Kāśikāvṛttī1: tiṣṭhadgvādayaḥ samudāyā eva nipātyante. tiṣṭhadguprabhṛtīni śabdarūpāṇi
avyayīb See More
tiṣṭhadgvādayaḥ samudāyā eva nipātyante. tiṣṭhadguprabhṛtīni śabdarūpāṇi
avyayībhāvasaṃjñāni bhavanti. tiṣṭhadgu kālaviśeṣaḥ. tiṣṭhanti gāvo yasmin kāle
dohanāya sa tiṣṭhadgu kālaḥ. khaleyavādīni prathamānatāni vibhaktyanatarenṇa na eva
sambadhyante 'nyapadārthe ca kāle vartante. cakāro 'vadhāraṇārthaḥ. aparaḥ samāso na bhavati,
paramatiṣṭhadgu iti. tiṣṭhadgu. vahadgu. āyatīgavam. khalebusam. khaleyavam. lūnayavam.
lūyamānayavam. pūtayavam. pūyamānayavam. saṃhṛtayavam. saṃhriyamāṇāyavam. saṃhṛtabusam.
saṃhriyamāṇābusam. ete kālaśabdāḥ. samabhūmi. samapadāti. suṣamam. viṣamam. niṣṣamam.
duṣṣamam. aparasamam. āyatīsamam ḥprāhṇam. praratham. pramaṛgam. pradakṣiṇam.
aparadakṣiṇam. saṃprati. asaṃprati. pāpasamam. puṇyasamam. ic karmavyatihāre
5-4-127 daṇḍādaṇḍi. musalāmusali.
Kāśikāvṛttī2: pāre madhye ṣaṣṭhyā vā 2.1.18 ṣaṣthīsamāse prāpte tadapavādo 'vyayībhava ārabhy See More
pāre madhye ṣaṣṭhyā vā 2.1.18 ṣaṣthīsamāse prāpte tadapavādo 'vyayībhava ārabhyate. vāvacanāt ṣaṣṭhīsamāso 'pi pakṣe 'bhyanujñāyate. pāraṃdhyaśabdau ṣaṣṭhyantena saha vibhāṣā samasyete, avyayībhāvaśca samāso bhavati. tatsanniyogena ca anayorekārāntatvaṃ nipātyate. pāraṃ gaṅgāyāḥ pāregaṅham. madhyaṃ gaṅgāyāḥ madhyegaṅgam. ṣaṣṭhīsamāsapakṣe gaṅgāpāram. gaṅgāmadhyam. mahāvibhāṣayā vākyavikalpaḥ kriyate.
Nyāsa2: pāre madhye ṣaṣṭha�ā vā. , 2.1.17 nanu ca prakṛtaiva mahāvibhāṣā tayaiva vikalpo See More
pāre madhye ṣaṣṭha�ā vā. , 2.1.17 nanu ca prakṛtaiva mahāvibhāṣā tayaiva vikalpo bhaviṣyati, ta()tka vāgrahaṇenetyāha-- "vāvacanāt" ityādi. gatārtham. yadi tarhi vāvacanāt pakṣe ṣaṣṭhīsamāso bhavati, māhavibhāṣayā kiṃ kriyata ityāha-- "mahāvibhāṣayā" ityādi॥
Bālamanoramā1: tiṣṭhadguprabhṛtīni ca. etānīti śabdarūpāṇītyarthaḥ. tiṣṭhanti gāva iti.
phalit Sū #663 See More
tiṣṭhadguprabhṛtīni ca. etānīti śabdarūpāṇītyarthaḥ. tiṣṭhanti gāva iti.
phalitārthakathanam. tiṣṭhantyo gāvo yasmin kāle sa tiṣṭhadguḥ ityeva vaktavyam,
`supsupaḥ' ityanuvṛtteḥ. dohanakāla iti. tadā gavāṃ śayanopaveśanayorabhāvāditi bhāvaḥ.
āyatīgavamiti. āyatyo gāvo yasmin kāle iti vigrahaḥ. iheti. udāharaṇadvaye ityarthaḥ.
śatrādeśa iti. `tiṣṭhantyo gāva' iti `āyatyo gāva' iti ca prathamāsamānādhikaraṇatvāt
`laṭaśśatṛśānacau' ityasyā'prāptau tannipātanamiti bhāvaḥ. puṃvadbhāveti.
tiṣṭhantīśabdasyeva āyatīśabdasyāpi `striyāḥ puṃvat' iti puṃvattvasya prāptau
tadabhāvo nipātyate iti bhāvaḥ. samāsāntaśceti. āyatīgośabdasya ṭac samāsānto
nipātyate, tatpuruṣa eva gośabdasya ṭajvidheriti bhāvaḥ. `samāsāntaśce'ti
cakārādavyayībhāvaśca nipātyate iti jñeyam. tathā ca tiṣṭhadgośabdasya
napuṃsakahyasvatvam. avyayatvāt supo luk. augatīgavaśabdāttu `nāvyayībhāvāt'
ityambhāva ityādi phalati. ityādīti. khaleyavaṃ khalebusamiti saptamyā alugiti -
ādipadagrāhram.
