Kāśikāvṛttī1:
aṅgaśabdo 'tra aṅgasamudāye śarīre vartate, yena iti ca tadavayavo hetutvena
nir
See More
aṅgaśabdo 'tra aṅgasamudāye śarīre vartate, yena iti ca tadavayavo hetutvena
nirdiśyate. yena aṅgena vikṛtena aṅgino vikāro lakṣyate, tatas tṛtīyā vibhaktir
bhavati. akṣṇā kāṇaḥ. pādena khañjaḥ. pāṇinā kunṭhaḥ. avayavadharmeṇa samudayo vyapadiśyate.
aṅgavikāraḥ iti kim? akṣi kāṇamasya.
Kāśikāvṛttī2:
yena aṅgavikāraḥ 2.3.20 aṅgaśabdo 'tra aṅgasamudāye śarīre vartate, yena iti ca
See More
yena aṅgavikāraḥ 2.3.20 aṅgaśabdo 'tra aṅgasamudāye śarīre vartate, yena iti ca tadavayavo hetutvena nirdiśyate. yena aṅgena vikṛtena aṅgino vikāro lakṣyate, tatas tṛtīyā vibhaktir bhavati. akṣṇā kāṇaḥ. pādena khañjaḥ. pāṇinā kunṭhaḥ. avayavadharmeṇa samudayo vyapadiśyate. aṅgavikāraḥ iti kim? akṣi kāṇamasya.
Nyāsa2:
yenāṅgavikāraḥ. , 2.3.20 ayamaṅgaśabdo'vayave prasiddhaḥ. sa yadi tatraiva vatrt
See More
yenāṅgavikāraḥ. , 2.3.20 ayamaṅgaśabdo'vayave prasiddhaḥ. sa yadi tatraiva vatrtamāna iha gṛhrate tadā'traiva syāt-- akṣi kāṇamasyeti; atra hrakṣṇaḥ śarīrāvayavasya vikāraḥ kāṇena guṇena dyotyata iti. iha tu na syāt-- akṣṇā kāṇa iti. na hratrāvayavasyākṣṇo vikāro lakṣyate, kiṃ tarhi? aṅganaḥ samudāyasyetyata āha-- "aṅgaśabdo'tra"ityādi. aṅgamasyāstītyaṅgaḥ, arśa āditvādacpratyayānto'ṅgaśabda upātta iti darśayati; aṅgino'ṅgāpekṣatvāt. yadapekṣayā'ṅgino'ṅgitvaṃ tadeva yenetyanena nirdiśyata iti darśayitumāha-- "yena" ityādi. vikṛteneti sāmathryāllabdhamarthaṃ darśayati. na hravikṛtenāṅganino'ṅgena vikāro lakṣyate. "lakṣyate" iti. dyotyata ityarthaḥ. "akṣṇā kāṇaḥ" iti. atrākṣṇā'vayavena vikṛtenāṅgino devadattasya vikāro lakṣyata iti tatsatṛtīyā. vibhaktirbhavati. kathaṃ punaravayavena vikṛtena samudāyastathā vyapadiśyata ityāha-- "avayavadharmeṇa" ityādi. yāthā'ḍha()midaṃ nagaramityavayavadharmeṇāḍha()tvenātra samudāyo vyapadiśyate, tathehāpyavayavena vikṛtana samudāyo vyapadiśyata iti. kathaṃ punaratrākṣiśabdasya prayogaḥ kriyate, yāvatā vinā'pi tena kāṇatvaṃ guṇaḥ samudāyasya prata#īyata eva? satyametat; laukike śabdaprayoge gurulāghanaṃ pratyanādarāt. yastu tadādriyate so'kṣiśabdaṃ na prayuṅkta eva.
"akṣi kāṇamasya" iti. atrāsatyaṅgagrahaṇe kāṇaśabdāt tṛtīyā syāt. lakṣyate hi kāṇatvena guṇenākṣṇo vikāraḥ samudāyasyāvayavasya॥
Bālamanoramā1:
yenāṅgavikāraḥ. aṅgānyasya santītyaṅgaṃ=śarīram. arśāadyac. tasya vikāra iti
vi Sū #557
See More
yenāṅgavikāraḥ. aṅgānyasya santītyaṅgaṃ=śarīram. arśāadyac. tasya vikāra iti
vigrahaḥ. yenetyanena prakṛtyarthabhūtamaṅgaṃ parāmṛśyate. nahravikṛtena aṅgena aṅgino
vikāraḥ saṃbhavati. tadāha–yenāṅgenetyādinā. akṣṇā kāṇa iti. kāṇaśabdaḥ kāṇatvavati
vartate. saṃbandhastṛtīyārthaḥ. sa ca kāṇatve'nveti. tadāha–akṣisaṃbandhīti. saṃbandhaśca
vikāraprayuktatvarūpaḥ. akṣivikāraprayuktakāṇatvavāniti yāvat. yadyapi ekamakṣi
vikalaṃ kāṇamityucyate, tathāpyavayavadharmasya śarīre tadavacchinnātmani vyavahāro nirūḍhaḥ.
dvau viprāvitivat akṣṇeti padasya prayogaḥ samarthyaḥ.
Bālamanoramā2:
yenāṅgavikāraḥ 557, 2.3.20 yenāṅgavikāraḥ. aṅgānyasya santītyaṅgaṃ=śarīram. arśā
See More
yenāṅgavikāraḥ 557, 2.3.20 yenāṅgavikāraḥ. aṅgānyasya santītyaṅgaṃ=śarīram. arśāadyac. tasya vikāra iti vigrahaḥ. yenetyanena prakṛtyarthabhūtamaṅgaṃ parāmṛśyate. nahravikṛtena aṅgena aṅgino vikāraḥ saṃbhavati. tadāha--yenāṅgenetyādinā. akṣṇā kāṇa iti. kāṇaśabdaḥ kāṇatvavati vartate. saṃbandhastṛtīyārthaḥ. sa ca kāṇatve'nveti. tadāha--akṣisaṃbandhīti. saṃbandhaśca vikāraprayuktatvarūpaḥ. akṣivikāraprayuktakāṇatvavāniti yāvat. yadyapi ekamakṣi vikalaṃ kāṇamityucyate, tathāpyavayavadharmasya śarīre tadavacchinnātmani vyavahāro nirūḍhaḥ. dvau viprāvitivat akṣṇeti padasya prayogaḥ samarthyaḥ.
Tattvabodhinī1:
yenāṅgeti. yeneti sarvanāmnā prakṛtyarthabhūto'vayava eva gṛhrate, saṃnidhānāt. Sū #502
See More
yenāṅgeti. yeneti sarvanāmnā prakṛtyarthabhūto'vayava eva gṛhrate, saṃnidhānāt. sa
cā'rthadvikṛta eva. na hravikṛtenāvayavena śarīrasya vikāraḥ saṃbhavati, tadetadāha–yenāṅgena
vikṛteneti. aṅgina iti. sūtre'ṅgaśabdo'rśāadyajanta iti bhāvaḥ.
Tattvabodhinī2:
yenāṅgavikāraḥ 499, 2.3.20 yenāṅgeti. yeneti sarvanāmnā prakṛtyarthabhūto'vayava
See More
yenāṅgavikāraḥ 499, 2.3.20 yenāṅgeti. yeneti sarvanāmnā prakṛtyarthabhūto'vayava eva gṛhrate, saṃnidhānāt. sa cā'rthādvikṛta eva. na hravikṛkenāvayavena śarīrasya vikāraḥ saṃbhavati, tadetadāha--yenāṅgena vikṛteneti. aṅgina iti. sūtre'ṅgaśabdo'rśāadyajanta iti bhāvaḥ.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents