yo deśayet, taṃ pratyāha-- "lṛrūpamityādi. ṭakāraṅakārayoranubandhayoḥ parityāgena tatakṛtyasya bhedasyābhāvāllṛrūpaṃ lṛṅalṛṭoḥ sāmānyamekameveti nimittayorapi dvitvam. tena saṃkhyatānudeśo na virudhyata ityabhiprāyaḥ. ata evāha-- "yathā saṃkhyam" iti. "kariṣyati" iti. "lṛṭ śeṣe ca" 3.3.13 iti luṭ, ṛddhanoḥ sye" 7.2.70 itīṭ. "akariṣyat" iti. lṛṅa, aḍāgamaḥ, "itaśca" 3.4.100 itīkāralopaḥ. "katrtā" iti. "anadyatane lṛṭ", 3.3.15 "luṭaḥ prathamasya" 2.4.85 ityādinā tipo ḍādeśaḥ,ṭilopaḥ. "iditkaraṇam" ityādi. iccāsāvit itsaṃjñakaścetīti,tasya karaṇamiditkaraṇam. ikārasyetsaṃjñakasya karaṇityarthaḥ. atha vā-- idit yasya tāseḥ sa idit tāsiḥ, tasya karaṇamiditkaraṇasaṃjñakekārasya tāseḥ karaṇamityarthaḥ. "anunāsikalopapratibandhārtham" iti. asati tu tasmin "aniditām" 6.4.24 ityanunāsikalopaḥ syāt. atastasya pratibandhaḥ pravṛttivighāto yathā syādityevamarthamiditkaraṇam. "mantā" iti. "mana jñāne" (dhā.pā.1176), "manu avabodhane"(dhā.pā.1471) iti vā. "anudāttaṅitaḥ"1.3.12 ityātmanepadam. "saṃgantā" iti. atrāpi saṃpūrvādgameḥ "samo gami" 1.3.29 ityādinā atrobhayatrāpi ṭilope kṛte ṅitvādātmanepadamāśrityānunāsakilopaḥ prāpnoti, sa iditkaraṇena pratiṣidhyate. yadi tarhi tāseriditkaraṇamanunāsikalopapratibandhārtham, evaṃ sati "idito num dhātoḥ" (7.1.58) ityatra yadvakṣyati "tāsisicoriditkāryaṃ nāstītyuccāraṇārtho niranunāsika ikāraḥ paṭha()te" iti tadvirudhyate? nāsti virodhaḥ, bhinnakarttṛkatvāt. idaṃ hi jayādityavacanam, tat punarvāmanasya. vāmanavṛttau tu tāsisicorikāra uccāraṇārtho nānubandho paṭha()te, tena virodho nāśaṅkanīyaḥ. kena punarabhisandhinā jayādityastāserikārasyānunāsikalopapratibandhārthatāṃ kṛtavān? vāmanastūccāraṇarthatām? yenābhisandhinā sa tāvaccharūyatām-- ābhācchāstrīyamasiddhatvamanityam, anityatvaṃ tu tasya tatraiva pratipādayiṣyate jayādityena. ābhācchāstrīyasya ṭilopasyāsiddhatvamiha nāsti. anityatvādityabhipretya tāserikārasyānunāsikalope pratibandhārthatoktā. vāmanenatvasiddhatvamihāstyeveti manyamānenoccāraṇārthatoktā. na hi ṭilopasyāsiddhatve satyanunāsikalopaḥ prāpnoti. tadayuktā tatpratibandhārthatekārasya. yathaiva hi gonarddīya ācāryaḥ-- sannipātalakṣaṇaparibhāṣāyā upasthānamāśrityātijaraṃ brāāhṛṇakulaṃ tiṣṭhati, atijaraibrrāāhṛṇakulairiti bhavitavyamityāha; anye tvanityatvādasyāḥ paribhāṣāyā anupasthānamāśrityātijarasaṃ brāāhṛṇakulamatijarasairiti bhavitavyamityāhuḥ, tathedamapi prayojanadvayamābhācchāstrīysayāstitvañcāśritya vṛttikārāvuktavantāviti veditavyam. anye cācakṣate-- prāga bhādasiddhādhikāra itīmaṃ pakṣamāśrityekārasyānunāsikalopapratibandhārthatoktā. saha tenāsiddhādhikāra ityaśrityoccāraṇārthateti. etaccāśakyaṃ vijñātum; prāg bhādasiddhādhikāra ityasya pakṣasya jayādityavāmanābhyāmanāśritvāt. anāśritatvaṃtu tatraiva vṛttāvabhivyaktamiti tata evāvagantavyam. ete ca svādayo yenanāprāptinyāyenāntaraṅgatvācca sarveṣāṃ yagādīnāmapavādāḥ; antaraṅgatvaṃ tu teṣāṃ lāvasthāyāmeva vidhānāt॥

dhātoḥ sya tāsi etau pratyayau sto ḷluṭoḥ parataḥ. śabādyapavādaḥ. ḷ iti ḷṅḷṭorgrahaṇam.

syatāsī ḷluṭoḥ 405, 3.1.33 dhātoḥ sya tāsi etau pratyayau sto ḷluṭoḥ parataḥ. śabādyapavādaḥ. ḷ iti ḷṅḷṭorgrahaṇam.

bhū-ti iti sthite `kartari śabi'ti śapi prāpte– syatāsī lṛ. syaśca tāsiśceti dvandvātprathamādvivacanam. tāserikāra uccāraṇārthaḥ. lṛ luṭ anayodrvandvātsaptamīdvivacanam. grahaṇamiti. lṛsvarūpasyobhayatrā'viśiṣṭatvāditi bhāvaḥ. dhātorityadhikṛtam. tadāha–dhātoriti.

syatāsī lṛluṭoḥ 35, 3.1.33 bhū-ti iti sthite "kartari śabi"ti śapi prāpte-- syatāsī lṛ. syaśca tāsiśceti dvandvātprathamādvivacanam. tāserikāra uccāraṇārthaḥ. lṛ luṭ anayodrvandvātsaptamīdvivacanam. grahaṇamiti. lṛsvarūpasyobhayatrā'viśiṣṭatvāditi bhāvaḥ. dhātorityadhikṛtam. tadāha--dhātoriti.