1/8:kartṛkaraṇe kṛtā ktena |*
2/8:kartṛkaraṇe kṛtā ktena iti vaktavyam| ahihataḥ nakhanirbhinnaḥ dātralūnaḥ paraśucchinnaḥ |
3/8:kṛtā ktena iti kimartham |
4/8:iha mā bhūt |
5/8:dātreṇa lūnavān paraśunā chinnavān |
6/8:tat tarhi vaktavyam |
7/8:na vaktavyam |
8/8:bahulavacanāt siddham |

tṛtīyā iti vartate. kartari karaṇe ca yā tṛtīyā tadantaṃ kṛdantena saha bahulaṃ samasyate, tatpuruṣaśca samāso bhavati. sarvopādhivyabhicārārthaṃ bahulagrahanam. kartari ahinā hataḥ ahihataḥ. karaṇe nakhairnirbhinnaḥ nakhanirbhinnaḥ. paraśunā chinnaḥ. kartṛkaraṇe iti kim? bhikṣābhiruṣitaḥ. bahulagrahanam kim? dātreṇa lūnavān, paraśunā chinnavān, iha samāso na bhavati. pādahārakaḥ, gale copakaḥ iti ca bhavati.

kṛtyairadhikā'rthavacane 2.1.33 stutinindāprayuktam adhyāropitārthavacanam adhikārthavacanam. kartṛkaraṇayo yā tṛtīyā tadantaṃ subantaṃ kṛtaiḥ saha samasyate 'dhikārthavacane gamyamāne vibhāṣā, tatpuruṣaśca samāso bhavati. kartā kākapeyā nadī. śvalehyaḥ kūpaḥ. karaṇam bāṣpacchedyāni tṛṇāni. kṇṭakasañceya odanaḥ. pūrvasyā eva ayaṃ prapañcaḥ. kṛtyagrahaṇe yaṇṇyatorgrahanaṃ kartavyam. iha mā bhūt, kākaiḥ pātavyā iti.

kṛtyairadhikārthavacane. , 2.1.32 "stutinindāprayuktam" iti. stutyā nindayā vā yat prayuktaṃ pravarttitaṃ tat stutinindāprayuktam. tadarthamuccāritamityarthaḥ. "adhyāropitārthavacanam" iti. adhyāropito'rtho'sanneva buddhyā samāropitastasya vacanamiti ṣaṣṭhīsamāsaḥ. "kṛrttṛkaraṇayoḥṭa iti. arthe kāryāsambhavāt tadabhidhāyini subante kāryaṃ vijñāyate. "kākapeyā" iti. "pā pāne" (dhā.pā.925) iti "aco yat" 3.1.97 "īdyati" 6.4.65 īttvam. atra sampūrṇatoyatvodbhāvanaṃ nadyāḥ stutiḥ, adhyāropitaḥ punaratrārthaḥ kākapeyatvam-- evaṃ nāma sampūrṇatoyā nadī yattaṭasthairapi kākaiḥ śakyā pātum. "()ālehraḥ kūpaḥ" iti. "ṛhaloṇryat" 3.1.124 atrāpyāsannodakatvodbhāvanaṃ kūpasya stutiḥ. adhyāropitaḥ punaratrārthaḥ ()ālehratvam-- evaṃ nāmāsannodakaḥ kūpo yataḥ śnabhirapi lihrate. "bāṣpacchedyāni tṛṇāni" iti. atra māradvātiśayodbhāvanaṃ tṛṇānāṃ stutiḥ. adhyāropitaḥ punaratrārtho bāṣpacchedyatā-- evaṃ nāma mṛdūni tṛṇāni yadbāṣpeṇāpi śakyāni chettum. "kaṇṭakasañceya odanaḥ" iti. atrāpi vaiṣadyātiśayodbhāvanaṃ viklinnatodbhāvanañcaudanasya stutiḥ. adhyāropitaḥ punaratrārthaḥ kaṇṭakasañceyatvam-- evaṃ nāmaudanasya viśadatātiśayo vikledaśca yatkaṇṭakenāpi śakyaḥ sañcetum. evaṃ tāvat stutiprayukte'dhikāryavacana udāharaṇāni. nindāprayukte'dhikārthavacana etāvantyeva draṣṭavyāni. tathā hi-- kākeyā nadītyatrālpatoyatvodbhāvanaṃ nadyā nindā. adhyāropitaḥ punaratrārthastadeva pūrvoktaṃ kākapeyatvam, evaṃ ()ālehrādāvapi pūrvokta evādhyāropito'rtho draṣṭavyaḥ-- evaṃ nāmālpatoyā nadī yatkākairapi śakyaṃ pātumiti. ()ālehraḥ kūpa ityatrāpyaśuddhatoyatvodbhāvanaṃ nindā- evaṃ nāmālpa odano yatkaṇṭakairapi cīyata iti. nanu ca bahulavacanādadhikārtho'pi pūrveṇaiva siddhaḥ samāsaḥ, tatkimarthamidamityāha-- "pūrvasya" ityādi. te vai vidhayaḥ susaṃgṛhītā yeṣāṃ prapañcaśceti. susaṃgṛhītaṃ yathā syāditi pūrvasyāyaṃ prapañca kriyate॥ "dadhyodanaḥ" iti. nanu ca kriyākṛtaḥ kārakāṇāṃ sambandha-, na tu svataḥ. na ca vṛttāviha kācana kriyā śrūyata iti sāmathryābhāvaḥ. asati ca sāmarthye samāsābhāvaḥ. athāsatyapi sāmarthye vacanasāmathryāt samāso bhavatīti cedāsyatāṃ dadhnā, odano bhujyatāṃ devadattenetyatrāpi syādityata āha-- "vṛttau" ityādi. na hrasatyāmupasecanakriyāyāṃ saṃskāryaṃ saṃskārakaṃ sambhavati. asti ceha tadubhayamityatastadbhāvādeva samāsāntarbhūtā kriyā gamyate. taddvārakaścānnavyañjanayoḥ sambandha iti vidyata eva sāmathryam॥

kartari karaṇe ca tṛtīyā kṛdantena bahulaṃ prāgvat. hariṇā trāto haritrātaḥ. nakhairbhinnaḥ nakhabhinnaḥ. (pa.) kṛdgrahaṇe gatikārakapūrvasyāpi grahaṇam. nakhanirbhinnaḥ..

kartṛkaraṇe. kartā ca karaṇaṃ ceti samāhādvandvātsaptamī. tṛtīyetyanuvartate. pratyayagrahaṇaparibhāṣayā tadantagrahaṇaṃ. kṛtetyapi tathaiva. tadāhakartari karaṇe ceti. prāgvaditi. samasyate sa tatpuruṣa ityarthaḥ. iha kṛdgrahaṇena ktapratyaya eva gṛhrate, bahulagrahaṇāditi bhāṣyam. ataḥ ktāntamevodāharati–hariṇā trāta iti. pālita ityarthaḥ. nanu kṛdantasya samarthaviśeṣaṇatve'pi samāsapratyayavidhau tadantavidhipratiṣedhānnakhanirbhinna ityatra na syādityata āha–kṛdgrahaṇe iti. paribhāṣeyam `gatiranantaraḥ' iti sūtre bhāṣye sthitā. pacatitarāmiti. atiśayena pacatītyarthaḥ. `ati śāyane' `tiṅaśce'tyanuvṛttau `dvivacanavibhajye'ti tarap. `kimettiṅavyayaghādāmbadravyaprakarṣe' ityām. atra taddhitāntena samāsanivṛttyarthaṃ kṛdgrahaṇamiti bhāvaḥ.

kṛtyairadhikārthavacane 686, 2.1.32 kṛtyairadhikārthavacane. arthavādavacanamiti. asaduktarityarthaḥ. vātacchedyamiti. vātena cchedyamiti vigrahaḥ. chettuṃ yogyamityarthaḥ. "ṛhaloṇrya"diti kṛtyapratyayaḥ. komalatvena stutiḥ, durvalatvena nindā vā. kākapeyeti. "aco ya"diti yat. "īdyatī"ti guṇaḥ. atra pūrṇāmbhastvena stutiḥ, alpāmbhastvena nindā vā.

kartṛkaraṇe. samāhāradvandvātsaptamītyāśayenāha-kartari karaṇe ceti. atra kecit- -kartṛkaraṇe iti prathamādvivacanaṃ tṛtīyayā viśeṣyate, viśeṣaṇena ca tadantavidhistena tṛtīyānte kartṛkaraṇe kṛdantena samasyete iti vyākhyāntaramityāhuḥ. sarvopādhīti. kartari karaṇe ca yā tṛtīyā tadantamapi bahulagrahaṇāt kvacinna samasyate. kvacittu vibhaktyantaramapi samasyate, bahulagrahaṇādevetyarthaḥ. samāsā'bhāvaṃ pradarśayati–dātreṇa lūnavānityādāviti. ādiśabdena dātreṇa chinnavān, hastena kurvannityādi grāhram. vibhaktyatyantaramapi samasyata ityasyodāharaṇaṃ tu–pādahārakaḥ galecopakaḥ. hyiyata iti hārakaḥ. bāhulakātkarmaṇi ṇvul. pādābhyāmityapādānapañcamyantasya samāsaḥ. `cupa mandāyāṃ gatau'. hetumaṇṇijantātkarmaṇi ṇvul. `amūrdhamastakā'dityaluk. kartṛ[tva]karaṇatvayoḥ kriyānirūpitatvena kriyāsamarpakakṛdantenaiva bhavetsamāsaḥ, `supā'ityadhikārāttiṅantena tu nātiprasaṅga ityāśayena pṛcchati-kṛtā kimiti. itarastu tiṅantaprakṛtikataddhi\ttāntaprakṛtikasubantenā'samāsastatphalimityāśayena pratyudāharati–kāṣṭhairiti.

kṛtyairadhikārthavacane 608, 2.1.32 kṛtyairadhikārtha. pūrvasūtrasyaiva prapañco'yaṃ na tu niyamārthamityāhuḥ. vātacchedyemiti. pūrvatkṛtyaḥ. komalatvādvātenāpi chettu śakyata iti stutiḥ, vātenāpi chettuṃ śakyate nirbalatvāditi nindā vā. kākapeyeti. "śaki liṅ ce"ti śakyārthe kṛtyaḥ. pūrṇatoyatvāttaṭasthaiḥ kākairapi pātuṃ śakyeti stutiḥ, alpatoyatvena nindā vā.