Kāśikāvṛttī1:
rājasuya surya mṛṣodya rucya kupya kṛṣṭapacya avyathya ityete śabdāḥ kyapi
nipāt
See More
rājasuya surya mṛṣodya rucya kupya kṛṣṭapacya avyathya ityete śabdāḥ kyapi
nipātyante. rājñā sotavyaḥ, rājā vā iha sūyate rājasūyaḥ kratuḥ. sūsartibhyāṃ
kyap, sarterutvaṃ, subater vā ruḍāgamaḥ. sarati suvati va sūryaḥ. mṛṣāpūrvasya vadateḥ
pakṣe yati prāpte nityaṃ kyab nipātyate. mṛṣāpūrvasya mṛṣodyam. rocate 'sau
rucyaḥ. kartari kyap. guperādeḥ ktvaṃ ca sajñāyām. kupyam. gopyam anyat.
kṛṣṭe pacyante kṛṣṭapcyāḥ. karmakartari nipātanam. na vyathate avyathyaḥ.
Kāśikāvṛttī2:
rājasūyasūryamṛṣodyarucyakupyakṛṣṭapacyāvyathyāḥ 3.1.114 rājasuya surya mṛṣodya
See More
rājasūyasūryamṛṣodyarucyakupyakṛṣṭapacyāvyathyāḥ 3.1.114 rājasuya surya mṛṣodya rucya kupya kṛṣṭapacya avyathya ityete śabdāḥ kyapi nipātyante. rājñā sotavyaḥ, rājā vā iha sūyate rājasūyaḥ kratuḥ. sūsartibhyāṃ kyap, sarterutvaṃ, subater vā ruḍāgamaḥ. sarati suvati va sūryaḥ. mṛṣāpūrvasya vadateḥ pakṣe yati prāpte nityaṃ kyab nipātyate. mṛṣāpūrvasya mṛṣodyam. rocate 'sau rucyaḥ. kartari kyap. guperādeḥ ktvaṃ ca sajñāyām. kupyam. gopyam anyat. kṛṣṭe pacyante kṛṣṭapcyāḥ. karmakartari nipātanam. na vyathate avyathyaḥ.
Nyāsa2:
rājasūyasūryamṛṣodyarucyakupyakṛṣṭapacyāvyathyāḥ. , 3.1.114 "rājñā sotavyaḥ
See More
rājasūyasūryamṛṣodyarucyakupyakṛṣṭapacyāvyathyāḥ. , 3.1.114 "rājñā sotavyaḥ" iti. vākyaviśeṣeṇa rājani tṛtīyānta upapade karmaṇi nipātanamiti darśayati. "rājā veha sūyate" ityanenāpi rājani prathamānta upapade'dhikaraṇe nipātanamiti. "ṣuñ abhiṣave" (dhā.pā.1247) ityasmāt kyap. tatra cāsya tugabhāvo dīrghatvañca nipātyate. "sūsartibhyām" iti. "ṣū praraṇe" (dhā.pā.1408), "sṛ gatau" (dhā.pā.935)- ābhyāṃ yathākramaṃ "aco yat" 3.1.97 iti yati prāpte "ṛhaloṇryate" 3.1.124 iti ca kyab nipātyate. "suvati" iti. karmaṇi. kārye lokān" prerayatīti. tasmin hrudite lokasya kriyāpravṛttiḥ. "pakṣe yati prāpte" iti. "vadaḥ supi kyap ca" 3.1.106 ityanena. mṛṣāvavanam = mṛṣodyam. kyap, samprasāraṇam; "ādguṇaḥ" 6.1.84, upapadasamāsaḥ. "rocate'sau"iti. karttṛpratyayāntenārthamupadarśayan katrtari nipātanaṃ darśayati. tṛjādau prāpte kyab nipātyate. "gupeḥ" iti. "gupa gopane" (dhā.pā.970), "gupū rakṣaṇe" (dhā.pā.395) ityasya vā. "avyayaḥ" iti. "vyaṇa {bhayasaṃcalanayo dhā.pā.} bhayacalanayoḥ" dhā.pā.764)--asmāt katrtari tṛjapavādaḥ kyab nipātyate॥
Bālamanoramā1:
rājasūya. rājñeti. kṣatriyeṇetyarthaḥ. abhiṣaveti. grāvabhī rasaniṣpattyarthaṃ
Sū #685
See More
rājasūya. rājñeti. kṣatriyeṇetyarthaḥ. abhiṣaveti. grāvabhī rasaniṣpattyarthaṃ
somalātānāṃ kuṭṭanamabhiṣavaḥ, tatpraṇāḍikayā niṣpādayitavyo yajñaviśeṣo rājasūya
ityanvayaḥ. yadveti. latāviśeṣātmakaḥ somo rājaśabdena vivakṣitaḥ, `rājānaṃ
krīṇātī'tyādau tathā prasiddheḥ. sa rājā sūyate = abhiṣūyate atra yajñaviśeṣe iti
vyutpatyā rājasūya ityanvayaḥ. `kartari kṛ'dityadhikārātkathamadhikaraṇavyutpattirityata
āha– adhikaraṇe kyabiti. kuta ityata āha– nipātanāditi. nanu ṣuñdhātoḥ kyapi kathaṃ
dīrghaḥ, `akṛtsārvadhātukayo'rityatasya kṛtyapravṛtterityata āha– nipātanāddīrgha
iti. nipātanādityubhayatrānveti. utvamiti. tasya raparatve `hali ce'ti dīrgha ityapi
bodhyam. mṛṣodyamiti. kyapi `vacisvapī'ti saṃprasāraṇam. rocateriti. rucadātoḥ kyapi
`rucya' iti rūpamityarthaḥ. guperiti. gubdhātoḥ kyap, prakṛterādivarṇasya kakāraśca
saṃjñāyāṃ nipātyate ityarthaḥ. suvarṇarajatabhinnaṃ dhanaṃ kupyamiti jñeyam. tathā ca
`hemarūpe kṛtā'kṛte' ityuktvā amara āha– `tābhyāṃ tadanyattatkupyamiti. kṛṣṭa
iti. kṛṣṭapradeśe ye svayaṃ pacyante = phalanti te kṛṣṭapacyā ityarthaḥ.
karmakartarīti. atra karmakartari kyabityarthaḥ. nipātanāditi bhāvaḥ. śuddhe tviti.
mukyakarmaṇi tuṇyati upadhāvṛddhau `cajo'riti kutve `kṛṣṭapākya' iti rūpamityarthaḥ.
avyathya iti. atra nipātanātkartari kyabiti bhāvaḥ.
Bālamanoramā2:
rājasūyasūryamṛṣodyarucyakupyakṛṣṭapacyā'vyathyāḥ 685, 3.1.114 rājasūya. rājñeti
See More
rājasūyasūryamṛṣodyarucyakupyakṛṣṭapacyā'vyathyāḥ 685, 3.1.114 rājasūya. rājñeti. kṣatriyeṇetyarthaḥ. abhiṣaveti. grāvabhī rasaniṣpattyarthaṃ somalātānāṃ kuṭṭanamabhiṣavaḥ, tatpraṇāḍikayā niṣpādayitavyo yajñaviśeṣo rājasūya ityanvayaḥ. yadveti. latāviśeṣātmakaḥ somo rājaśabdena vivakṣitaḥ, "rājānaṃ krīṇātī"tyādau tathā prasiddheḥ. sa rājā sūyate = abhiṣūyate atra yajñaviśeṣe iti vyutpatyā rājasūya ityanvayaḥ. "kartari kṛ"dityadhikārātkathamadhikaraṇavyutpattirityata āha-- adhikaraṇe kyabiti. kuta ityata āha-- nipātanāditi. nanu ṣuñdhātoḥ kyapi kathaṃ dīrghaḥ, "akṛtsārvadhātukayo"rityatasya kṛtyapravṛtterityata āha-- nipātanāddīrgha iti. nipātanādityubhayatrānveti. utvamiti. tasya raparatve "hali ce"ti dīrgha ityapi bodhyam. mṛṣodyamiti. kyapi "vacisvapī"ti saṃprasāraṇam. rocateriti. rucadātoḥ kyapi "rucya" iti rūpamityarthaḥ. guperiti. gubdhātoḥ kyap, prakṛterādivarṇasya kakāraśca saṃjñāyāṃ nipātyate ityarthaḥ. suvarṇarajatabhinnaṃ dhanaṃ kupyamiti jñeyam. tathā ca "hemarūpe kṛtā'kṛte" ityuktvā amara āha-- "tābhyāṃ tadanyattatkupyamiti. kṛṣṭa iti. kṛṣṭapradeśe ye svayaṃ pacyante = phalanti te kṛṣṭapacyā ityarthaḥ. karmakartarīti. atra karmakartari kyabityarthaḥ. nipātanāditi bhāvaḥ. śuddhe tviti. mukyakarmaṇi tuṇyati upadhāvṛddhau "cajo"riti kutve "kṛṣṭapākya" iti rūpamityarthaḥ. avyathya iti. atra nipātanātkartari kyabiti bhāvaḥ.
Tattvabodhinī1:
rājasūya. yadveti. `rājānaṃ krīṇanti' ityādau tathā darśanāditi bhāvaḥ. ṣu Sū #569
See More
rājasūya. yadveti. `rājānaṃ krīṇanti' ityādau tathā darśanāditi bhāvaḥ. ṣuñ abhiṣava
ityasya hyasvāntatvādāha– nipātanāddīrgha iti. nipātanaṃ ca
rūḍha\ufffdrthamapi.tenādyapakṣe a\ufffdāmeghādau, dvitīyapakṣe jyotiṣṭomādau ca
nātiprasaṅgaḥ. utvamiti. tasya raparatvāt `hali ca' iti dīrgha iti bhāvaḥ. nityaṃ
kyabiti. tena `vadaḥ supi kyapca' iti yatpratyayo neti bhāvaḥ.
Tattvabodhinī2:
rājasūyasūryamṛṣodyarucyakupyakṛṣṭapacyā'vyathyāḥ 569, 3.1.114 rājasūya. yadveti
See More
rājasūyasūryamṛṣodyarucyakupyakṛṣṭapacyā'vyathyāḥ 569, 3.1.114 rājasūya. yadveti. "rājānaṃ krīṇanti" ityādau tathā darśanāditi bhāvaḥ. ṣuñ abhiṣava ityasya hyasvāntatvādāha-- nipātanāddīrgha iti. nipātanaṃ ca rūḍha()rthamapi.tenādyapakṣe a()āmeghādau, dvitīyapakṣe jyotiṣṭomādau ca nātiprasaṅgaḥ. utvamiti. tasya raparatvāt "hali ca" iti dīrgha iti bhāvaḥ. nityaṃ kyabiti. tena "vadaḥ supi kyapca" iti yatpratyayo neti bhāvaḥ.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents