1/18:ayam sattvaśabdaḥ asti eva dravyapadārthakaḥ |
2/18:tat yathā sattvam ayam brāhmaṇaḥ sattvamiyam brāhmaṇī iti |
3/18:asti kriyāpadārthakaḥ |
4/18:sadbhāvaḥ sattvam iti |
5/18:kasya idam grahaṇam |
6/18:dravyapadārthakasya |
7/18:kutaḥ etat |
8/18:evam hi kṛtvā vidhiḥ ca siddhaḥ bhavati pratiṣedhaḥ ca |
9/18:kim punaḥ ayam paryudāsaḥ |
10/18:yat anyat sattvavacanāt iti |
11/18:āhosvit prasajya ayam pratiṣedhaḥ |
12/18:sattvavacane na iti |
13/18:kim ca ataḥ |
14/18:yadi paryudāsaḥ vipraḥ iti atra api prāpnoti |
15/18:kriyādravyavacanaḥ ayam samghāto dravyāt anyaśca vidhinā āśrīyate |
16/18:asti ca prādibhiḥ sāmānyam iti kṛtvā tadantavidhinā nipātasañjñā prāpnoti |
17/18:atha prasajyapratiṣedhaḥ na doṣaḥ bhavati |
18/18:yathā na doṣaḥ tathā astu |

cā'dayo nipātasaṃjñā bhavanti, na cet sattve vartante. prasajyapratiṣedho 'yam. sattvam iti dravyam ucyate. ca. vā. ha. aha. eva. evam. nūnam. śaśvat. yugapat. sūpat. kūpat. kuvit. net. cet. caṇ. kaccit. yatra. naha. hanta. mākim. nakim. māṅ. māṅo ṅakāro viśeṣaṇārthaḥ, māṅi luṅ 3-3-175 iti. iha na bhavati, mā bhavatu, ma bhaviṣyati. nañ. yāvat. tāvat. tvā. tvai. dvai. rai. śrauṣaṭ. vauṣaṭ. svāhā. vaṣaṭ. svadhā. om. kila. tathā. atha. su. sma. asmi. a. i. u. ṛ. ḷ. e. ai. o. au. am. tak. uñ. ukañ. velāyām. mātrāyām. yathā. yat. yam. tat. kim. purā. addhā. dhik. hāhā. he. hai. pyāṭ. pāṭ. thāṭ. aho. utāho. ho. tum. tathāhi. khalu. ām. āho. atho. nanu. manye. mithyā. asi. brūhi. tu. nu. iti. iva. vat. cana. bata. iha. śam. kam. anukam. nahikam. hikam. sukam. satyam. ṛtam. śraddhā. iddhā. mudhā. no cet. na cet. nahi. jātu. katham. kutaḥ. kutra. ava. anu. hāhau. haihā. īhā. āhosvit. chambaṭ. kham. diṣṭyā. paśu. vaṭ. saha. ānuṣak. aṅga. phaṭ. tājak. aye. are. caṭu. bāṭ. kum. khum. ghum. hum. āīm. śīm. sīm. vai. upasargavibhaktisvarapratirūpakāśca nipātāḥ. upasargapratirūpakāḥ avadattam vidattaṃ ca pradataṃ ca adikarmaṇi. sudattam anudattaṃ ca nidattam iti ceṣyate. aca upasargāt taḥ 7-4-47 iti tatvam na bhavati. durnītam. durnayaḥ. durnirṇayaḥ. upasargāt 8-4-14 iti ṇatvaṃ na bhavati. asattve iti kim? paśur vai puruṣaḥ. paśuḥ puroḍaśaḥ nipātapradeśāḥ svarā'dinipatam avyayam 1-1-37 ityevam ādayaḥ.

cā'dayo 'sattve 1.4.57 cā'dayo nipātasaṃjñā bhavanti, na cet sattve vartante. prasajyapratiṣedho 'yam. sattvam iti dravyam ucyate. ca. vā. ha. aha. eva. evam. nūnam. śaśvat. yugapat. sūpat. kūpat. kuvit. net. cet. caṇ. kaccit. yatra. naha. hanta. mākim. nakim. māṅ. māṅo ṅakāro viśeṣaṇārthaḥ, māṅi luṅ 3.3.175 iti. iha na bhavati, mā bhavatu, ma bhaviṣyati. nañ. yāvat. tāvat. tvā. tvai. dvai. rai. śrauṣaṭ. vauṣaṭ. svāhā. vaṣaṭ. svadhā. om. kila. tathā. atha. su. sma. asmi. a. i. u. ṛ. l̥. e. ai. o. au. am. tak. uñ. ukañ. velāyām. mātrāyām. yathā. yat. yam. tat. kim. purā. addhā. dhik. hāhā. he. hai. pyāṭ. pāṭ. thāṭ. aho. utāho. ho. tum. tathāhi. khalu. ām. āho. atho. nanu. manye. mithyā. asi. brūhi. tu. nu. iti. iva. vat. cana. bata. iha. śam. kam. anukam. nahikam. hikam. sukam. satyam. ṛtam. śraddhā. iddhā. mudhā. no cet. na cet. nahi. jātu. katham. kutaḥ. kutra. ava. anu. hāhau. haihā. īhā. āhosvit. chambaṭ. kham. diṣṭyā. paśu. vaṭ. saha. ānuṣak. aṅga. phaṭ. tājak. aye. are. caṭu. bāṭ. kum. khum. ghum. hum. āīm. śīm. sīm. vai. upasargavibhaktisvarapratirūpakāśca nipātāḥ. upasargapratirūpakāḥ avadattam vidattaṃ ca pradataṃ ca adikarmaṇi. sudattam anudattaṃ ca nidattam iti ceṣyate. aca upasargāt taḥ 7.4.47 iti tatvam na bhavati. durnītam. durnayaḥ. durnirṇayaḥ. upasargāt 8.4.14 iti ṇatvaṃ na bhavati. asattve iti kim? paśur vai puruṣaḥ. paśuḥ puroḍaśaḥ nipātapradeśāḥ svarā'dinipatam avyayam 1.1.36 ityevam ādayaḥ.

cādayo'sattve , 1.4.57 "asattve" iti. paryudāso'yaṃ vā syāt, prasajyapratiṣedho vā? tatra yadyayaṃ paryudāsaḥ syāt, tadā sattvādanyatra vatrtamānāścādayo nipātasaṃjñakā bhavantīteyaṣaḥ sūtrārthaḥ syāt. tataśca paśuśabdasya cādiparipaṭhitasya jātivyavacchinne dravye vatrtamānasya nipātasaṃjñā syāt. yo hi jātiviśiṣṭe dravye vatrtate, sa jātidravyasamudāyātmakamarthamāha. yaścaivaṃvidho'rthaḥ sa dravyāt kevalādanyo bhavati. nipātasaṃjñāyāṃ satyāṃ paśuriti savibhaktikasya śravaṇaṃ na syāt. prasajyapratiṣedhe tveṣa doṣo na bhavati. tatra hi yatra dravyagandho'pyasti tatra sarvatra pratiṣedhena bhavitavyam. asti ceha dravyagandhaḥ. paśutvajātyāśritasya dravyasyāpi paśuśabdenābhidhānāt. tasmāt prasajyapratiṣedha evāyaṃ yukta ityālocyāha-- "prasajyapratiṣedho'yam" iti. kva tarhi vatrtamānaḥ paśuśabdo'sattvavacano bhavati? yatra vṛttau nipātasaṃjñāṃ labhate dṛśyarthe-- yathā, lodhaṃ nayanti paśu manyamānā iti. atra dṛśyarthena paśuśabdena mananaṃ viviṣyate. darśanametanmananam, samyagjñānamityarthaḥ. sattvaśabdo'yamiha sattāyāṃ vatrtata iti kasyacidbhrāntiḥ syāt, atastannirākarttumāha-- "sattvamiti ca dravyamucyate" iti. caśabdo'vadhāraṇe. dravyameva na sattetyarthaḥ. yadi hratra sattavaśabdena sattocyate, pratiṣedho'narthakaḥ syāt? na hi cādiṣu madhye śabdaḥ sattāvācī kaścidasti. tasmādadravyamevocyate. idaṃ tarhi sarvanāmapratyavamarśayogyo yo'rthastad()dravyamiti. tathā coktam-- vastūpalakṣamaṃ yatra sarvanāma prayujyate. dravyamityacyate so'rtho bhedyatvena vivakṣitaḥ॥ iti. bhedyatvena viśeṣyatvenetyarthaḥ. ata evāvasīdati yatra guṇo viśeṣaṇabhāveneti satttvaṃ tad()dravyamucyate. "caṇ" iti paṭha()te. tasya ṇakāro viśeṣārthaḥ "nipātairyadyadihantakuvinnekacceṇkaccidyatrayuktam" 8.1.30 iti, sa tu cecchabdasyārthe vatrtate. yatra" iti paṭha()te. tasya "taddhitaścāsarvavibhaktiḥ" 1.1.37 ityavyayasaṃjñā siddhaiva. "nipātairyadyadihantaḥ" 8.1.30 iti viśeṇaṇārtha nipāta saṃbodhyate. asati nipātatve "traiṅa pālane" (dhā.pā.965) yaṃ trāyata iti yatra ityasya "āto'nupasarge kaḥ" 3.2.3 iti kapratyayasya grahaṇaṃ syāt. "nañ()" iti paṭha()te; naño ñakāraḥ "nalopoḥ nañaḥ" 6.3.72 iti viśeṣaṇārthaḥ. "nalopo nañ" ityucyamāne pāmanaputra ityatrāpi syāt, yadi tatra "aluguttarapade" 6.3.1 ityuttarapadagrahaṇa pūrpapadaṃ naśabdena viśeṣyate-- nāntasya pūrvapadasyeti. atha tu pūrvapadena viśeṣyate-- (see in other tekṣt)page no.206) uttarasaṃjñīttarasūtre kṛtā saṃjñopasargasaṃjñā. tasyā viśeṣaṇaṃ vyavacchedaḥ prādibhyo'nyasmādvayāvartanamuttarasaṃjñā mā bhūt" iti. ekayoge hi sati yathā prādīnāmupasargasaṃjñā bhavati tathā cādīnāmapi syāt. ataḥ prādīnāmevopasargasaṃjñā yathā syāccādīnāṃ mā bhūdityevamarthaṃ pṛthagyogaḥ kriyate. "parāḥ senāḥ" iti. senāyāḥ dravyatvāt tatra vatrtamānasya parāśabdasyeha grahaṇaṃ na bhavati. parā utkṛṣṭāḥ paradeśasthitā vā. yatra tvekavacanaṃ paṭha()te-- parā seneti, tatra rūpodāharaṇaṃ veditavyam. dvivacanabahuvacanayostu nipātatvādavyayasaṃjñāyāṃ satyāṃ vibhakterluksyāt॥

cādayo'sattve. ca ādiryeṣāṃ te cādayo gaṇapāṭhasiddhāḥ. nipātā ityadhikṛtam. `sattva'śabdena dravyamucyate. `dravyāsuvyavasāyeṣu sattvam' ityamaraḥ. liṅgasaṅkhyākārakānvitaṃ dravyam. cādyarthāḥ samuccayādayo yadā cādibhirgamyante, tadā liṅgadyanvitā na bhavanti, yadā samuccayādiśabdagamyāstadā liṅgadyanvitāḥ, śabdasvābhāvyāt. na sattvam asattvam = adravyaṃ. tatra vācakatayā vidyamānāścādayo nipātasaṃjñakāḥ syurityarthaḥ. tadāha–adravyārthā iti. asattve kim ? chāgaḥ paśuḥ. cādau paṭhitasyāpi paśuśabdasya atra dravyavācitvānna nipātatvam. iha tu syādeva-puṣṭaṃ paśu manyate. iha paśu iti samyagarthe.

cādayo'sattve 22, 1.4.57 cādayo'sattve. ca ādiryeṣāṃ te cādayo gaṇapāṭhasiddhāḥ. nipātā ityadhikṛtam. "sattva"śabdena dravyamucyate. "dravyāsuvyavasāyeṣu sattvam" ityamaraḥ. liṅgasaṅkhyākārakānvitaṃ dravyam. cādyarthāḥ samuccayādayo yadā cādibhirgamyante, tadā liṅgadyanvitā na bhavanti, yadā samuccayādiśabdagamyāstadā liṅgadyanvitāḥ, śabdasvābhāvyāt. na sattvam asattvam = adravyaṃ. tatra vācakatayā vidyamānāścādayo nipātasaṃjñakāḥ syurityarthaḥ. tadāha--adravyārthā iti. asattve kim? chāgaḥ paśuḥ. cādau paṭhitasyāpi paśuśabdasya atra dravyavācitvānna nipātatvam. iha tu syādeva-puṣṭaṃ paśu manyate. iha paśu iti samyagarthe.

cādayaḥ. adravyārthāḥ kim ?, paśuḥ. liṅgasaṅkhyānvitaṃ dravyam. iha tu syādeva-`lodhaṃ nayanti paśu manyamānāḥ'. `paśu' iti samyagarthe.

cādayo'sattve 21, 1.4.57 cādayaḥ. adravyārthāḥ kim?, paśuḥ. liṅgasaṅkhyānvitaṃ dravyam. iha tu syādeva-"lodhaṃ nayanti paśu manyamānāḥ". "paśu" iti samyagarthe.