1/5:kimarthaḥ cakāraḥ |
2/5:evakārārthaḥ |
3/5:pātresamitādayaḥ eva |
4/5:kva mā bhūt |
5/5:paramam pātresamitāḥ iti |

samudāyā eva nipātyante. pātresamitā'dayaḥ śabdas tatpuruṣasaṃjñā bhavanti kṣepe gamyamāne. ye ca atra ktāntena saha samāsāḥ, teṣāṃ pūrvena eva siddhe punaḥ pāṭho yuktārohyādiparigrahārthaḥ, pūrvapadādyudāttatvaṃ yathā sayātiti. yuktarohyādiṣu hi pātresamitādayaśca iti paṭhyate. pātresamitāḥ. pātrebahulāḥ. avadhāraṇena kṣepo gamyate, pātre eva samitā na punaḥ kvacit kārye iti. udumbaramaśakādaṣu upamayā kṣepaḥ. mātaripuruṣaḥ iti pratiṣiddhasevanena. piṇḍīṣūrādiṣu nirīhatayā. avyaktattvāccākṛtigaṇo 'yam. pātresamitāḥ. pātrebahulāḥ. udumbaramaśakāḥ. udarakṛmiḥ. kūpakacchapaḥ. kūpacūrṇakaḥ. avaṭakacchapaḥ. kūpamaṇḍūkaḥ. kumbhamaṇḍūkaḥ. udapānamaḥḍūkaḥ. nagarakākaḥ. nagaravāyasaḥ. mātariṣuruṣaḥ. piṇḍīṣūraḥ. pitariṣūraḥ. geheśūraḥ. gehenardī. gehekṣveḍī. gehevijitī. gehevyāḍaḥ. gehemehī. gehedāhī. hehedṛptaḥ. gehedhṛṣṭaḥ. garbhetṛptaḥ. ākhanikabakaḥ. goṣṭheśūraḥ. goṣṭhe vijitī. goṣṭhekṣveḍī. goṣṭhepaṭuḥ. goṣṭhepaṇḍitaḥ. goṣṭhepragalbhaḥ. karṇeṭiṭṭibhaḥ. karṇeṭiriṭirā. karṇecuracurā. cakāro 'vadhāraṇārthaḥ, tena samāsāntaraṃ na bhavati, paramapātresamitāḥ iti.

pūrvakālaekasarvajaratpurāṇānavakevalāḥ samānādhikaraṇena 2.1.49 sup supā iti vartate. tasya viśeṣaṇam etat. pūrvakāla eka sarva jarat purāṇa nava kevala ityete subantāḥ samānādhikaraṇena supā saha samasyante, tatpuruṣaśca samāso bhavati. bhinnapravṛttinimittasya śabdasya ekasminnarthe vṛttiḥ sā'mānādhikaraṇyam. pūrvakālaḥ ityarthanirdeśaḥ, pariśiṣṭānāṃ svarūpagrahaṇam. pūrvakālo 'parakālena samasyate. snātānuliptaḥ. kṛṣṭasamīkṛtam. dagdhaprarūḍham. ekaśāṭī. ekabhikṣā. sarvadevāḥ. sarvamanuṣyāḥ. jaraddhastī. jaradgṛṣṭiḥ. jaradvṛttiḥ. purāṇānnam. purāṇāvasatham. navānnam. navāvasatham. kevalānnam. samānādhikaraṇena iti kim? ekasyāḥ śāṭī.

pūrvakālaikasarvajaratpurāṇanavakevalāḥ samānādhikaraṇena. , 2.1.48 "bhinnapravṛttinimittaprayuktasya" ityādi. bhinnapravṛttinimittagrahaṇaṃ paryāyanivṛttyartham. ekagrahaṇaṃ gaura()ā ityādinivṛttyartham. "pūrvakāla ityarthanirdeśaḥ" iti. arthapradhānatvānnirdeśasya. tena svarūpagrahaṇaṃ na bhavatīti bhāvaḥ. "pariśiṣṭānāṃ svarūpagrahaṇam" iti. śabdapradhānatvānnirdeśasya. "pūrvakālo'parakālena" iti. kutaḥ punaranukto'pyeṣo'rthaviśeṣo labhyate; sambandhiśabdatvāt pūrvakālasya? na hranapekṣyāparakālaṃ pūrvakālaṃ sambhavati; ataḥ pūrvakālaparigrahe kṛte satyaparakālasyāpi parigrahaḥ kṛta eva. "snānānuliptaḥ" iti. pūrvaṃ snātaḥ paścādanulipta ityatra snātaśabdaḥ snānena nimittena prayuktaḥ, anuliptaśabdo'nulepanena; tayoścaikatrārthe vṛttirityasti sāmānādhikaraṇyam. "ekaśāṭī" iti. ekā cāsau śāṭī ceti "puṃtkarmadhāraya" 6.3.41 ityādinā puṃvadbhāvaḥ॥

pātresamitādayaśca. nipātyanta iti. kṛtasamāsādikāryā ete śabdā nirdiśyanta ityarthaḥ. pātresamitā iti. iṇ gatau. saṃpūrvāt `gatyarthākarmake'ti kartari ktaḥ. nipātanātsaptamyā aluk. bhojanapātre nihite sati saṅgatā ityarthaḥ. phalitamāha– bhojaneti. geheśūra iti. geha eva prakaṭitaśauryo, na tu yuddha ityarthaḥ. gehenardīti. `narda śabde' `supyajātau' iti ṇiniḥ. samāse sati nipātanādaluk. geha eva garjati, yuddhādau tu na pravartata ityarthaḥ. avadhāraṇārtha iti. tataśca ete yathā gaṇe paṭhitāstathaiva bhavantītyarthaḥ. tataḥ kimityata āha–teneti. tataśca paramāśca te pātresamitāścetyādau samāso na bhavati.

pūrvakālaikasarvajaratpurāṇanavakevalāḥ samānādhikaraṇena 716, 2.1.48 pūrvakālaika. "su"bityanuvṛttaṃ bahuvacanena vipariṇamyate. supeti cānuvartate. pūrvaḥ kālo yasya sa pūrvakālaḥ. pūrvakālavṛttirityarthaḥ. tataśca "pūrvakāle"tyanena pūrvakālavṛttyarthakaśabdasya grahaṇam. ekādiśabdāstu ṣaṭ svarūpaparā eva. tathāca pūrvakālādayaḥ saptasubantāḥ samānādhikaraṇena subantena samasyante, sa tatpuruṣa ityarthaḥ. samānam-ekam adhikaraṇaṃ=vācyaṃ yasyeti vigrahaḥ. ekārthavṛttitvaṃ sāmānādhikaraṇyamiti phalitam. pūrvanipāteti. paścādanuliptaḥ pūrvaṃ snātatvena, pūrvaṃ snāto vā paścādanuliptatvena viśeṣṭuṃ śakyate, ato "viśeṣaṇaṃ viśeṣyeṇe"ti samāse sati anyatarasya pūrvanipāte prāpte pūrvakālavṛttiśabdasyaiva pūrvanipātārthamidaṃ vacanam. evamekādīnāmapītyarthaḥ. ekaśabdaviṣaye prayojanāntaramapyāha--ekaśabdasyeti. "diksaṃkhye saṃjñāyāṃ samasyete" iti niyamasya vakṣyamāṇatayā "ekanātha" ityatra viśeṣaṇasamāsasya bādhe prāpte tatpratiprasavārthamapyekagrahaṇamityarthaḥ. snātānulipta iti. vigrahavākyavadiha pūrvapaścācchabdā'bhāve'pi snānānulepanayoḥ paurvāparyaṃ samāsagamyameva. "pūrvakālaḥ samasyate" ityukte parakālenetyarthātpratīteḥ. ekanātha iti. ekaścāsau nāthaśceti vigrahaḥ. sarvayājñikā iti. yajñamadhīyate vidanti vā yājñikāḥ. "kratūkthādisūtrāntāṭṭhak". sarve ca te yājñikāśceti vigrahaḥ. jarannaiyāyikā iti. mīmāṃsāmadhīyate mīmāṃsakāḥ. "kramādibhyo vun". purāṇaśca te mīmāṃsakāśceti vigrahaḥ. navapāṭhakā iti. navāśca te pāṭhakāśceti vigrahaḥ. atra purāṇasāhacaryānnavaśabdo nūtanavācyeva gṛhrate, na tu saṅkhyāviśeṣavācī. kevalavaiyakaraṇā iti. vyākaraṇamadhīyate vidanti vā vaiyākaraṇāḥ. "tadadhīte tadvede"tyaṇ. na yvābhyā"miti vṛddhiniṣedha aijāgamaśca. kevalāśca te vaiyākaraṇāśceti vigrahaḥ.

pātresamitādayaśca. saṃpūrvādiṇaḥ ktaḥ. gehenardīti. `narda śabdeq'ityasmāt `supyajātau—'iti ṇiniḥ. ghaṭakatayā praveśo neti. `paramāḥ pātresamitāḥ'iti vākyameva bhavati, na tu `sanmaha'dityādinā samāsāntaramiti bhāvaḥ. etacca śabdakaustubhe sthitam. anye tu `kavalāḥ pātresamitāḥ'iti vākyameva, na tu `pūrvakālaike'tyādinā samāsāntaramityāhuḥ.

pūrvakālaikasarvajaratpurāṇanavakevalāḥ samānādhikaraṇena 634, 2.1.48 pūrvakālai. "pūrvakaile"tyarthanirdeśaḥ. itareṣāṃ tu ṣaṇṇāṃ svarūpagrahaṇam. pūrvatvasya sasaṃbandhikatvātpūrvakālo'parakālena samasyate. tathaivodāharati--snatānulisa iti. atra kriyāśabdatvātpācakapāṭhakavatparyāyaḥ. yājñikā ityādi. yajñamadhīyate vidanti vā yājñikāḥ. "kratūkthādī"ti ṭhak. evaṃ naiyāyikāḥ. "jīryateratṛn" iti bhūterthe'tṛn. jarantaśca te naiyāyikāśca. jīrṇanaiyāyikāśca. jīrṇanaiyāyikā ityarthaḥ. mīmāṃsāmadhīyate vidanti vā mīmāṃsakāḥ. "kramādibhyo vun". navapāṭhakā iti. paṭhantīti pāṭhakāḥ. "ṇvul()tṛcau"iti ṇvul. saṃkhyāvācī navaśabdo'tra na gṛhrate, "diksaṅkhyate saṃjñāyā"miti niyamāt. samānādhikaraṇeneti kim(). ekasyāḥ śauklyam. ṣaṣṭhīsamāso'pi iha na bhavati, "puraṇagume"ti niṣedhāt.