sādhakatamam iti vartate. pūrvena karaṇasaṃjñāyāṃ prāptāyā sampradānasajñā pakṣe vidhīyate. parikrayaṇe sādhakatamaṃ kārakam anyatarasyāṃ sampradānasaṃjñaṃ bhavati. parikrayaṇam niyatakālaṃ vetanādinā svīkaraṇam, natyantikaḥ kraya eva. śatena parikrīto 'nubrūhi, śatāya parikrīto 'nubrūhi. sahasreṇa parikrīto 'nubrūhi, sahasrāya parikrīto 'nubrūhi.

parikrayaṇe sampradānam anyatarasyām 1.4.44 sādhakatamam iti vartate. pūrvena karaṇasaṃjñāyāṃ prāptāyā sampradānasajñā pakṣe vidhīyate. parikrayaṇe sādhakatamaṃ kārakam anyatarasyāṃ sampradānasaṃjñaṃ bhavati. parikrayaṇam niyatakālaṃ vetanādinā svīkaraṇam, natyantikaḥ kraya eva. śatena parikrīto 'nubrūhi, śatāya parikrīto 'nubrūhi. sahasreṇa parikrīto 'nubrūhi, sahasrāya parikrīto 'nubrūhi.

parikrayaṇe kasaṃpradānamanyatarasyām. , 1.4.44 parikrītiḥ = parikrayaṇam. "niyatakālam" iti. nātyantikam. "vetanādinā" iti. ādiśabdena bandhakādīnāṃ grahaṇam. "nātyantikaḥ kraya eva" iti niyatakālatvaṃ spaṣṭīkaroti. pariśabdo'tra pratyāsatiṃ dyotayati. krayo hi nāmātyantikaḥ. vetanādinā kevalaṃ yattu niyatakālaṃ tadātyantikasya krayasya samīpamiti pariśabdenākhyāyate॥

parikrayaṇe. niyatakālamiti. `tubhyametāvadvetanaṃ dīyate, tadgṛhṇannetāvantaṃ kālaṃ tvaṃ mama karmakaro bhave'tyevaṃ parimitakālaṃ bhṛtyā svīkaraṇaṃ parikrayaṇamityarthaḥ. sādhakatamamityanuvartate. tadāha–tasminsādhakatamamiti. saṃpradānatvā'bhāve karaṇasaṃjñā. śateneti. suvarṇādiyatkiñciddravyaśatenetyarthaḥ. `caturthī saṃpradāne' iti sūtrabhāṣye paṭhitametat. tasmai idaṃ tadartham. arthena nityasamāsaḥ. tadarthasya bhāvastādathryam. brāāhṛṇāditvāt ṣyañ. tena ca upakāryopakārakabhāvasaṃbandho vivakṣitaḥ. tatra upakāryādeva caturthī, bhāṣye yūpāya dāru, kuṇḍalāya hiraṇyamityudāhmatatvādityabhipretyodāharati-muktaye iti. muktyarthamityarthaḥ. upakāryatvaṃ ca bahuvidhaṃ janyatvādi. yathā muktaye hariṃ bhajatīti. muktirjanyeti gamyate. prāpyatvaṃ vā, brāāhṛṇāya dadhīti. brāāhṛṇasyopakāryatvaṃ gamyate ityādi. nacaivamapi anenaiva siddhe `caturthī sampradāne' iti sūtraṃ saṃpradānasaṃjñāvidhānaṃ ca vyarthamiti vācyaṃ, `haraye rocate bhaktiḥ' ityādau `rucyarthānāṃ prīyamāṇaḥ' ityādyartha tadāvaśyakatvāditi bhāṣye spaṣṭam. utpattiḥ. pariṇāma iti yāvat. klṛpidhātau prayujyamāne sati saṃpadyamāne'rthe vartamānāccaturthī vācyetyarthaḥ. bhaktiriti. jñānātmanā pariṇamate ityarthaḥ. `klṛpītyarthagrahaṇa'mityabhipretyādāharati–saṃpadyate jāyate ityādīti. ādinā `pariṇamate' ityādisaṅgrahaḥ. pariṇāmatvaprakārakabodhārthamidaṃ vacanam. anyathā tādathryacaturthyaiva siddhamityāhuḥ.\r\nutpātena jñāpite ceti. aśubhasūcaka ākasmiko bhūtavikāra utpātaḥ, tena sūcite'rthe vidyamānāccaturthī vācyetyarthaḥ. vātāyeti. mahābātasya sūciketyarthaḥ. brāāhṛṇāya hitamiti. brāāhṛṇasya sukhakṛdityarthaḥ. `yājanādī'ti śeṣaḥ.

parikrayaṇe saṃpradānamanyatarasyām 572, 1.4.44 parikrayaṇe. niyatakālamiti. "tubhyametāvadvetanaṃ dīyate, tadgṛhṇannetāvantaṃ kālaṃ tvaṃ mama karmakaro bhave"tyevaṃ parimitakālaṃ bhṛtyā svīkaraṇaṃ parikrayaṇamityarthaḥ. sādhakatamamityanuvartate. tadāha--tasminsādhakatamamiti. saṃpradānatvā'bhāve karaṇasaṃjñā. śateneti. suvarṇādiyatkiñciddravyaśatenetyarthaḥ. tādarthye caturthīti. "caturthī saṃpradāne" iti sūtrabhāṣye paṭhitametat. tasmai idaṃ tadartham. arthena nityasamāsaḥ. tadarthasya bhāvastādathryam. brāāhṛṇāditvāt ṣyañ. tena ca upakāryopakārakabhāvasaṃbandho vivakṣitaḥ. tatra upakāryādeva caturthī, bhāṣye yūpāya dāru, kuṇḍalāya hiraṇyamityudāhmatatvādityabhipretyodāharati-muktaye iti. muktyarthamityarthaḥ. upakāryatvaṃ ca bahuvidhaṃ janyatvādi. yathā muktaye hariṃ bhajatīti. muktirjanyeti gamyate. prāpyatvaṃ vā, brāāhṛṇāya dadhīti. brāāhṛṇasyopakāryatvaṃ gamyate ityādi. nacaivamapi anenaiva siddhe "caturthī sampradāne" iti sūtraṃ saṃpradānasaṃjñāvidhānaṃ ca vyarthamiti vācyaṃ, "haraye rocate bhaktiḥ" ityādau "rucyarthānāṃ prīyamāṇaḥ" ityādyartha tadāvaśyakatvāditi bhāṣye spaṣṭam. klṛpi saṃpadyamāne ceti. klṛpīti saptamī. sampattiḥ=vikārātmanā utpattiḥ. pariṇāma iti yāvat. klṛpidhātau prayujyamāne sati saṃpadyamāne'rthe vartamānāccaturthī vācyetyarthaḥ. bhaktiriti. jñānātmanā pariṇamate ityarthaḥ. "klṛpītyarthagrahaṇa"mityabhipretyādāharati--saṃpadyate jāyate ityādīti. ādinā "pariṇamate" ityādisaṅgrahaḥ. pariṇāmatvaprakārakabodhārthamidaṃ vacanam. anyathā tādathryacaturthyaiva siddhamityāhuḥ.utpātena jñāpite ceti. aśubhasūcaka ākasmiko bhūtavikāra utpātaḥ, tena sūcite'rthe vidyamānāccaturthī vācyetyarthaḥ. vātāyeti. mahābātasya sūciketyarthaḥ.hitayoge ceti. "caturthī vācye"ti śeṣaḥ. brāāhṛṇāya hitamiti. brāāhṛṇasya sukhakṛdityarthaḥ. "yājanādī"ti śeṣaḥ.

tasya bhāvastādathryam. brāāhṛṇāditvātṣyañ. `kṛttaddhitasamāsebhyaḥ saṃbandhābhidhānaṃ bhāvapratyayena' iti siddhāntātṣyañā saṃbandho'bhidhīyate. sa ca saṃbandho'nekavidho, na tu kāryakāraṇabhāva eva; tena `brāāhṛṇāya dadhī' tyādyapi siddham. brāāhṛṇasya dadhyajanyatve'pi tatsaṃskāryatvāt. na caivaṃ dadhiśabdādapi caturthī syāditi śaṅkyaṃ, saṃbandhasya dviṣṭhetve'pi ṣaṣṭhīvadviseṣaṇādeva bhavatītyākare 'bhyupagamāt. evaṃ `yūpāya dāru' ityatra dāruśabdādapi na bhavati. `hetau' iti tṛtīyāpi ṣaṣṭhīviṣaya eva bhavatīti sāpīha na bhavati, kiṃtu prātipadikārthe prathamaiva. na caivadvārtikasyāvaśyakatve `caturthī saṃpradāne' iti sūtre vyarthamiti bhramitavyam, `haraye rocate' ityādyartha tasyāpyāvaśyakatvāt. `viprāya gā' mityatrāpi tādathrya caturthyāḥ prāptirnāstīti prāgevoktatvācceti dik. tadantātsaptamī. saṃpattirihā'bhūtaprādurbhāvaḥ, klṛpkatyarthakadhātuprayoge yaḥ saṃpadyate tatra caturthī, vikāravācakāccaturthītyarthaḥ. sa hi saṃpadyate=prādurbhavati. tadudāharati—bhaktijrñānāyeti. jñānātmanā pariṇamata ityarthaḥ. prakṛtivikṛtyorbhedabivakṣāyāṃ vikṛtivācakāccaturthī. abhedavivakṣāyāṃ tu paratvātprathamaiva, `bhaktijrñānaṃ kalpate'. yadā tu `janikartuḥ—' iti bhakterapādanatvaṃ vivakṣyate, tadāpi jñānasyābhihitakartṛkvanātprathamaiva, `bhaktajrñānaṃ kalpate'. klṛpītyarthagrahaṇamityāśayenāha—saṃpadyate ityādi. yadyapi tādarthye caturthyaiva bhaktijrñānāyetyādiprayogāḥ sidhyanti, tathāpi pariṇamātvaprakārakabodhārthamidaṃ vacanamityāhuḥ.\r\nutpātena jñāpite ca. utpāteneti. prāṇināṃ śubhā'śubhasūcako bhūtavikāra utpātaḥ, tena jñāpite'the vartamānaccaturthī vācyetyarthaḥ. vātāyeti. vātasya jñāpiketyarthaḥ. caturthīsamāsavidhānājjñāpakādetallabdhamiti bhāvaḥ. evaṃ sukhayoge'pila caturthī bodhyā. kriyārthopapada. kriyā arthaḥ prayojanaṃ yasyāḥ sā kriyārthā, sā kriyārthā kriyā upapadaṃ yasya. yadyapi kriyāyā upapadatvaṃ na saṃbhavati, tathāpīha svavācakaśabdadvārā tadbodhyam. kriyāphalakakriyāvācakamityarthaḥ. kriyāvācakasyāpi dhātorupoccāritapadarūpopapadatvaṃ yadyapi na saṃbhavati, suptiṅantasyaiva padatvāt, tathāpīha kriyāvācakaprakṛtikamityartho vivakṣitaḥ, tādṛśamupapadaṃ yasya tumunnantasya tasya karmaṇi caturthī bhavatīti niṣkṛṣṭo'rthaḥ. `tumunṇvulau kriyāyām—' iti sūtramahinmā kriyārthakamupapadaṃ kriyāvācyeva phalatītyāśayenāha–.

paskriyaṇe saṃpradānamanyatasyām 514, 1.4.44 tādarthye caturthī vācyā॥ tādathrya ithi tasmai kāryāyedaṃ tadarthaṃ=kāraṇaṃ, tasya bhāvastādathryam. brāāhṛṇāditvātṣyañ. "kṛttaddhitasamāsebhyaḥ saṃbandhābhidhānaṃ bhāvapratyayena" iti siddhāntātṣyañā saṃbandho'bhidhīyate. sa ca saṃbandho'nekavidho, na tu kāryakāraṇabhāva eva; tena "brāāhṛṇāya dadhī" tyādyapi siddham. brāāhṛṇasya dadhyajanyatve'pi tatsaṃskāryatvāt. na caivaṃ dadhiśabdādapi caturthī syāditi śaṅkyaṃ, saṃbandhasya dviṣṭhetve'pi ṣaṣṭhīvadviseṣaṇādeva bhavatītyākare'bhyupagamāt. evaṃ "yūpāya dāru" ityatra dāruśabdādapi na bhavati. "hetau" iti tṛtīyāpi ṣaṣṭhīviṣaya eva bhavatīti sāpīha na bhavati, kiṃtu prātipadikārthe prathamaiva. na caivadvārtikasyāvaśyakatve "caturthī saṃpradāne" iti sūtre vyarthamiti bhramitavyam, "haraye rocate" ityādyartha tasyāpyāvaśyakatvāt. "viprāya gā" mityatrāpi tādathrya caturthyāḥ prāptirnāstīti prāgevoktatvācceti dik.klṛpi saṃpadyamāne ca॥ klṛpīti. saṃpadāditvādbhāve kvipi tadantātsaptamī. saṃpattirihā'bhūtaprādurbhāvaḥ, klṛpkatyarthakadhātuprayoge yaḥ saṃpadyate tatra caturthī, vikāravācakāccaturthītyarthaḥ. sa hi saṃpadyate=prādurbhavati. tadudāharati---bhaktijrñānāyeti. jñānātmanā pariṇamata ityarthaḥ. prakṛtivikṛtyorbhedabivakṣāyāṃ vikṛtivācakāccaturthī. abhedavivakṣāyāṃ tu paratvātprathamaiva, "bhaktijrñānaṃ kalpate". yadā tu "janikartuḥ---" iti bhakterapādanatvaṃ vivakṣyate, tadāpi jñānasyābhihitakartṛkvanātprathamaiva, "bhaktajrñānaṃ kalpate". klṛpītyarthagrahaṇamityāśayenāha---saṃpadyate ityādi. yadyapi tādarthye caturthyaiva bhaktijrñānāyetyādiprayogāḥ sidhyanti, tathāpi pariṇamātvaprakārakabodhārthamidaṃ vacanamityāhuḥ.utpātena jñāpite ca. utpāteneti. prāṇināṃ śubhā'śubhasūcako bhūtavikāra utpātaḥ, tena jñāpite'the vartamānaccaturthī vācyetyarthaḥ. vātāyeti. vātasya jñāpiketyarthaḥ.hiteyoge ca. hiteti. caturthīsamāsavidhānājjñāpakādetallabdhamiti bhāvaḥ. evaṃ sukhayoge'pila caturthī bodhyā. kriyārthopapada. kriyā arthaḥ prayojanaṃ yasyāḥ sā kriyārthā, sā kriyārthā kriyā upapadaṃ yasya. yadyapi kriyāyā upapadatvaṃ na saṃbhavati, tathāpīha svavācakaśabdadvārā tadbodhyam. kriyāphalakakriyāvācakamityarthaḥ. kriyāvācakasyāpi dhātorupoccāritapadarūpopapadatvaṃ yadyapi na saṃbhavati, suptiṅantasyaiva padatvāt, tathāpīha kriyāvācakaprakṛtikamityartho vivakṣitaḥ, tādṛśamupapadaṃ yasya tumunnantasya tasya karmaṇi caturthī bhavatīti niṣkṛṣṭo'rthaḥ. "tumunṇvulau kriyāyām---" iti sūtramahinmā kriyārthakamupapadaṃ kriyāvācyeva phalatītyāśayenāha--.