Bālamanoramā2: pāre madhye ṣaṣṭha�ā vā 664, 2.1.17 pāre madhye. pāre madhye #iti na saptamyanta See More
pāre madhye ṣaṣṭha�ā vā 664, 2.1.17 pāre madhye. pāre madhye #iti na saptamyantayogrrahaṇaṃ, kintu pāramadhyaśabdayorevetyāha--pāramadyaśabdāviti. samasyete iti. avyayībhāvasaṃjñau cetyapi bodhyam. nanu pāramadhyaśabdayorakārāntayogrrahaṇe kathamekāranirdeśa ityata āha--edantatvaṃ ceti. nanu vibhāṣetyadhikārādeva siddhe "vā"grahaṇaṃ kimarthamityata āha--pakṣe ṣaṣṭhītatpuruṣa iti vāgrahaṇābhāve'yamavyayībhāvasamāso viśeṣavihitatvāt ṣaṣṭhīsamāsaṃ bādheta, tadabādhārthaṃ vāgrahaṇamiti bhāvaḥ. pāregaṅgādānayeti. gaṅgāyāḥ pārāditi vigrahe avyayībhāvasamāse sati subluki pāraśabdasya pūrvanipāte nipātanādetve napuṃsakahyasvatve pāregaṅgaśabdātsamāsātpunaḥ pañcamyutpattiḥ. "avyayādāp" iti na luk, adantatayā "nāvyayībhāvāt" iti niṣedhāt. "apañcamyā" iti paryudāsādambhāvaśca neti bhāvaḥ. gaṅgāpārāditi -ṣaṣṭhīsamāsapakṣe jñeyam. madyegaṅgāditi. pāregaṅgāditivadrūpam. gaṅgāmadhyāditi -ṣaṣṭhīsamāsejñeyam. "pāre madhye iti saptamyante ṣaṣṭha()ā samasyete" iti vyākhyāne tu gaṅgāyāḥ pāre madhye iti vigrahe saṃmāse sati "tatpuruṣe kṛti bahulam" iti bahulagrahaṇāt saptamyoraluki napuṃsakahyasvatve samāsātpunarutvapannāyāḥ saptamyā ambhāve pāremadhyaṃ pāregaṅgamiti siddhe rekāranirdeśo vyarthaḥ syāt. ato yatra saptamyartho na saṃbhavati tadarthamekāranipātanamiti bhāṣye spaṣṭam. etatsūcanāyaiva pañcamyantodāharaṇamiti bodhyam. nanu yadi vāgrahaṇamiha pakṣe ṣaṣṭhīsamāsaprāptyarthameva syāt, tarhi gaṅgāyāḥ pārāt gaṅgāyā madhyāditi vākyaṃ na syādityata āha-mahāvibhāṣayeti. vibhāṣetyadhikṛtā mahāvibhāṣā. sarveṣu samāsavidhiṣu prāyeṇa tasyānuvṛttermahattvaṃ bodhyam. nanvavyayībhāvasamāsasya ṣaṣṭhīsamāsāpavādatve'pi tasya mahāvibhāṣayā vaikalpikatvāttadabhāvapakṣe utsargataḥ ṣaṣṭhītatpuruṣaḥ pravartata eva. tasyāpi ṣaṣṭhīsamāsasya vibhāṣādhikārasthatvena vaikalpikatvāttadabhāvapakṣe vākyamapi sidhyatyeva. tasmādiha sūtre vāgrahaṇaṃ vyarthameveti cet, ucyate, "yatra utsargāpavādau mahāvibhāṣayā vikalpitau tatrāpavādena mukte punarutsargo na pravartate " iti jñāpanārthamiha vāgrahaṇam. tena pūrvaṃ kāyasyetyatra #ekadeśisamāsena mukte ṣaṣṭhīsamāso na bhavati. dakṣasyāpatyaṃ dākṣirityatra ata iñā mukte "tasyāpatya"mityaṇ na bhavati. kiṃ tu vākyameveti bhāṣye spaṣṭam.
Tattvabodhinī2: pāre madhye ṣaṣṭha�ā vā 588, 2.1.17 pāre madhye. nipātyata iti. yatra saptamyart See More
pāre madhye ṣaṣṭha�ā vā 588, 2.1.17 pāre madhye. nipātyata iti. yatra saptamyartho na saṃbhavati tadarthamekārāntatvanipātanam. saptamyarthasaṃbhave tu "tatpuruṣe kṛti bahula"miti bahulagrahaṇādalukā'pi siddheḥ, ato'tra saptamyarthā'bhāvasūcanāya pañcamyantamudāharati--pāregaṅgādityādi. mahāvibhāṣayeti. nanvapavāde'vyayībhāve mahāvibhāṣayā vikalpite pakṣe tadutsargaḥ ṣaṣṭhītatpuruṣaḥ pravartate, tasyāpi vibhāṣādhikārasthatvena vaikalpikatvātpakṣe vākyamapi sidhyatīti sūtre vāgrahaṇaṃ vyarthameveti cet. atrāhuḥ--mahāvibhāṣayā ekārthībhāvasya pākṣikatve vivakṣite yadā ekārthībhāvastadā ṣaṣṭhīsamāsaṃ bādhitvā nityamavyayībhāve prāpte pakṣe ṣaṣṭhīsamāsasamāveśārthamiha vāgrahaṇam. "vyapekṣāsāmathryameke" iti pakṣe tu vṛttāvapi vyapekṣālakṣaṇameva sāmathryāmiti vākyasya nityaṃ bādhe prasakte tayā vṛttirvikalpyate. tathā cā'vyayībhāve vikalpite pūrvoktarītyā pakṣe tatpuruṣastasyāpi vaikalpikatvādvākyamapi siddhatyeva, tathāpi "yatrotsargāpavādau mahāvibhāṣayā vikalpyete tatrāpavādena mukte punarutsargo na pravartate" iti jñāpanāyedam. tena pūrvaṃ kāyasyetyekadeśisamāsena mukte ṣaṣṭhīsamāso na bhavati, dakṣasyāpatyaṃ dākṣirityatra ata iñā mukte aṇ na bhavati, kiṃtūbhayatra vākyameveti.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents