1/8:kṛbhvastiyoge iti vaktavyam |
2/8:iha eva yathā syāt |
3/8:ūrīkṛtya ūrībhūya |
4/8:iha mā bhūt |
5/8:ūrī paktvā |
6/8:tat tarhi vaktavyam |
7/8:na vaktavyam |
8/8:kriyāyoge iti anuvartate na ca anyayā kriyayā ūryādicviḍācām yogaḥ asti |

ūryādayaḥ śabdāḥ cvyantā ḍajantāśca kriyāyoge gatisaṃjñā bhavanti. cviḍācoḥ kṛbhvastiyoge vidhanam. tatsāhacaryādūryādīnām api taireva yoge gatisaṃjñā vidhīyate. ūrīurarīśabdāvaṅgīkarane vistāre ca. ūrīkṛtya. ūrīkṛtam. yadurīkaroti. urarīkṛtya. urarīkṛtam. yadurarīkaroti. pāpī. tālī. āttālī. vetālī. dhūsī. śakalā. saṃśaklā. dhvaṃsakalā. bhraṃśakalā. ete śakalādayo hiṃsāyam. śakalākṛtya. saṃśakalākṛtya. dhvaṃsakalākṛtya. bhraṃśakalākṛtya. gulugudha pīḍārthe gulugudhākṛtya. sujūḥsahārthe sajūḥkṛtya. phalū, phalī, viklī, āklī iti vikāre phalū kṛtya. phalī kṛtya. viklī kṛtya. ālooṣṭī. karalī. kevālī. śevālī. varṣālī. masmasā. masamasā. ete hiṃsāyām. vaṣaṭ. vauṣaṭ. śrauṣaṭ. svāhā. svadhā. vandhā. prādus. śrut. āvis. cvyantāḥ khalvapi śuklīkṛtya. śuklīkṛtam. yacchuklīkaroti. ḍāc paṭapaṭākrṛtya. paṭapaṭākṛtam. yatpaṭapaṭakaroti.

anukaraṇaṃ ca anitiparam 1.4.62 itiḥ pare yasmātiti bahuvrīhiḥ. anukaranam anitiparaṃ kriyāyoge gatisaṃjñam bhavati. khāṭkṛtya. khāṭkṛtam. yatkhāṭkaroti. anitiparam iti kim? khāḍiti kṛtvā niraṣṭhīvat.

anukaraṇaṃ cānitiparam?. , 1.4.61 "anitiparam" iti. atretiparaśabda ite para iti pañcamīti yogavibhāgāt tatpuruṣo vā syāt? itiḥ paro yasmāditi bahuvrīhirvā? tatra yadyādyaḥ pakṣa āśrīyeta, tadetikhāṭ()kṛtyetyatra pratiṣedhaḥ syāt; iha tu na syāt-- khaḍiti kṛtvā āgata ita, aniṣṭañcaitat; dvitīye tu pakṣa eṣa doṣo na bhavati, atastamevāśrityāha-- "itiḥ paro yasmāt" iti. "niraṣṭhīvat" iti. "ṣṭhivu nirasane" (dhā.pā.560) "subdhātuṣṭhivuṣvaṣkatīnāṃ pratiṣedho vaktavyaḥ" (vā.671) iti pratiṣedhāt "dhātvādeḥ ṣaḥ saḥ" 6.1.62 iti satvaṃ na bhavati. "ṣṭhivuklamucamāṃ śiti" 7.3.75 iti dīrghatvam॥

ūryādayaścvyantā ḍājantāśca kriyāyoge gatisaṃjñāḥ syuḥ. ūrīkṛtya. śuklīkṛtya. paṭapaṭākṛtya. supuruṣaḥ.. (prādayo gatādyarthe prathamayā). pragata ācāryaḥ prācāryaḥ. (atyādayaḥ krāntādyarthe dvitīyayā). atikrānto mālāmiti vigrahe -.

ūryādicvi. cvi-ḍācau pratyayau. ūrīkṛtyeti. ūrītyavyayamaṅgīkāre, tasya kṛtvetyanena gatisamāsaḥ. samāse'nañpūrve ktvo lyap. śuklīkṛtyeti. aśuklaṃ śuklaṃ kṛtvetyarthaḥ. `kṛbhvastiyoge' ityabhūtatadbhāve cviḥ. gatisamāse sati ktvo lyap, `verapṛktasye'ti valopaḥ. `asya cvau' iti īttvam. paṭapaṭākṛtyeti. `paṭapaṭā' iti śabdaṃ kṛtvetyarthaḥ. `avyaktānukaraṇāddvyajavarārdhādanitau ḍāc' iti paṭacchabdāḍḍāci dvitvam, ṭilopaḥ. `nityamāmreḍite ḍācī'ti takārapakārayo pakāra ekādeśaḥ. gatisamāse ktvo lyap. `gatisaṃjñāyā' iti śeṣaḥ. kārikāśabdaṃ vyācaṣṭe–kārikā kriyeti. `striyāṃ kti'nityadhikāre dhātvarthanirdeśe ṇvul. kārikākṛtyeti. kriyāṃ kṛtvetyarthaḥ. dvitīyāntasya gatisamāse ktvo lyap, subluk. kārikāśabdo'tra na katrrīvācī, na ślokavācī ca, vyākhyānāt.

anukaraṇaṃ cā'nitiparam 752, 1.4.61 anukaraṇaṃ cā. anukaraṇaṃ gatisaṃjñaṃ syāditiparaṃ varjayitvetyarthaḥ. khāṭkṛtyeti. khāḍiti śabdaṃ kṛtvetyarthaḥ. gatisamāse ktvo lyap. khāḍiti kṛtveti. na cātra itiśabdena vyavahitatve kriyāyogā'bhāvādeva gatisaṃjñā na bhaviṣyati tatkimanitiparagrahaṇeneti vācyaṃ, yathākathaṃcitkriyāyogasattvāt. "te prāgdhātoḥ" iti sūtraṃ tu "te gatyupasargā dhātoḥ prāgeva prayojyāḥ, na tu parata" iti prayoganiyamaparameveti bhāvaḥ.

ūryādicviḍācaśca. `upasargāḥ kriyāyogo'ityato'nuvartanādāha–kriyāyoga iti. cviḍācau kṛbhvastiyoge vihitau, tatsāhacaryādūryādīnāmapi tatraiva gatisaṃjñā. teneha na—ūrī paktvā. mādhavādigranthe tu āviḥprāduḥ śabdau muktvā anyeṣāṃ katotinaiva yoge gatisaṃjñe'ti sthitam. tathaivodāharati–ūrākṛtyeti. etacca manoramānusāreṇoktam. vastutastu ūrībhūyeti bhāṣyodāharaṇāddiṅbhātramudāharati, ūrīkṛtyetyavatarituṃ yuktam. saṃjñāphalaṃ samāsaḥ, tatphalaṃ ca lbiti bodhyam. ūrī urarī–etāvaṅgīkāre. āviḥ śabdasya tu sākṣātprabhṛtiṣu pāṭhātkṛño yoge gatisaṃjñāvikalpaḥ, kṛmbhastiyoge tvanena nityamiti bodhyam. kathaṃ tarhi `vāruṇīmadaviśaṅkamathāviścakṣuṣo bhavadasāviva rāgaḥ'iti māgha iti cet?. atrāhuḥ–`te prāgdhātoḥ'iti sūtrasya prayoganiyamārthatvapakṣe prakṛte'nupapattavapi saṃjñāniyamārthatvapakṣe doṣaleśo'pi nāstīti.śuklīti. `kumbhastiyoge saṃpadyakartari cviḥ'. `asya cvau'itīkāraḥ. paṭapaṭākṛtyeti. `ḍāci bahulaṃ dve bhavataḥ'iti paṭacchabdasya dvitvam. `avyaktānukaraṇād vdyajavarādrdhādi'ti takārapakārayoḥ pakāra ekādeśaḥ. nipātasaṃjñāyāḥ samāveśārthaḥ [sūtre]cakāraḥ. tena ūrīkṛtamityatra `gatiranantaraḥ'iti pūrvapadaprakṛtisvare kriyamāṇe nipātaprayuktamādyudāttatvaṃ bhavati. tadāha–kriyeti. `kriyāyoge'ityanena kārikāśabdasya viśeṣaṇācchlokavācau kārikāśabdo'tra na gṛhrata iti bhāvaḥ. kriyaśabdasyā'tra maryādāsthitirarthaḥ. yatna ityanye.

anukaraṇaṃ ca'nitiparam 666, 1.4.61 anukaraṇaṃ cā. "te prāgdhātoḥ"ityasya saṃjñāniyamapakṣe'nitīti vyarthamiti matvā pṛtacchati anitiparaṃ kimiti. itarastu prayoganiyamapakṣe khāḍityanukaraṇasyetiśabde pare gatisaṃjñānivāraṇāyā'nitiparamityāvaśyakamiti pratyudāharati khāḍiti kṛtveti. satyāṃ saṃjñāyāmeṣa prayogo naiva syā()tkatu "iti khāṭakṛtye"tyeva syāditi bhāvaḥ. na ca "iti khāṭakṛtye"ti na bhavati, iteḥ parasyānukaraṇasya gatisaṃjñāniṣedhāditi vācyam, "anitipara"mityatra itiḥ paroyasmāttaditiparaṃ, na itiparamanitiparamiti bahuvrīhighaṭitanañtatparuṣāśrayaṇāt. syādetat--anukaraṇasyetiśabdaparatve kriyāyogā'bhāvādgatisaṃjñā nāstacīti khāḍiti kṛtveti rūpaṃ nirbādhaṃ, kimanenā'nikiparagrahaṇeneti cet, atrāhuḥ-- itikṛtveti samupadāye evaṃkṛtvetyarthe vartate. tathā ca itiśabdaḥ kriyāviśeṣaka iti taddhaṭitasamudāyasya kriyāvāca katvādastyeva kriyāyoga iti.